Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Έντονη συζήτηση έχει προκαλέσει, κυρίως στα κοινωνικά δίκτυα, η παρέμβαση του Υπουργείου Ανάπτυξης, επιβάλλοντας πρόστιμο ύψους € 742.000 στην εταιρεία ΑΙΝΟΣ ΑΕΒΕ για «αθέμιτη κερδοφορία» και συγκεκριμένα, για «παράβαση του άρθρου 54 του ν. 5045/29-7-2023», έπειτα από τη διενέργεια ελέγχου της Διυπηρεσιακής Μονάδες Ελέγχου Αγοράς (ΔΙ.Μ.Ε.Α).
Ειδικότερα, σύμφωνα με την πλευρά του Υπουργείου, η συγκεκριμένη εταιρεία κατεψυγμένων λαχανικών, που αποτελεί έναν μικρό «παίκτη» του εγχώριου κλάδου, πωλούσε 50 κωδικούς της με μεικτό περιθώριο κέρδους μεγαλύτερο από αυτό που ορίζει η νομοθεσία. Βέβαια, οι τιμές της παραμένουν χαμηλότερες από των μεγάλων ανταγωνιστών της, γεγονός για το οποίο η εταιρεία βρήκε στο πλευρό της τους καταναλωτές.
Η Κυβέρνηση με το άρθρο 54 του ν. 5045/29-7-2023, που ίσχυε μέχρι και την 31η Δεκεμβρίου του 2023, είχε σκοπό να ανακόψει τα φαινόμενα «αισχροκέρδειας» σε βασικά αγαθά που αφορούν την υγεία, τη διατροφή, τη διαβίωση, τη μετακίνηση, τη θέρμανση, την παραγωγή ζεστού νερού χρήσεως και την ασφάλεια του καταναλωτή. Επιπλέον, περιλάμβανε την πώληση σχολικών ειδών και γεωργικών προϊόντων και τροφίμων, ιδίως πρώτων υλών για την παραγωγή λιπασμάτων, ζωοτροφών, ωμών δημητριακών παντός είδους, αλεύρων και ηλίανθου φυτικών ελαίων. Σε προϊόντα και υπηρεσίες που υπάγονται στις παραπάνω κατηγορίες, τοποθετήθηκε, ουσιαστικά, ένα «πλαφόν» στο μικτό περιθώριο κέρδους ανά μονάδα, το οποίο απαγορευόταν να είναι μεγαλύτερο από αυτό που παρουσίαζε η εκάστοτε εταιρεία πριν την 31η Δεκεμβρίου του 2021.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να επισημανθεί πως σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αποδείχθηκε πως μεγάλο μέρος του πληθωρισμού που σημειώθηκε κατά το 2022, χρονιά που έφτασε στο απόγειό του, ήταν «πληθωρισμός απληστίας». Δηλαδή, (μεγάλες κυρίως) επιχειρήσεις, με αφορμή τις προσδοκίες που είχαν διαμορφωθεί για τον πληθωρισμό, επέκτειναν το περιθώριο κέρδος τους, ωθώντας ακόμα υψηλότερα τις τελικές τιμές των προϊόντων. Αυτό, προφανώς, παρουσιαζόταν πιο έντονα σε αγοράς που ο ανταγωνισμός ήταν μικρός και το μεγαλύτερο μέρος του μεριδίου της αγοράς το μοιράζονταν λίγες επιχειρήσεις ή το κατείχε αποκλειστικά μία.
Με αυτόν τον περιορισμό που επέβαλε η Κυβέρνηση, ουσιαστικά περιόριζε αποκλειστικά τις πρόσθετες αυξήσεις που πήγαζαν από επεκτάσεις στα μεικτά περιθώρια κέρδους στα αγαθά αυτά, επιτρέποντας, ωστόσο, τις αυξήσεις που προέρχονταν από μετακύληση του κόστους των επιχειρήσεων στις τελικές τιμές. Ως μεικτό περιθώριο κέρδους αναφέρεται το ποσοστό κέρδους της επιχείρησης επί την τιμή του προϊόντος, αν αφαιρεθούν τα κόστη των πωληθέντων αγαθών.
Στη συνέχεια, λοιπόν, η εταιρεία αρνήθηκε τις κατηγόριες για παράβαση της σχετικής νομοθεσίας, ισχυριζόμενη πως κατά τον έλεγχο στον υπολογισμό του μεικτού περιθωρίου κέρδους δεν είχε συμπεριληφθεί το κόστος παραγωγής των προϊόντων, που από λογιστικής πλευράς υπολογίζεται σε τριμηνιαία βάση, και δήλωσε πως θα προσφύγει στη Δικαιοσύνη.
Η περίπτωση αυτή -ανεξαρτήτως αν όντως υπήρξε παράβαση, αν έγινε λάθος εσκεμμένα ή μη, αν εξυπηρετούσε συμφέροντα ή οτιδήποτε άλλο συμβαίνει πραγματικά- αναδεικνύει, εν γένει, τα προβλήματα που μπορεί να ανακύψουν από την παρέμβαση του κράτους στην αγορά και, ειδικότερα, μια σοβαρή αστοχία στα ημίμετρα για την «καταπολέμηση» του πληθωρισμού και του «αθέμιτου ανταγωνισμού». Διότι σίγουρα δεν καταπολεμάς την αισχροκέρδεια και την ακρίβεια τιμωρώντας με βαρύ πρόστιμο μια μικρή εταιρεία που κατάφερε να επιτυγχάνει απλά υψηλότερο ποσοστό μεικτού κέρδους σε αρκετά ανταγωνιστικότερες, μάλιστα, τιμές από την αγορά. Τέτοια μέτρα, στην ουσία τους, «σκοτώνουν» την (μικρή) επιχειρηματικότητα και τον ανταγωνισμό, ευνοώντας τους μεγάλους και ωθώντας σε ολιγοπώλια και μονοπώλια.
Οι κρατικές παραβάσεις πολλές φορές φαίνεται να έρχονται σαν από μηχανής θεός για να λύσουν προβλήματα της αγοράς και να αποφέρουν Δικαιοσύνη μεταξύ των συμμετεχόντων στην οικονομία. Στην πραγματικότητα, όμως, κρύβουν προβλήματα και σκοπιμότητες. Εκτός από τα δημοσιονομικά ζητήματα που μπορεί να ανακύπτουν (που στην παραπάνω περίπτωση δεν υπάρχουν), οι κρατικές παρεμβάσεις πολλές φορές προβαίνουν σε λάθη λόγω της ελλιπής πληροφόρησης των Κυβερνήσεων σχετικά με τις πολιτικές που εφαρμόζει και τον αντίκτυπο που αυτές έχουν, διογκώνουν τη γραφειοκρατία και την αποτελεσματικότητα της αγοράς και μειώνουν τα κίνητρα των επιχειρήσεων (το πιο εύστοχο πρόβλημα που ανακύπτει με τη συγκεκριμένη νομοθεσία). Στην περίπτωσή μας, αυτή η κρατική παρέμβαση μείωσε σημαντικά τις επιδράσεις των δυνάμεων της αγοράς, που εμπειρικά έχει αποδειχθεί πως είναι πιο αποτελεσματική (όχι τέλεια) λειτουργία για τον καθορισμό των τιμών και την κατανομή των πόρων.
Παράλληλα, οι κρατικές παρεμβάσεις δημιουργούν και ζητήματα αρχής και ηθικά ζητήματα, καθώς τείνουν πολλές φορές, στο όνομα της «Δικαιοσύνης» και της «ασφάλειας» (που ούτε αυτά επιτυγχάνονται) να περιορίζουν ανούσια τις ελευθερίες σε άτομα και οργανισμούς στο να λαμβάνουν αποφάσεις κατά το ίδιον συμφέρον.
Οι περισσότερες αγορές στον πραγματικό κόσμο προφανώς είναι ατελείς, με τις επιχειρήσεις να έχουν διαφόρους βαθμούς δύναμης στην αγορά που οδηγούν σε εκμετάλλευση του καταναλωτή και υπονόμευση των μικρότερων ανταγωνιστών, και για αυτό πολλές φορές κρίνονται απαραίτητες κάποιες παρεμβάσεις. Ωστόσο, αυτές πρέπει να περιορίζονται στα βασικά στα πλαίσια της πολιτικής ανταγωνισμού, που θα στοχεύουν στην αποφυγή διαμόρφωσης ολιγοπωλιακών αγορών και στην τόνωση του ανταγωνισμού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Υπόθεση Αίνος: Ο «Δαυίδ» που τα έβαλε με τον Κώστα Σκρέκα, euro2day.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αίνος ΑΕΒΕ: Στα δικαστήρια για το πρόστιμο του υπουργείου Ανάπτυξης, naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ
- Νόμος 5045/2023 – Άρθρο 54, e-forologia.gr, διαθέσιμο εδώ
