Της Άννας Καρρά,
Τα τελευταία χρόνια γινόμαστε θεατές σε ένα έργο «κατεδάφισης» χιλιάδων ετών αξιών, οι οποίες κρατούν σε ισορροπία και αρμονία τις κοινωνικές σχέσεις. Οι κανόνες αυτοί «οριοθετούν» τη συμπεριφορά των κοινωνών προς τους άλλους ανθρώπους, αλλά αποτελούν και αρωγή στη διαμόρφωση του εσωτερικού εαυτού και στον σχηματισμό της αυτοεικόνας του. Κάθε κοινωνία «υιοθετεί» ένα αξιακό σύστημα, το οποίο τα μέλη της ασπάζονται και μεταφέρουν από γενιά σε γενιά. Ωστόσο, οι ηθικές αξίες «περνούν» τη μεγαλύτερη κρίση που γνώρισαν ποτέ.
Είναι αξιοσημείωτη η αναφορά σε γεγονότα των τελευταίων ημερών, για να κατανοήσουμε τη διάσταση του προβλήματος. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρούμε πως η ανθρώπινη ζωή χάνει την αξία της ως ύψιστο έννομο αγαθό και αντικαθίσταται από τη χρηματική αξία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το αιματηρό δυστύχημα των Τεμπών, η αδιαφορία των συνανθρώπων μας για τις καθημερινές γυναικοκτονίες, η παραβατικότητα των ανηλίκων, η περιβαλλοντική καταστροφή, αλλά και η απαξίωση των ηλικιωμένων που απροστάτευτοι από το κράτος γίνονται θύματα κακομεταχείρισης. Θα μπορούσαμε να πούμε πως «συνηθίσαμε», πλέον, τέτοιες πράξεις και, πλέον, δεν μας «αγγίζουν» και τόσο. Ίσως, σκεφτόμαστε, διαβάζοντας ή ακούγοντας τα περιστατικά αυτά, ότι προστέθηκε στη «λίστα των κακών» ακόμη ένα, χωρίς να νοιαζόμαστε για τους ανθρώπους που τραυμάτισαν. Ακόμη και εμείς οι ίδιοι έχουμε μετατραπεί σε «κουφάρια», δίχως καρδιά και συμπόνια, και το μόνο που μας ενδιαφέρει είναι ο εαυτός μας και το πορτοφόλι μας.
Κρίσιμη αποτελεί η αναφορά στους γενεσιουργούς λόγους του φαινομένου. Πιο αναλυτικά, η «διάβρωση» των αξιών αιτιάται στη δυσλειτουργία των κοινωνικών φορέων να πραγματοποιήσουν αποτελεσματικά τους ρόλους τους. Για παράδειγμα, η απομάκρυνση των μελών της οικογένειας, λόγω των πολλαπλών και δυσβάσταχτων υποχρεώσεων των γονέων αλλά και τον διακαή μόχθο των παιδιών να καταφέρουν να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις του εκπαιδευτικού συστήματος έχουν ως απόρροια να απομένει ελάχιστος χρόνος για ουσιαστική επικοινωνία μεταξύ τους και για μεταλαμπάδευση των ηθικών αξιών από τους γονείς στα παιδιά. Επιπρόσθετα, το σχολείο είναι γνωστό πως έχει χάσει τον ηθικό χαρακτήρα του, αφού δίνει έμφαση στην «καλλιέργεια» τεχνοκρατών και όχι ανθρώπων που διαπνέονται από σταθερές αξίες. Καθοριστική σημασία διαδραματίζει και η εξέλιξη της τεχνολογίας, αλλά και τα πρότυπα που προβάλλονται μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία πρεσβεύουν μια ζωή «ελαφρών» ηθών αλλά και την ανθρωποφαγία.
Πολλοί θα αναρωτηθούν τι είναι η ηθική και πως μια αξία αποκτά τον χαρακτηρισμό της ως ηθική. Το ερώτημα αυτό απασχόλησε πλήθος επιστημόνων, οι οποίοι προσπάθησαν να κατανοήσουν και να οριοθετήσουν την έννοια της ηθικής. Για παράδειγμα, οι υποστηρικτές του ωφελιμισμού θεωρούσαν πως είναι ηθικά ορθό καθετί που μεγιστοποιεί την ευτυχία του κοινωνικού συνόλου, αδιαφορώντας για τις μειονότητες που δυστυχούσαν. Αντίθετα, ο Καντ θεωρούσε πως μόνο όταν πράττουμε το σωστό για τον σωστό λόγο πράττουμε ηθικά. Ωστόσο, η ηθική μπορεί να «οδηγήσει» σε υποκειμενικά συμπεράσματα που δεν βασίζονται πάντοτε στη λογική. Κάτι που είναι ηθικά ορθό για τους ωφελιμιστές δεν είναι ορθό για τους υποστηριχτές του ηθικού αντικειμενισμού κτλ., με επακόλουθο να δημιουργείται σύγχυση.
Χωρίς ηθική δεν μπορούμε να ζήσουμε, όπως δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς άλλους ανθρώπους. Γι’ αυτό κρίνεται αναγκαία η δραστηριοποίηση όλων προκειμένου να αποφευχθεί η ηθική «σήψη». Αναλυτικότερα, η ίδια η πολιτεία πρέπει να δώσει έναυσμα στους πολίτες να προβαίνουν σε ηθικές πράξεις ανταμείβοντας τους. Επιπλέον, η οικογένεια και η εκκλησία οφείλουν να αποτελούν «υγιή» πρότυπα για τους νέους και να τους «εμφυτεύσουν» τον «σπόρο» της αγάπης και της καλοσύνης, καθώς και να τους διδάξουν το λάθος, αφήνοντάς τους την ελευθερία επιλογής, προκειμένου να διαμορφώσουν ηθική συνείδηση. Συμπληρωματικά, το ίδιο το άτομο έχει χρέος να «αποστραγγιστεί» από τα λανθασμένα πρότυπα και να δείξει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπό του, τα ζώα και το περιβάλλον. Εύλογα συνάγεται το συμπέρασμα πως η κοινωνία μας ταλαντεύεται από την ηθική αποξένωση και «διάβρωση», ένα φαινόμενο που «εξαπλώνεται» ραγδαία και καταστρέφει ύπουλα κατακτήσεις αιώνων. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο θεωρώ πως όλοι πρέπει να αφουγκραστούμε τα «μηνύματα» και να δράσουμε για την καταστολή του παθολογικού αυτού προβλήματος, διότι θα οδηγηθούμε σε αποξένωση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κρίση Αξιών και Ψυχική Υγεία, iasismed.eu. Διαθέσιμο εδώ
- Ηθική κατάπτωση και κοινωνική παρακμή!!, stagonnews.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Sandel, M. (2013), Δικαιοσύνη, τι είναι το σωστό;, Εκδόσεις Πόλις
