Της Ελένης Κάζου,
Ως συρροή εγκλημάτων ορίζεται η μέτρηση των εγκλημάτων που τέλεσε ένας άνθρωπος σε δεδομένο χρόνο για τη συνολική ποινική τους αντιμετώπιση. Το φαινόμενο της συρροής τυποποιείται στα άρθρα 94-98 του Ποινικού Κώδικα. Η ποινική μεταχείριση της συρροής εγκλημάτων επιδρά άμεσα στο στάδιο επιβολής της ποινής: Ανάλογα με ποιο είδος συρροής αναγνωρίζεται σε κάθε περίπτωση καθορίζεται το αν θα επιβληθεί μια αυτοτελής ποινή ή θα επιβληθούν περισσότερες. Η συρροή διακρίνεται σε αληθινή (πραγματική ή κατ’ ιδέαν) και φαινομενική (πραγματική ή κατ’ ιδέαν).
Αληθινή συρροή εγκλημάτων υπάρχει, όταν ένας δράστης έχει πραγματώσει τα στοιχεία της νομοτυπικής μορφής περισσότερων αδικημάτων, προσβάλλει δηλαδή περισσότερες από μια εγκληματικές μονάδες σε ορισμένο χρόνο με μία ή και με περισσότερες μυϊκές κινήσεις (ή αντίστοιχες παραλείψεις) του ίδιου ανθρώπου (ένας δράστης – πολλά εγκλήματα). Από το πλήθος των μυϊκών κινήσεων (ή παραλείψεων) του δράστη εξαρτάται ο περαιτέρω διαχωρισμός σε πραγματική ή κατ’ ιδέαν συρροή. Αληθινή πραγματική συρροή συναντάται, όταν ο δράστης με περισσότερες μυϊκές κινήσεις προσβάλλει περισσότερα έννομα αγαθά (παραδείγματος χάρη ο Α πυροβολεί δύο φορές και σκοτώνει δύο άτομα), ενώ αντίθετα αληθινή κατ’ ιδέαν συρροή υπάρχει, όταν ο δράστης με την ίδια μυϊκή ενέργεια προσβάλλει περισσότερα έννομα αγαθά (παραδείγματος χάρη ο Α με έναν πυροβολισμό τραυματίζει δύο άτομα). Στην περίπτωση της αληθινής συρροής, ο δράστης τιμωρείται για κάθε μια προσβολή. Επιβάλλεται, δηλαδή, μια ποινή για κάθε πράξη και στη συνέχεια σχηματίζεται μια συνολική ποινή.
Από την άλλη, φαινομενική συρροή υφίσταται, όταν ένας δράστης με μια ή περισσότερες πράξεις φαίνεται να πραγματώνει τα στοιχεία περισσότερων αδικημάτων, θίγοντας, ωστόσο, μια και την αυτή μονάδα εννόμου αγαθού. Όταν ο δράστης προσβάλλει μια μονάδα εννόμου αγαθού με περισσότερες πράξεις, πρόκειται για φαινομενική πραγματική συρροή. Παραδείγματος χάρη, ο Α για να κλέψει ένα πολύτιμο κόσμημα, σπάει την βιτρίνα του κοσμηματοπωλείου και στη συνέχεια κλέβει το κόσμημα. Παρόλο που υπάρχουν δύο πράξεις (φθορά ξένης ιδιοκτησίας και κλοπή) που φαίνεται να αποτελούν δύο εγκλήματα, στην πραγματικότητα αποτελούν μια εγκληματική μονάδα, γιατί προσβάλλουν το ίδιο έννομο αγαθό (την ιδιοκτησία του κοσμηματοπώλη). Η θραύση της βιτρίνας αποτελεί μόνο το αναγκαίο μέσο για την κλοπή του κοσμήματος και δεν αξιολογείται ως χωριστό αδίκημα αλλά ως πρότερη συντιμωρητή πράξη στο πλαίσιο του αδικήματος της κλοπής.
Από την άλλη, όταν προσβάλλεται μια μονάδα έννομου αγαθού με μια πράξη, γίνεται λόγος για φαινομενική κατ’ ιδέαν συρροή. Σε αυτή την περίπτωση, συμβαίνει πολλοί νόμοι να αξιώνουν παράλληλα να εφαρμοστούν, ενώ στην πραγματικότητα προσβάλλεται μια εγκληματική μονάδα. Στο πλαίσιο αυτής της συρροής, εφαρμόζονται τρεις αρχές (αρχή επικουρικότητας, απορρόφησης, ειδικότητας), βάσει των οποίων καθορίζεται η διάταξη που θα παραμεριστεί. Ο καθορισμός αυτός είναι ιδιαίτερα κρίσιμος, καθώς επί της φαινομενικής συρροής (τόσο της πραγματικής όσο και της κατ’ ιδέαν) ο δράσης τιμωρείται μία φορά με βάση την κύρια διάταξη που περιγράφει την προσβολή.
Με αφορμή το φαινόμενο της συρροής, αξίζει να αναλυθούν περαιτέρω ειδικά ζητήματα που ανακύπτουν τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Είναι αναγκαίο, καταρχήν, να γίνει σαφής διάκριση ανάμεσα στην ταυτότητα και στο ταυτόχρονο της πράξης. Δυο πράξεις μπορεί να είναι ταυτόχρονες αλλά όχι και ίδιες. Παραδείγματος χάρη, αν ο Α χτυπήσει με τη μία γροθιά του τον Β και με την άλλη τον Γ, οι πράξεις είναι δύο, καθώς πηγάζουν από διαφορετικές μυϊκές κινήσεις και έχουν διαφορετικά κοινωνικά αποτελέσματα. Επομένως, σε θεωρητικό επίπεδο, θεμελιώνεται πραγματική (και όχι κατ’ ιδέαν συρροή) και σε πρακτικό επίπεδο επιβάλλεται η συνολική ποινή της πρώτης παραγράφου του 94 ΠΚ και όχι της δεύτερης. Μόνη η ταυτότητα της πράξης και όχι το ταυτόχρονο θεμελιώνουν κατ’ ιδέαν συρροή. Σε ό,τι αφορά πράξεις που τελούνται ταυτόχρονα με διαρκή εγκλήματα, θεωρούνται αδιάφορες και, αν με αυτές προσβάλλεται διαφορετική εγκληματική μονάδα, τότε θεμελιώνεται πραγματική συρροή (παραδείγματος χάρη κλοπή μετά τη διατάραξη οικιακής ειρήνης ή τέλεση σωματικής βλάβης προσώπου κατά τη διάρκεια παράνομης κατακράτησης του).
Παράλληλα, αποτελεί ενδιαφέρον ζήτημα το φαινόμενο της συρροής εγκλημάτων κίνησης και παράλειψης. Δεν είναι εφικτό να υπάρχει αληθινή κατ’ ιδέαν συρροή εγκλημάτων κίνησης και παράλειψης, καθώς μια πράξη δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα μυϊκή ενέργεια και παράλειψη. Είτε η κίνηση ως πράξη διαδέχεται την αδράνεια, ή το αντίστροφο, είτε πρόκειται για ταυτόχρονες αλλά διαφορετικές πράξεις, όποτε υπάρχει πραγματική συρροή. Ιδιαίτερο ζήτημα αποτελεί, επίσης, η συρροή εγκλημάτων παράλειψης μεταξύ τους. Η ίδια αδράνεια μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερα κοινωνικά αποτελέσματα κι αντίστοιχα περισσότερες προσβολές εννόμων αγαθών. Όταν κάποιος, παραδείγματος χάρη, παραλείπει να σώσει από κίνδυνο ζωής δύο άτομα με συνέπεια τον θάνατο τους, προκαλεί δύο ανθρωποκτονίες με μια αδράνεια. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει κατ’ ιδέαν συρροή.
Επιπλέον, είναι δυνατό με μια πράξη να τελεστούν ταυτόχρονα τόσο εγκλήματα δόλου όσο και αμέλειας. Ο όρος πράξη από μόνος του είναι ουδέτερος σε ό,τι αφορά την υποκειμενική υπόσταση και περιέχει μόνο τη μυϊκή ενέργεια (ή παράλειψη) και το κοινωνικό αποτέλεσμα που παράγεται. Συνεπώς, είναι πιθανό με έναν πυροβολισμό κάποιος να τραυματίσει με δόλο το άτομο, στο οποίο στόχευε, αλλά να τραυματίσει από αμέλεια του και κάποιον περαστικό. Με μια πράξη, δηλαδή, τελούνται δύο αδικήματα, το ένα με δόλο και το άλλο με αμέλεια και υπάρχει κατ’ ιδέαν αληθινή συρροή μεταξύ τους.
Τέλος, σε άμεση σχέση με το φαινόμενο της συρροής βρίσκονται δύο είδη εγκλημάτων: το κατ’ εξακολούθηση έγκλημα του 98 ΠΚ και το αθροιστικό έγκλημα. Κατ’ εξακολούθηση έγκλημα αποτελεί μια αληθινή ομοειδής πραγματική συρροή εγκλημάτων και αφορά την επιμέτρηση της ποινής. Με την κατασκευή αυτή, δίνεται η δυνατότητα να επιβληθεί μια ενιαία ποινή (αντί της συνολικής ποινής που επιβάλλεται επί αληθινής συρροής) για επιμέρους πράξεις, οι οποίες, παρόλο που προσβάλλουν διαφορετικά έννομα αγαθά, τελούνται με ενιαίο δόλο και χρονική συνέχεια.
Σε ό,τι αφορά το αθροιστικό έγκλημα, αυτό συνίσταται στην καθ’ έξιν ή κατ’ επάγγελμα τέλεση μιας πράξης. Η πράξη από μόνη της δεν αποτελεί έγκλημα. Το αξιόποινο θεμελιώνεται πρώτη φορά με την επανάληψη της πράξης. Ως καθ΄ έξιν τέλεση, ορίζεται η επανειλημμένη συμπεριφορά του δράστη που εμφανίζεται ως στοιχείο της προσωπικότητάς του, ενώ, ως κατ’ επάγγελμα τέλεση, ορίζεται η επανάληψη πράξης που ταυτόχρονα επιφέρει κέρδη για τον δράστη. Στα αθροιστικά εγκλήματα το αξιόποινο θεμελιώνεται μόνο μια φορά (άπαξ) για κάθε ομοειδή πράξη που τελείται από τον ίδιο δράστη. Παραδείγματα αθροιστικών εγκλημάτων αποτελούν η αισχροκέρδεια (405 ΠΚ) και η κατ’ επάγγελμα κλοπή (374 ε’ ΠΚ).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Ι. Μανωλεδάκης, Ποινικό Δίκαιο Επιτομή Γενικού Μέρους Άρθρα 1-49 ΠΚ, ζ’ έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2005
-
Μ. Καϊάφα- Γκμπάντι, Ν. Μπιτζιλεκης, Ε. Συμεωνίδου- Καστανίδου, Δίκαιο των Ποινικών Κυρώσεων, 3η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, 2020
