Της Βασιλικής Ησύχου,
Η Μαδαγασκάρη, ή αλλιώς γνωστή ως «Δημοκρατία της Μαδαγασκάρης» –επίσημη ονομασία– είναι ένα νησιωτικό σύμπλεγμα που συμπεριλαμβάνει το ίδιο το νησί της Μαδαγασκάρης, αλλά και τα περιμετρικά μικρά νησάκια που το γειτονεύουν. Πρόκειται για την τέταρτη μεγαλύτερη νησιωτική περιοχή, με πρωταγωνιστικό ρόλο την πρωτεύουσά της, το Ανταναναρίβο. Συναντάται στα ανοιχτά της νοτιοανατολικής ακτής της Αφρικής.
Η Μαδαγασκάρη φιλοξενεί μια παλέτα διαφορετικών εθνικών υποομάδων που η καθεμία εκπροσωπεί ξεχωριστές πεποιθήσεις, καθημερινότητες και νοοτροπίες, συνεισφέροντας στην εξέλιξη και διαμόρφωση μιας γενικευμένης χαρακτηριστικής ταυτότητας, κάτω από την ομπρέλα των θεμελιωδών κοινών γεωγραφικών και πολιτισμικών παρονομαστών. Η βασική κοινή κουλτούρα περικλείει τη γλώσσα, τις παραδοσιακές θρησκευτικές αντιλήψεις γύρω από τον θεό-δημιουργό και τη λατρεία/σεβασμό των προγόνων, αλλά και την κοσμοθεωρία τους, η οποία πλαισιώνει τον πυρήνα αξιών του τετράπτυχου: Fihavanana (αλληλεγγύη), Vintana (πεπρωμένο), Tody (κάρμα) και Hasina (ιερή ζωτική δύναμη που οι παραδοσιακές κοινότητες πιστεύουν ότι νομιμοποιεί πρόσωπα εξουσίας στην κοινότητα ή την οικογένεια).
Κάθε λίγα χρόνια στη Μαδαγασκάρη, όλες οι οικογένειες παραδοσιακά υποχρεούνται να προγραμματίζουν μια ημέρα επανένωσης. Έτσι, διοργανώνεται ένα φεστιβάλ με τη συναίνεση της πλειοψηφίας, γνωστό ως “Famadihana”, που σημαίνει «το γύρισμα των σωμάτων των προγόνων». Σε μια τυπική οικογενειακή συνάντηση, σίγουρα δεν αναμένεται να αντικρίσεις τους νεκρούς συγγενείς σου, αντιθέτως, μια τέτοια σκέψη φαντάζει φρικαλέα και μακάβρια. Ωστόσο, η Μαδαγασκάρη δεν ακολουθεί τους κανόνες του συνόλου, όσον αφορά τον ιερό θεσμό της οικογένειας.
Η γιορτή ονόματι Famadihana είναι μια στιγμή, η οποία δίνει τη δυνατότητα επανένωσης και οικογενειακής θαλπωρής, ανεξαρτήτως κόσμου, επιπέδου και υλικού κατασκευής. Νεκροί και ζωντανοί μονιάζουν κάτω από τη ζέστη της οικογενειακής στέγης. Οι Μαδαγασκοί γιορτάζουν αυτό το γεγονός, έτσι ώστε τα νέα μέλη της οικογένειας να έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν τους προγόνους τους, να είναι ενήμεροι του γενεαλογικού τους δέντρου και ευλογημένοι από την ευχή των σοφότερων. Πρόκειται για μια γιορτή η οποία αποσκοπεί στην αιώνια χάραξη των προγόνων στη μνήμη, ως ένδειξη σεβασμού, ανδρισμού και μάχης ενάντια του θανάτου.
Αυτή η πρακτική της δευτερεύουσας ταφής εμφανίστηκε στη δεκαετία του 1820, μετά τον επαναπατρισμό των λειψάνων στρατιωτών από μακριά. Το φεστιβάλ ανέκτησε επίσης δημοτικότητα κατά τη μεταφορά τάφων, όταν αυτοί άρχισαν να ξαναχτίζονται σε πέτρα με την εισαγωγή του κλιβάνου.
Η προετοιμασία των συγγενών για την τελετή αρχίζει ήδη έναν χρόνο πριν τη διεξαγωγή της. Τα μέλη της οικογένειας, όπου και να βρίσκονται, σε οποιαδήποτε χιλιομετρική απόσταση, φροντίζουν να συναντηθούν για την οργάνωση της επερχόμενης Famadihana. Συζητούν για ημερομηνίες, υπολογίζουν τα έξοδα και διαπραγματεύονται για τη λίστα καλεσμένων. Γείτονες και ντόπιοι είναι προσκεκλημένοι να μοιραστούν το γεύμα Famahanana με ρύζι και χοιρινό (ή βοδινό κρέας), γνωστό και ως «βαριμπεμένακο».
Πλησιάζοντας, λοιπόν, πιο κοντά στην πραγμάτωση αυτού του εορταστικού συμβάντος, μια μέρα πριν την τελετή, τα μακρινότερα μέλη της οικογένειας συστήνονται με τα νέα, κυρίως γιους και νύφες. Δυστυχώς, για κάποιους, η Famadihana είναι η μόνη ευκαιρία να επισκεφθούν τους δικούς τους ανθρώπους και τον τόπο τους. Επομένως, πρόκειται για μια γιορτή που ενισχύει και αναζωπυρώνει τις οικογενειακές σχέσεις, αλλά και τα τοπικά δίκτυα. Η βραδιά παραδοσιακά χαρακτηρίζεται από συζητήσεις, μουσική, ποτό και προετοιμασία του γεύματος της επόμενης ημέρας. Από την άλλη, οι άνδρες της οικογένειας έχουν αναλάβει να θανατώσουν ζώα για το μαγείρεμα του κρέατος με τη συνοδεία ρυζιού. Οι πνεύμονες του ζώου, ως έθιμο, προορίζονται αποκλειστικά για το γεύμα των γαμπρών.
Οι καλεσμένοι που φτάνουν στο Famahanana δίνουν ως δώρο ρύζι και χρήματα στους διοργανωτές, μια κίνηση που ονομάζεται “tompon-draharata”. Η ποιότητα του ρυζιού και η ποσότητα των χρημάτων, υπολογίζεται και καταγράφεται, πρόκειται για μια διαδικασία γνωστή ως “atero ka alano” και μεταφράζεται αυτούσια ως «να δίνεις κάτι και να το επιστρέφεις πίσω». Αυτή η χειρονομία διασφαλίζει πως, όταν οι καλεσμένοι βρεθούν στη θέση να σχεδιάσουν και να πραγματώσουν μια τέτοια αντίστοιχη γιορτή, θα πρέπει να τους προσφερθεί ένα δώρο ανάλογης αξίας και θα υποστηριχθεί από είδος ισότιμης ποιότητας. Εφόσον τα έξοδα μοιράζονται, όλα τα χρήματα και το ρύζι που θα συγκεντρωθούν, θα διαιρεθούν και θα μοιραστούν δίκαια σ’ όλους όσοι συνέβαλαν στα έξοδα θεμελίωσης αυτού του εγχειρήματος.
Όταν όλοι οι καλεσμένοι γευματίσουν και νιώσουν άνετα, η οικογένεια που φιλοξενεί τον κόσμο, δίνει το έναυσμα για το δεύτερο σκέλος της τελετής: την επίσκεψη στον τάφο. Ως γιορτή της ζωής και της γονεϊκότητας, οι άνθρωποι διαλέγουν επίσημες ενδυμασίες και περιποιούνται κατάλληλα τον εαυτό τους, όπως αρμόζει της περίστασης. Το χωριό συνοδεύεται στη διαδρομή μέχρι τον τάφο με μουσικά ακούσματα που προέρχονται από τη μελωδία τυμπάνων, τρομπετών και φλάουτων της Μαδαγασκάρης γνωστά ως “sodina”.
Μόλις φτάσουν εκεί, τα σώματα αφαιρούνται και τοποθετούνται με προσοχή σε ψάθες από καλάμι. Η οικογένεια υποδοχής είναι υπεύθυνη να τυλίξει τα σώματα με νέα σάβανα. Σε αυτήν τη στιγμή, οι παρευρισκόμενοι έχουν τη δυνατότητα να τοποθετήσουν στους νεκρούς κάτι συμβολικό, ή προσωπικό, που το έχουν συνδυάσει με μια κοινή τους εμπειρία και που τους θυμίζουν ή, ακόμα, τους προσφέρουν αντικείμενα τα οποία θεωρούν πως αν ήταν εν ζωή θα τους άρεσαν ή θα τους φαίνονταν χρήσιμα. Στους άντρες συνήθως τοποθετούν τσιγάρα ή αλκοόλ, ενώ στις γυναίκες αρώματα και καλλυντικά. Στα παιδιά, κατά σύμβαση, επιλέγουν τα γλυκά.
«Φρεσκοτυλιγμένοι», πλέον, οι άμεσοι συγγενείς, χορεύουν με τα κορμιά και τα παρουσιάζουν στους νεοφερμένους της οικογένειας. Έτσι, τονίζεται η έννοια της διαχρονικότητας, της ανάγκης για γνώση τω ριζών σου, αλλά, ταυτόχρονα, δίνεται στους νέους η ευχή της μακροζωίας, της σοφίας και της καλοτυχίας. Με τον τρόπο αυτό επισφραγίζεται η ένταξη ενός νέου μέλους!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Metz, Helen Chapin (1994). “Library of Congress Country Studies: Madagascar”. Archived from the original on 9 November 2005. Retrieved 1 February 2011.
- “Island Countries of the World”. WorldAtlas.com. Archived from the original on 7 December 2017. Retrieved 10 August 2019.
- In Famadihana, Madagascar, a sacred ritual unearths the dead.
- Famadihana: Magadascar’s Day of the Dead, theculturetrip.com, διαθέσιμο εδώ.
