Της Εμμανουέλας Σουφαλιδάκη,
Το Ευρωπαϊκό Δίκαιο αποτελεί κατεξοχήν νομολογιακό δίκαιο, το οποίο στηρίζεται στις αποφάσεις που εκδίδουν τα βασικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πιο συγκεκριμένα το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Σύμφωνα δε με τη νομολογία, η Ένωση προβαίνει στη ρύθμιση ζητημάτων σε όλους τους τομείς που εκτείνεται η ανθρώπινη δραστηριότητα. Δεν είναι οι λίγες οι φορές που απαντήσεις και αποφάσεις των ευρωπαϊκών δικαστηρίων έχουν διαδραματίσει μείζονα ρόλο στην εξέλιξη του εσωτερικού δικαίου και στην αντίστοιχη προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών.
Το Ευρωπαϊκό Δίκαιο στη βάση της αρχής της υπεροχής, προκειμένου να διατηρήσει την επίδρασή του στα εθνικά συντάγματα, αλλά και να διατηρηθεί η ομοιομορφία των νομικών συστημάτων των χωρών της Ένωσης, έχει εγκαθιδρύσει τον θεσμό της προδικαστικής παραπομπής. Αυτός ο θεσμός αποσκοπεί όχι μόνο στην ενότητα της Ένωσης, αλλά πολύ περισσότερο στην αποτελεσματική προστασία των δικαιωμάτων των ιδιωτών από τα εθνικά δικαστήρια. Η προδικαστική παραπομπή αποτελεί μηχανισμό έμμεσου ελέγχου κρατών και θεσμικών οργάνων, ο οποίος χρησιμοποιείται για να διευκρινιστεί η ερμηνεία ή η εφαρμογή του δικαίου της από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ενεργοποιείται όταν το εθνικό δικαστήριο κατά την εξέταση της υπόθεσης που έχει οδηγηθεί ενώπιόν του αντιμετωπίζει τέτοιας φύσεως νομικό ζήτημα, το οποίο εμπίπτει στην αρμοδιότητα του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και χρήζει περαιτέρω διευκρίνισης ή διερεύνησης από αυτό.
Έτσι, όταν το εθνικό δικαστήριο επιθυμεί να προβεί σε προδικαστική παραπομπή, υποβάλλει στο Δικαστήριο της Ένωσης τα ερωτήματα, για τα οποία κρίνει ότι πρέπει να επιληφθεί. Τα ερωτήματα υποβάλλονται πριν από την έκδοση της απόφασης και εντάσσονται δικονομικά στην έννοια της προδικασίας. Ειδικότερα, το άρθρο 267 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ) ορίζει ότι το Δικαστήριο είναι αρμόδιο να αποφασίσει με προδικαστικές αποφάσεις σε σχέση με ανακύπτοντα ζητήματα ερμηνείας των Συνθηκών, καθώς και σε ζητήματα που αφορούν το κύρος πράξεων θεσμικών και άλλων οργάνων και οργανισμών της Ένωσης. Ακόμα, πρέπει να διευκρινιστεί ότι η προδικαστική παραπομπή δεν αποτελεί είδος ευθείας προσφυγής, αλλά μορφή συνεργασίας ανάμεσα στον εθνικό δικαστή και σε αυτόν του Δικαστηρίου της Ένωσης.
Ωστόσο, η προδικαστική παραπομπή δεν είναι το μόνο μέσο ελέγχου και συμμόρφωσης προς τις ευρωπαϊκές επιταγές, αλλά, παράλληλα, οι πολίτες διαθέτουν δικαίωμα άμεσης προσφυγής σε περίπτωση που το εθνικό δικαστήριο δεν ταχθεί προς τους νόμους και τις αξίες της Ένωσης. Συγκεκριμένα, αρμόδιο δικαστήριο για την προάσπιση των δικαιωμάτων του ανθρώπου σε περίπτωση παραβίασής τους, στο οποίο μπορούν οι πολίτες να προσφύγουν με ευθεία προσφυγή, είναι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ). Το Δικαστήριο αυτό δεν επιλαμβάνεται υποθέσεων αυτεπαγγέλτως, αλλά είναι αρμόδιο για την εξέταση αιτιάσεων παραβίασης των δικαιωμάτων που ορίζονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (Ρώμη, 4 Νοεμβρίου 1950) κατόπιν άσκησης προσφυγών, ως επί το πλείστον ατομικών, αλλά και διακρατικών προσφυγών. Οι τελευταίες είναι απαραίτητο να στρέφονται κατά ενός ή περισσότερων κρατών που έχουν επικυρώσει τη Σύμβαση. Για να αποφευχθεί το φαινόμενο να προσφεύγει οποιοσδήποτε στο Δικαστήριο, το αρχικό στάδιο προβλέπει αποστολή προσφυγής επιμελώς συμπληρωμένης, χωρίς να καθιστά υποχρεωτική την εκπροσώπηση από δικηγόρο και η όλη διαδικασία ενώπιον του δικαστηρίου γίνεται δωρεάν.
Προκειμένου να διασφαλισθεί η αποτελεσματική απονομή δικαιοσύνης, προβλέπεται από το Δικαστήριο ο θεσμός της δίκαιης ικανοποίησης. Σύμφωνα με αυτόν, σε περίπτωση που το Δικαστήριο καταδικάσει το κράτος-μέλος και διαπιστώσει ότι ο προσφεύγων έχει υποστεί ζημία, μπορεί να του επιδικάσει δίκαιη ικανοποίηση, χρηματική, δηλαδή, ικανοποίηση ως αποζημίωση για τη βλάβη που υπέστη. Η καταβολή αυτής της αποζημίωσης διασφαλίζεται από την Επιτροπή των Υπουργών. Υπάρχουν βεβαίως νομολογιακά προηγούμενα, κατά τα οποία πολίτες δε δικαιώθηκαν από την ελληνική έννομη τάξη και χρειάστηκε να απευθυνθούν στη Ευρώπη και τα όργανά της για να αναγνωριστεί η εκάστοτε παραβίαση. Στην Ελλάδα συναντώνται παραδείγματα, κατά τα οποία ιδιώτες έχουν προσφύγει στο Δικαστήριο για την προάσπιση κοινωνικών, εργασιακών και περιβαλλοντικών δικαιωμάτων τους.
Μέσα από τις παραπάνω αναφορές παρουσιάζεται έντονα ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η επίδραση που αυτή ασκεί, όχι μόνο στα Εθνικά Δικαστήρια, αλλά και ειδικότερα η προστασία που αυτή παρέχει στα δικαιώματα και τη ζωή των Ευρωπαίων πολιτών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί έναν σημαντικό θεσμό αναφορικά με τον οποίο ο κάθε πολίτης θα πρέπει να είναι ενήμερος και ενεργός, ώστε να διεκδικεί δυναμικά τα δικαιώματα που του απονέμονται υπό τη σημαντική αυτή ιδιότητα του πολίτη της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Το ΕΔΔΑ σε 50 ερωτήσεις, echr.coe.int, διαθέσιμο εδώ
- Β.Χριστιανός, Ρ.-Ε. Παπαδοπούλου, Μ. Περάκης, Εισαγωγή στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Νομική Βιβλιοθήκη, 2021
- Προδικαστική παραπομπή-συστάσεις προς τα εθνικά δικαστήρια, eur-lex.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
