Της Δήμητρας Ιωακείμοβιτς,
Ο έμπορος, ως πρωταγωνιστής του Εμπορικού Δικαίου, ασκεί, κατά σύνηθες επάγγελμα, εμπορικές πράξεις. Αυτό σημαίνει ότι, εάν είναι επιθυμητή η απόκτηση της εμπορικής ιδιότητας, απαιτείται η άσκηση της εμπορίας να διενεργείται με βασικό σκοπό το κέρδος και τον βιοπορισμό, ανεξάρτητα από το αν ο επαγγελματικός στόχος επιτυγχάνεται ή όχι. Συνεπώς, απαιτείται διάρκεια, ήτοι το επάγγελμα δε νοείται να ασκείται παρέργως.
Ωστόσο, ορισμένες οντότητες δεν έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα, όπως τα μη κερδοσκοπικά Ν.Π.Ι.Δ. και πιο συγκεκριμένα, τα σωματεία, τα ιδρύματα και οι διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις. Ως Ν.Π.Ι.Δ. χαρακτηρίζονται εκείνα τα νομικά πρόσωπα, τα οποία ιδρύονται από ιδιώτες και συνεπώς διέπονται από τους κανόνες του ιδιωτικού δικαίου, ενώ, ως μη κερδοσκοπικά Ν.Π.Ι.Δ. νοούνται εκείνα, τα οποία δε διανέμουν κέρδη στα μέλη τους, αλλά διαθέτουν τα οικονομικά πλεονάσματα για την εξυπηρέτηση του σκοπού της. Έτσι, η δυνατότητα εμπορίας από τα νομικά πρόσωπα περιορίζεται καταρχήν στις εμπορικές, κεφαλαιουχικές και προσωπικές εταιρείες. Ο νόμος προβλέπει για αυτούς τους φορείς την απαραίτητη οργάνωση, δημοσιότητα και λοιπά συστήματα που επιβάλλονται, έτσι, ώστε να διατηρείται η πρέπουσα διαφάνεια.
Τί συμβαίνει όμως, με τα υπόλοιπα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, και δη τα σωματεία, που επιδιώκουν κατά το νόμο σκοπό μη κερδοσκοπικό; Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν εφαρμόζονται τα ανωτέρω, βάσει του εμπορικού νόμου και απαγορεύεται η έγκριση από το δικαστήριο καταστατικού με εμπορικό σκοπό σωματείου. Εάν παρά ταύτα εγκριθεί το σωματείο, οδηγείται σε δικαστική διάλυση, κατ’ ανάλογη εφαρμογή του ΑΚ 105. Βέβαια, κατά την εξέταση των ενεργειών των σωματείων, είναι δυνατόν να συμμετέχουν σε μεμονωμένες επιχειρηματικές συναλλαγές που αποφέρουν κέρδη. Δεν απαγορεύεται απαραιτήτως να συμμετέχουν σε συστηματικές εμπορικές ενέργειες, εφόσον αυτές οι δραστηριότητες δεν αποτελούν το βασικό σκοπό, αλλά μάλλον «τυχαίες» ενέργειες.
Ωστόσο, εάν η κλίμακα του εμπορίου που διεξάγεται από το σωματείο είναι αρκετά σημαντική ώστε να υποδηλώνει έναν πρωταρχικό ή έστω εξίσου σημαντικό σκοπό, θα προκύψουν ερωτήματα. Είναι λογικό να υποθέσουμε ότι, κατά παράβαση του νόμου, η ενασχόληση με το εμπόριο θα παρείχε εμπορικό καθεστώς στο σωματείο. Εναλλακτικά, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα σωματεία που ασκούν εμπορικές δραστηριότητες οδηγούνται στον «εκφυλισμό» τους και συνεπώς στον επαναχαρακτηρισμό τους, δημιουργώντας ένα φαινόμενο παράλληλης οντότητας, υπό τη μορφή ανώμαλης προσωπικής εταιρίας «εν τοις πράγμασι». Σε κάθε περίπτωση, όμως, επί της ουσίας θα πρόκειται για παράνομη εμπορική δράση, το φαινόμενο των «χωλών εμπόρων», κι έτσι δε θα γίνεται επιτρεπτή η παραγωγή ευμενών συνεπειών προς όφελος του σωματείου.
Συμπληρωματικά, αξίζει να αναφερθούμε στα ιδρύματα. Ο νόμος, όπως αναφέρεται στην ΑΚ 108, επιτρέπει τη δυνατότητα επιδίωξης κερδοσκοπικού σκοπού για τα ιδρύματα, και δη για τα «επιχειρηματικά» ιδρύματα. Οποιαδήποτε εμπορική δραστηριότητα αναλαμβάνεται από ένα ίδρυμα, θα προσδίδει πλήρη εμπορική ιδιότητα και όχι «χωλή». Επιπλέον, είναι σύνηθες τα ιδρύματα να ασκούν επιχειρηματικές δραστηριότητες μέσω μιας ξεχωριστής εταιρείας, στην οποία κατέχουν μετοχές, γνωστή ως «συμμετοχικό» ίδρυμα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η εμπορική ιδιότητα του ιδρύματος εξυπηρετεί τον σκοπό της διασφάλισης ότι η νομική οντότητα της εταιρείας παραμένει ξεχωριστή και ανεξάρτητη.
Επιπλέον, οι δράσεις που αναλαμβάνονται από διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις, κοινώς αποκαλούμενες ΜΚΟ, είναι ευρέως αναγνωρισμένες, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα υποστήριξης των αδυνάμων και στόχων. Αυτές περιλαμβάνουν φιλανθρωπικές πρωτοβουλίες, βοήθεια σε πρόσφυγες και πληθυσμούς που πλήττονται από συγκρούσεις ή ασθένειες, προσπάθειες για την προστασία του περιβάλλοντος, ακόμη και τη διάδοση θρησκευτικών πεποιθήσεων ή αιρέσεων. Σε αυτό το πεδίο, υπάρχουν αξιότιμοι και αξιόπιστοι οργανισμοί, όπως η Διεθνής Αμνηστία, ο Ερυθρός Σταυρός, οι WWF και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Συγκεκριμένα, ορισμένες ΜΚΟ συμμετέχουν σε εμπορικές δραστηριότητες, είτε ανεξάρτητα είτε σε συνεργασία με εταιρείες ή άλλα κράτη. Σε εθνικό επίπεδο, λειτουργούν συνήθως ως σωματεία, ιδρύματα ή, αν και σπάνια, αστικές εταιρείες. Ως εκ τούτου, είναι επιτακτική ανάγκη να αναγνωριστεί η πιθανή εμπορική φύση αυτών των οργανισμών.
Με βάση τα προαναφερθέντα, είναι απαραίτητο για τις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις και τα νομικά πρόσωπα να αξιολογούν επιμελώς τις δραστηριότητες και τις πηγές εσόδων τους για να αποφύγουν τυχόν απροσδόκητες δυσχέρειες, όπως να κριθούν αναδρομικά υπόχρεοι για φόρους εισοδήματος και κυρίως, για να μην αποκτήσουν την εμπορική ιδιότητα, σε περιπτώσεις που αυτό θα οδηγούσε στη διάλυση του νομικού προσώπου. Συνοπτικά, αξίζει να σημειωθεί ότι η Εφορία διακρίνει σχολαστικά το πραγματικό και το πλασματικό εισόδημα. Η διάκριση μεταξύ του εισοδήματος που δημιουργείται «για την εκπλήρωση του σκοπού» των μη κερδοσκοπικών νομικών προσώπων και του εισοδήματος «που είναι διαθέσιμο για την εκπλήρωση του μη κερδοσκοπικού σκοπού τους» παραμένει ασαφής. Η επιδίωξη και η υλοποίηση του σκοπού τους πρέπει να πραγματοποιηθεί κατά τα στάδια πραγματοποίησης και απόκτησης, παρά στο μέλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ευάγγελος Εμμ. Περάκης, Νικόλαος Ρόκας, Γενικό μέρος Εμπορικού Δικαίου-Αξιόγραφα, 2η Έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2018
- Ευάγγελος Εμμ. Περάκης, Γενικό μέρος Εμπορικού Δικαίου, 3η Έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2023
