Της Χαράς Γρίβα,
Ο 19ος αιώνας ήταν μάρτυρας ενός αξιοσημείωτου και θαρραλέου κινήματος που προσπάθησε να εξαλείψει έναν από τους πιο σκοτεινούς λεκέδες της ανθρώπινης ιστορίας, τον θεσμό της δουλείας. Το κίνημα της κατάργησης της δουλείας, που διήρκεσε αρκετές δεκαετίες, ήταν μια συλλογική προσπάθεια ατόμων και ομάδων που είχαν δεσμευτεί να θέσουν τέρμα στην απάνθρωπη πρακτική της υποδούλωσης συνανθρώπων μας. Στην αιχμή αυτής της μεταμορφωτικής περιόδου ήταν ο νόμος περί κατάργησης της δουλείας του 1833, ένα νομοθέτημα-ορόσημο που σηματοδότησε ένα κρίσιμο βήμα προς την απελευθέρωση αμέτρητων ατόμων από τα δεσμά της δουλείας σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη. Κάποια πρώτα μικρά ψήγματα απελευθέρωσης δούλων είχαν γίνει στην Γαλλία του 14ου αιώνα, ωστόσο επανεμφανίστηκαν συστηματικά κατά τα χρόνια της Αποικιοποίησης.
Οι ρίζες του κινήματος της κατάργησης της δουλείας μπορούν να εντοπιστούν στα τέλη του 18ου αιώνα, όταν τα διαφωτιστικά ιδεώδη της ελευθερίας και της ισότητας κέρδισαν έδαφος. Προσωπικότητες με επιρροή όπως ο William Wilberforce, ο Thomas Clarkson και ο Granville Sharp αναδείχθηκαν σε βασικούς παράγοντες, χρησιμοποιώντας τις φωνές τους για να καταδικάσουν τις ηθικές και δεοντολογικές φρικαλεότητες που συνδέονταν με τη δουλεία. Το κίνημα απέκτησε δυναμική τόσο στο Ηνωμένο Βασίλειο όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες, αντλώντας υποστήριξη από θρησκευτικές ομάδες, ανθρωπιστές και πολιτικούς ακτιβιστές.
Οι απολυτρωτές χρησιμοποίησαν διάφορες στρατηγικές για να συσπειρώσουν την κοινή γνώμη κατά της δουλείας. Χρησιμοποίησαν τη λογοτεχνία, τις ομιλίες και τις δημόσιες συγκεντρώσεις για να εκθέσουν τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής των σκλάβων, απευθυνόμενοι στο αίσθημα δικαιοσύνης και ηθικής των ανθρώπων. Οργανώσεις όπως η Society for Effecting the Abolition of the Slave Trade (που ιδρύθηκε το 1787) και η Anti-Slavery Society (που ιδρύθηκε το 1823) έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο συντονισμό των προσπαθειών και στην υποστήριξη νομοθετικών αλλαγών.
Μία πρώτη δικαστική απόφαση κατά της δουλοπαροικίας έλαβε χώρα στην πάλαι ποτέ Βρετανική Αυτοκρατορία το 1772 με την ονομασία Somerset v Stewart, το οποίο απαγόρευε ρητά την βίαιη μεταφορά σκλάβων που ζει πλέον σε αγγλικό έδαφος προς την Τζαμάικα προς πώληση σε δουλοπάζαρα. Ο Somerset, Αφρικανός σκλάβος, αγοράστηκε από τον Stewart, Βρετανό υπήκοο που ζούσε στην Μασαχουσέτη. Ο Somerset κατάφερε να δραπετεύσει, ωστόσο μετά από λίγο καιρό συνελήφθη και οδηγήθηκε από τον ιδιοκτήτη του προς πώληση σε δουλοπάζαρο στην Τζαμάικα. Για καλή του τύχη, οι τρεις νονοί του Somerset κατέθεσαν στο δικαστήριο αίτηση habeas corpus, δηλαδή ότι κρατούταν παράνομα φυλακισμένος και να επαναξεταστεί το κατηγορητήριό του. Το δικαστήριο του King’s Bench οδηγήθηκε σε αυτήν την ιστορική απόφαση να αθωώσει τον Somerset με βάση την έλλειψη νομοθεσίας σχετικά με την δουλεία, παρ’ όλο που το Κοινοβούλιο την αναγνώριζε κανονικά. Ωστόσο, η αγγλική κοινωνία δεν ήταν έτοιμη να απελευθερώσει όλους τους δούλους.
Το αποκορύφωμα δεκαετιών ακούραστου ακτιβισμού ήταν ο Νόμος περί Κατάργησης της Δουλείας του 1833, μια στιγμή καμπής στον αγώνα κατά της δουλείας. Αυτή η ιστορική νομοθεσία σηματοδότησε την αρχή του τέλους της νομιμοποιημένης δουλείας στη Βρετανική Αυτοκρατορία (εκτός κάποιων περιοχών της Κοινοπολιτείας). Η συγκεκριμένη νομοθεσία προέβλεπε τα εξής:
Αποζημίωση για τους ιδιοκτήτες σκλάβων: Μια αμφιλεγόμενη πτυχή του νόμου ήταν η διάταξη για την αποζημίωση των ιδιοκτητών σκλάβων για την απώλεια της «περιουσίας» τους. Η βρετανική κυβέρνηση διέθεσε ένα σημαντικό ποσό, που ισοδυναμούσε με 20 εκατομμύρια λίρες (σημαντικό ποσό για την εποχή εκείνη), για την αποζημίωση των ιδιοκτητών σκλάβων για την απελευθέρωση των σκλάβων τους.
Άμεση χειραφέτηση για ορισμένους: Ο νόμος όριζε ότι η δουλεία θα καταργούνταν στο μεγαλύτερο μέρος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας την 1η Αυγούστου 1834. Ωστόσο, οι σκλάβοι στα εδάφη της Εταιρείας Ανατολικών Ινδιών και στα εδάφη που αποκτήθηκαν μετά το 1833 δεν απελευθερώθηκαν αμέσως. Οι πρώτοι σκλάβοι που απελευθερώθηκαν ήταν ηλικίας κάτω των έξι ετών, ενώ οι υπόλοιποι μπήκαν σε μία περίοδο μαθητείας.
Περίοδος μαθητείας: Αντί της άμεσης ελευθερίας, οι πρώην σκλάβοι υποβλήθηκαν σε μια περίοδο «μαθητείας». Αυτή η μεταβατική φάση είχε ως στόχο να διευκολύνει την οικονομική μετάβαση τόσο για τους πρώην σκλάβους όσο και για τους ιδιοκτήτες σκλάβων. Ωστόσο, το σύστημα μαθητείας αντιμετώπισε επικρίσεις επειδή έμοιαζε με μια μορφή συνεχιζόμενης δουλείας.
Ο νόμος περί κατάργησης της δουλείας του 1833 σηματοδότησε μια μνημειώδη νίκη για το κίνημα της κατάργησης της δουλείας και αποτέλεσε προηγούμενο για τον παγκόσμιο αγώνα κατά της δουλείας. Παρόλο που χρειάστηκε χρόνος για να υλοποιηθούν πλήρως οι αρχές του νόμου, έθεσε τα θεμέλια για τις μετέπειτα προσπάθειες κατάργησης της δουλείας παγκοσμίως. Η μικτή κληρονομιά του Νόμου, συμπεριλαμβανομένης της διαμάχης για την αποζημίωση και το σύστημα μαθητείας, αναδεικνύει τις πολυπλοκότητες που ενυπάρχουν στην κατάργηση βαθιά ριζωμένων συστημάτων καταπίεσης. Γι’ αυτό και η κυβέρνηση θέσπισε αποζημίωση στους ιδιοκτήτες δούλων που θα έχαναν την περιουσία τους αλλά και διατήρησε την μαθητεία ως έναν βαθμό, ακριβώς για να μην γίνουν περισσότερες διαμάχες και κινδυνεύσει η Βρετανική Αυτοκρατορία αλλά και το ίδιο το Στέμμα. Η δουλεία σταδιακά καταργήθηκε και στα υπόλοιπα εδάφη της Κοινοπολιτείας με τελευταία την Αυστραλία, το 1970, λόγω κάποιων περιπτώσεων απαγωγή των ιθαγενών της περιοχής. Επίσημα, λοιπόν, ο νόμος για την κατάργηση της δουλείας του 1833 καταργήθηκε με ψήφισμα το 1998 από το αγγλικό κοινοβούλιο χωρίς όμως να επανέρθει στην επιφάνεια αυτός ο θεσμός.
Το κίνημα της κατάργησης της δουλείας και ο νόμος του 1833 για την κατάργηση της δουλείας αποτελούν ισχυρές μαρτυρίες για την ανθεκτικότητα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απέναντι στη συστημική αδικία. Αυτά τα ιστορικά ορόσημα μας υπενθυμίζουν ότι ο αγώνας κατά της καταπίεσης απαιτεί συλλογική αποφασιστικότητα, ηθική διαύγεια και δέσμευση για δικαιοσύνη. Καθώς αναλογιζόμαστε αυτή την κομβική εποχή, είναι ζωτικής σημασίας να αναγνωρίσουμε την πρόοδο που σημειώθηκε, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα τους συνεχιζόμενους αγώνες για δικαιοσύνη και ισότητα στον σύγχρονο κόσμο μας και γι’ αυτό κάθε χρόνο γιορτάζεται στις 23 Αυγούστου η Παγκόσμια Ημέρα κατά της δουλείας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σαν σήμερα το 1833 καταργήθηκε δια νόμου η δουλεία στην Βρετανική Αυτοκρατορία, ot.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Δύο αιώνες από το τέλος του δουλεμπορίου στη Βρετανία, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Ο κουακέρος που προετοίμασε το κίνημα για την κατάργηση της δουλείας, liberal.gr, διαθέσιμο εδώ.
