Της Μαριάνθης Κοκοράκη,
Στο τέλος του δέκατου τέταρτου και στις αρχές του δέκατου πέμπτου αιώνα, έγινε μια κάθοδος πληθυσμών από τον σημερινό χώρο της Αλβανίας, προς τον τότε πρώιμα διαμορφωμένο ελληνικό χώρο. Μια κάθοδος εντελώς εντυπωσιακή.
Οι αιτίες μετακίνησης των Αρβανιτών στον ελλαδικό χώρο ήταν διάφορες. Από τις σημαντικότερες, αποτελούσε η μεγάλη στρατιωτική και οικονομική εξασθένηση, καθώς και η διοικητική παράλυση, με άλλα λόγια η παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Επιπροσθέτως, οι αρχηγοί των διαφόρων αλβανικών φυλών συχνά βρίσκονταν σε σκληρό ανταγωνισμό και διαμάχες επικράτησης ή επέκτασης της κυριαρχίας τους, οπότε οι εμφύλιες πολεμικές συγκρούσεις ήταν συχνές μεταξύ τους και καταστρεπτικές.
Δεν υπήρχε τάξη, ασφάλεια και ευνομία. Επιπλέον, οι πληθυσμοί των διαφόρων φυλών που ζούσαν από την κτηνοτροφία ως νομάδες, κυρίως στα άγονα και ορεινά μέρη της Αλβανίας, αντιμετώπιζαν πολύ σκληρές συνθήκες ζωής και επιβίωσης. Υπήρχε φτώχεια και μιζέρια μεγάλη. Προφανώς, η Ελλάδα με το σαφώς ηπιότερο και καλύτερο κλίμα της, τις εύφορες πεδιάδες της, τα ανεκμετάλλευτα χωράφια και τα πλούσια βοσκοτόπια της, τη μεγάλη ποικιλία των οπωροφόρων δέντρων και φρούτων της, φυσικό ήταν να γοητεύει και να προσελκύει τους φτωχούς, πεινασμένους και ορεσίβιους Αρβανίτες, γεωργούς και κτηνοτρόφους. Η κάθοδος των Αρβανιτών στον ελλαδικό χώρο ήταν σταδιακή. Οι Αρβανίτες μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν σε πολλά μέρη στην Ελλάδα. Ένα από πιο γνωστά μέρη ήταν σίγουρα τα νησιά του Αργοσαρωνικού.
Όσον αφορά τα νησιά του Αργοσαρωνικού, είναι γνωστό σε όλους ότι η Ύδρα, οι Σπέτσες και ο Πόρος φέρουν ακόμη και σήμερα αρβανίτικα τοπωνύμια και ονομασίες. Πυκνή εγκατάσταση έγινε στα νησιά αυτά, όπως και του Αιγαίου. Αρβανίτες υπάρχουν ακόμη στα μέρη εκείνα, με διαφορετική προέλευσή όμως, στα δύο πρώτα, όπως και στον Πόρο. Τέλος, πολλοί Αρβανίτες έφυγαν από τον Αργοσαρωνικό και εγκαταστάθηκαν στη Σικελία, που είναι γνωστή και ως κοιλάδα των Ελλήνων.
Μετοικήσεις και επαναπατρισμοί έγιναν αρκετές φορές, άλλοτε μέσα στην ίδια ευρεία περιφέρεια και άλλοτε μακριά από την πατρίδα, προκειμένου, να ξαναγυρίσουν όμως σε αυτήν κάποτε. Ελάχιστοι, όπως ο Χατζηγεώργιος Ζέρβας φεύγουν στην Ύδρα. Εκεί ο Ζέρβας θεμελιώνει τον οίκο των Κουντουριώτιδων, όπου η οικογένεια αυτή ήταν μία από τις πιο παλιές στο νησί. Ιδρυτής της ήταν ο μικρότερος γιος κάποιου Αλβανού χωρικού από τα Κούντουρα, ένα Δερβενοχώρι, ο οποίος έγινε βαρκάρης, λίγο μετά την έξωση των Ενετών από τον Μοριά και πριν η Ύδρα, δεχθεί την εγκατάσταση των αλβανόφωνων εποίκων.
Όταν το 1460 οι Τούρκοι κατέλαβαν την περιοχή της Τροιζήνας, έφτασαν στην έρημη Σφαιρία οι πρώτοι πρόσφυγες από την Πελοπόννησο (κυρίως Χριστιανοί Αρβανίτες). Τότε λοιπόν, άρχισαν να κτίζονται και τα πρώτα σπίτια του Πόρου, κοντά στο Ρολόι. Την ίδια εποχή, το ίδιο κύμα Αρβανιτών, που προερχόταν επίσης από περιοχές της Πελοποννήσου και καταδιωκόταν από τους Τούρκους, εγκαταστάθηκε και στην Ύδρα. Έτσι, άρχισε και η ανοικοδόμηση του νησιού και η δημιουργία της σημερινής πόλης της Ύδρας, με πρώτο οικιστικό πυρήνα την Κιάφα (αλβανικά κιάφα = κεφαλή, κορυφή).
Το 1461, η πτώση του Δεσποτάτου του Μορέως είχε οδηγήσει στο νησί των Σπετσών, αρκετούς Αρβανίτες πρόσφυγες, ενώ κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, έφθασαν άποικοι από την Αργολίδα, τη Λακωνία και την Κυνουρία, καθώς και αρκετοί Χριστιανοί Αρβανίτες. Με το πέρασμα των αιώνων και με τη σταδιακή προσαρμογή και συγχώνευση του ντόπιου πληθυσμού με τους Αρβανίτες, τα αρβανίτικα ομιλούνταν σχεδόν από όλους. Μάλιστα, ο Θεόδωρος Ράινχολντ το 1885 κάνει λόγο για την ύπαρξη πολλών αρβανίτικων τραγουδιών από την περιοχή των Σπετσών. Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί ένα στιχούργημα, που συνέθεσε ο Ιωάννης Μπότασης (1839-1924), το προς τιμήν κάποιας κυρίας Αρβανίτισσας, το οποίο, αναφέρεται στην ομορφιά της ζωής στις Σπέτσες και επίσης, δεν δημοσιεύτηκε ποτέ.
Η πλέον επιφανής αν και όχι, η πιο πολυάριθμη ομάδα του αλβανικού πληθυσμού στην Ελλάδα αποτελείτο από τους εμποροπλοιάρχους και ναύτες της Ύδρας και των Σπετσών και τους βαρκάρηδες του Πόρου. Μάλιστα, η νήσος Ύδρα πριν από την Ελληνική Επανάσταση είχε σχεδόν 20.000 κατοίκους αμιγώς αλβανικής καταγωγής. Γύρω στο 1730, όταν εγκαταστάθηκαν στο έρημο τότε νησί οι πρώτοι αλβανόφωνοι έποικοι, για να γλιτώσουν από την καταπίεση του πασά του Μοριά, η τοπική διαχείριση της μικρής εμπορικής κοινότητας ανατέθηκε σε τρεις δημογέροντες, οι οποίοι ονομάζονταν αλβανικά πλεκζερία και εκλέγονταν από τον λαό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αθανάσιος Σιδ. Τσίγκος (1991), Κείμενα για τους Αρβανίτες, Αθήνα
- Κέντρο Ερευνών Μειονοτικών ομάδων (2001), Γλωσσική ετερότητα στην Ελλάδα: Αρβανίτικα, Βλάχικα – Γλώσσες της Μειονότητας της Δ. Θράκης, Σλαβικές διάλεκτοι της Μακεδονίας, Αθήνα: εκδ. Αλεξάνδρεια
- Μαρία Μιχαήλ – Δέδε (1997), Οι Έλληνες Αρβανίτες, Αθήνα: εκδ. Δωδώνη
- Συλλογικό (2002), Αργοσαρωνικός: Ένας πλήρης ταξιδιωτικός οδηγός, Αθήνα
- George Finlay (2008), Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης τόμος Α’ (μετάφραση Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης), Αθήνα: εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
