Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Ήδη από το πρώτο καιρό του πολέμου στην Ουκρανία, η ρωσική οικονομία υπέδειξε σημαντική ανθεκτικότητα απέναντι στις κυρώσεις των Δυτικών κρατών, τους φραγμούς που τέθηκαν στο εμπόριο με παραδοσιακούς της εταίρους (ειδικά στην Ευρώπη), τη φυγή κεφαλαίων από τη χώρα και το brain drain που σημειώθηκε καθ’ όλο αυτό το διάστημα. Μάλιστα, σε ονομαστικά μεγέθη, η ρωσική οικονομία υπεραπέδοσε από τις Η.Π.Α. και Ευρωζώνη.
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, για το 2023 η ρωσική οικονομία κατέγραψε ανάπτυξη 3,6%, ενώ οι Η.Π.Α. είχαν μόνο 2,5% και η Ευρωζώνη 0,4%. Να σημειωθεί πως το 2022, ενώ συνεχίστηκε η μεγέθυνση του ονομαστικού Α.Ε.Π. σε Η.Π.Α. και Ευρώπη (κατά 1,9% και 3,4%, αντίστοιχα), το Ρωσικό Α.Ε.Π. συρρικνώθηκε κατά 1,2%. Για μια καλύτερη προσέγγιση της μεταβολής των οικονομιών συνολικά, σε πραγματικά μεγέθη (αφαιρώντας, δηλαδή, τον ετήσιο πληθωρισμό), το 2023 η ρωσική οικονομία είχε ύφεση 3,8%, η αμερικανική είχε ύφεση 0,6% και η ζώνη του ευρώ είχε ύφεση 2,2%. Δηλαδή, με σταθερές τις τιμές του 2022, το ρωσικό Α.Ε.Π. δέχθηκε με διαφορά τη μεγαλύτερη συρρίκνωση.
Η υποφαινόμενη κρίση που βιώνει η ρωσική οικονομία στο εσωτερικό της σίγουρα δεν αντικατοπτρίζεται πλήρως στη μεταβολή του πραγματικού Α.Ε.Π. Η ρωσική οικονομία, ωστόσο, αναμένεται να συνεχίσει να αναπτύσσεται το 2024, αν και με κάπως μειωμένο ρυθμό. Η πρόβλεψη της ρωσικής Κυβέρνησης για αύξηση του Α.Ε.Π. κατά 2,3% είναι στην πραγματικότητα κάτω από την πρόβλεψη 2,6% που δημοσίευσε το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Η υψηλή ανάπτυξη που παρουσιάζει (σε ονομαστικά μεγέθη) οφείλεται, κυρίως, στις αυξημένες δαπάνες για τον στρατό, γεγονός που την κάνει μη βιώσιμη, μετά το τέλος του πολέμου (ειδικά αν η Ρωσία βρεθεί ηττημένη). Η ρωσική Κυβέρνηση εκτιμάται ότι δαπάνησε περίπου $ 353,8 δις (32,4 τρις ρούβλια) το 2023 και αυτοί οι αριθμοί ξεπερνούν κατά πολύ τα προπολεμικά επίπεδα δαπανών. Ο ομοσπονδιακός προϋπολογισμός το 2021 ήταν μόνο $ 270 δις (24,8 τρις ρούβλια). Οι πρόσθετες αυτές δαπάνες χρηματοδοτούνται από την αύξηση των φορολογικών εσόδων (τόσο από τις αυξήσεις των συντελεστών όσο και από τις άνοδο του πληθωρισμού, ο οποίος ανέρχεται στο 7,4%, που αποτελεί παρενέργεια των τονωτικών οικονομικών πολιτικών), από εθνικές αποταμιεύσεις (προηγούμενα πλεονάσματα), από τα ενισχυμένα έσοδα από το πετρέλαιο, αλλά και με αρκετό δανεισμό. Ενδεικτικά, το δημόσιο έλλειμμα βρίσκεται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα τη δεδομένη στιγμή, σχεδόν στο 10% του συνολικού προϋπολογισμού. Ωστόσο, το κυβερνητικό χρέος ως ποσοστό του Α.Ε.Π. παραμένει σε χαμηλά επίπεδα, κάτω από 20%, γεγονός που καθιστά δημοσιονομικά βιώσιμη την κατάσταση της Ρωσίας.
Σύμφωνα με τους οικονομολόγους, η επίδραση των κυρώσεων, εν γένει, τείνει με την πάροδο του χρόνου να αμβλύνεται και να γίνονται όλο και λιγότερο αποτελεσματικές, καθώς οι χώρες που υπόκεινται σε αυτές (στην περίπτωσή μας η Ρωσία) βρίσκουν λύσεις και δημιουργούν νέες εμπορικές σχέσεις. Μάλιστα, η Ρωσία δεν άργησε να βρει νέους μεγάλους εμπορικούς εταίρους για να τους προμηθεύει τα ενεργειακά της εμπορεύματα και τις πρώτες ύλες της. Βασικό της πρόβλημα, ειδικά στην αρχή του κυρώσεων, αποτελούσε η δυσκολία αντικατάστασης των εισαγόμενων προϊόντων (ιδίως του δευτερογενή τομέα) από τη Δύση που δεν παρήγαγε η ίδια, όπως προϊόντα από τους κλάδους της γεωργίας, της κτηνοτροφίας, της φαρμακοβιομηχανίας, των χημικών, των διαφόρων μηχανημάτων, της εξόρυξης και της μεταποίησης μετάλλων. Ωστόσο, σταδιακά παράγονται εγχώρια ή εισάγονται από την Κίνα υποκατάστατα, αν και χαμηλότερης ποιότητας. Επίσης, το χρηματοπιστωτικό της σύστημα, το οποίο ίσως δέχθηκε και τις ισχυρότερες κυρώσεις, φάνηκε επαρκώς προετοιμασμένο κατά την εκκίνηση του πολέμου, γεγονός που υποτιμήθηκε από τη Δύση, όπως και ο ορυκτός πλούτος που διαθέτει.
Σε επίπεδο αγοραστικής δύναμης των Ρώσων, ενώ ο υψηλός πληθωρισμός συνεχίζεται, οι καταναλωτές στα αστικά κέντρα βιώνουν περιορισμένη ακρίβεια στα αγαθά, λόγω των μισθολογικών αυξήσεων που έχουν σημειωθεί από τη μεγάλη μείωση της ανεργίας σε ιστορικά χαμηλά (ενδεικτικά, τον περασμένο Οκτώβριο οι ονομαστικοί μισθοί αυξάνονταν με ετήσιο ρυθμό 18%, από 11% στην αρχή του έτους). Υψηλός πληθωρισμός, χαμηλή ανεργία και σημαντική μεγέθυνση του Α.Ε.Π., ωστόσο, είναι χαρακτηριστικά μιας οικονομίας που βρίσκεται σε περίοδο πολέμου, καθώς το εργατικό δυναμικό μειώνεται, οι κυβερνητικές δαπάνες αυξάνονται και, γενικότερα, η οικονομία βρίσκεται σε μια «υπερθέρμανση», κάτι που δεν διατηρείται και μετά τον πόλεμο εύκολα, όπως μας έχει δείξει η ιστορία.
Μια οικονομική κατάρρευση, λοιπόν, που προβλεπόταν ευρέως την άνοιξη του 2022, δεν συνέβη ποτέ. Μπορεί η οικονομία να έπεσε σε ύφεση, αλλά ήταν λιγότερο σοβαρή από το αναμενόμενο και δεν κράτησε πολύ. Ο πληθωρισμός ήταν ο πιο πρόσφατος φόβος, ωστόσο έχουν ληφθεί σκληρά μέτρα, μέσω της νομισματικής πολιτικής της Κεντρικής Τράπεζας και αναμένεται να παρουσιάσει (περαιτέρω) μεγάλη μείωση μέσα στο επόμενο διάστημα. Αυτό είναι κάτι αρκετά αβέβαιο και ασταθές, δεδομένων των συνθηκών στην αγορά εργασίας αλλά και της εμπόλεμης κατάσταση, που μπορούν εύκολα να τροφοδοτήσουν ένα νέο «κύμα» πληθωρισμού.
Στο κοντινό μέλλον η μεγαλύτερη ανησυχία είναι ότι το ρούβλι μπορεί να υποτιμηθεί, είτε λόγω των χαμηλότερων τιμών του πετρελαίου είτε ενός ακόμα γύρου κυρώσεων από τη Δύση ή εάν η Κίνα χάσει το ενδιαφέρον προς τη Ρωσία. Αμφίρροπες είναι και οι εκτιμήσεις και για το ενδεχόμενο μια βαθιάς παγκόσμιας ύφεσης, που θα ρίξει σημαντικά τη ζήτηση, άρα και τις τιμές, στα ενεργειακά προϊόντα, με αποτέλεσμα τη μείωση των εσόδων της Ρωσίας. Το σίγουρο, πάντως, είναι πως η ανάπτυξη και η σταθερότητα της ρωσικής οικονομίας θα κριθεί μετά τον πόλεμο, ακόμα και αν βγει νικήτρια, διότι θα πρέπει να βρει χρηματοδότηση για την ανοικοδόμηση των περιοχών που θα βρίσκονται στην κατοχή της και θα έχουν υποστεί σοβαρές ζημιές, σε ένα διεθνές περιβάλλον που οι ισχυρότερες οικονομίες θα της έχουν «γυρίσει την πλάτη».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Russia’s Economy Grew in 2023, Despite War and Sanctions, voanews.com, διαθέσιμο εδώ
- Ukraine war: Russia’s economy beats the odds — can it last?, euronews.com, διαθέσιμο εδώ
- Russia’s economy once again defies the doomsayers, economist.com, διαθέσιμο εδώ
