Του Χάρη Χρυσανθόπουλου,
Κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, ο θεσμός της αποικιοκρατίας είχε φτάσει στο απόγειό του. Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν επιβάλει την επιρροή τους σε όλες τις ηπείρους του πλανήτη με τη Μεγάλη Βρετανία να έχει το προβάδισμα, τη Γαλλία να ακολουθεί και τη Γερμανία επίσης, προς το τέλος του αιώνα. Και μικρότερα ευρωπαϊκά κράτη, όμως, είχαν αποκτήσει και αυτά αποικιακό μερίδιο.
Ο Λεοπόλδος Β’ ανέβηκε στον θρόνο το 1865 και, όπως ο πατέρας του, είχε προσδοκίες να μετατρέψει το Βέλγιο σε αποικιακή δύναμη. Στα τέλη της δεκαετίας του 1870 ο Λεοπόλδος ήρθε σε επαφή με τον εξερευνητή Χένρι Μόρτον Στάνλεϊ, ο οποίος είχε αποκτήσει φήμη για τα ταξίδια του στην αφρικανική ήπειρο. Ο Λεοπόλδος χρησιμοποίησε τον Στάνλεϊ προκειμένου να αποκτήσει επιρροή στην περιοχή του Κονγκό. Ο Στάνλεϊ υπέγραψε συνθήκες με τοπικούς αρχηγούς φυλών, οι οποίοι πολλές φορές δεν ήταν σε θέση να τις κατανοήσουν. Οι συνθήκες αυτές έδιναν παραχωρήσεις γης στον Λεοπόλδο.
Στη συνδιάσκεψη του Βερολίνου (1884-1885) ο Λεοπόλδος κατόρθωσε να διεκδικήσει μέρος της λεκάνης του Κονγκό ως προσωπική του ιδιοκτησία, ιδρύοντας έτσι το Ελεύθερο Κράτος του Κονγκό. Ο Λεοπόλδος ισχυρίστηκε πως σκόπευε να εκπολιτίσει τον ντόπιο πληθυσμό καθώς και να φέρει οικονομική ανάπτυξη στην περιοχή. Παρουσίασε τη δράση του ως φιλανθρωπία. Παράλληλα, στην περιοχή η εμπορική κίνηση δεν θα συνοδευόταν με φορολογικούς δασμούς. Ο Λεοπόλδος δεν επισκέφθηκε ποτέ το Κονγκό.
Προκειμένου να κυβερνήσει την αχανής χώρα, μεγάλο μέρος της οποίας παρέμενε ανεξερεύνητο, ο Λεοπόλδος βασίστηκε στους τοπικούς Αφρικανούς ηγέτες, ενώ παράλληλα δημιούργησε μια κυβέρνηση απαρτιζόμενη από Ευρωπαίους. Το 1900 στο Κονγκό δεν βρίσκονταν περισσότεροι από 3.000 Ευρωπαίοι, διαφορετικών εθνών. Τα πρώτα έτη ύπαρξης του κράτους ο Λεοπόλδος προσπάθησε να εδραιώσει την εξουσία του. Πολλοί τοπικοί αρχηγοί χρησιμοποίησαν τη δύναμη του Λεοπόλδου προκειμένου να ξεκαθαρίσουν προσωπικούς τους λογαριασμούς.
Στον οικονομικό τομέα, τα πρώτα χρόνια το κράτος αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα. Ο σκοπός ύπαρξής του, εξάλλου, ήταν το κέρδος για τους επενδυτές του και για τον Λεοπόλδο. Αρχικά, η μόνη πλουτοπαραγωγική πηγή της χώρας ήταν η εξαγωγή ελεφαντόδοντου. Αυτό σε καμία περίπτωση δεν ήταν αρκετό για να καλυφθούν οι ανάγκες του αποικιοκρατικού καθεστώτος. Ο Λεοπόλδος πολλές φορές βρέθηκε χρεωμένος. Μια έκρηξη στη ζήτηση καουτσούκ, όμως, στις αρχές τις δεκαετίας του 1890, άλλαξε αυτήν την κατάσταση. Μέσω καταναγκαστικής εργασίας, η αποικιοκρατική κυβέρνηση προχώρησε στη συλλογή τεράστιων ποσοτήτων άγριου καουτσούκ το οποίο μετά μετέφερε σε Ευρώπη και βόρεια Αμερική. Το εμπόριο καουτσούκ απέφερε εξαιρετικά τεράστια κέρδη. Ο Λεοπόλδος μάλιστα παραχώρησε τεράστιες εκτάσεις της χώρας σε ιδιώτες με οικονομικά ανταλλάγματα. Υπολογίζεται ότι ο Λεοπόλδος κέρδισε περισσότερα από 70.000.000 βελγικά φράγκα μέσω αυτού του συστήματος.
Η αποικιακή κυβέρνηση ζήτησε από τον κονγκολέζικο πληθυσμό εργασία ως αποικιακό φόρο, δημιουργώντας έτσι μια κοινωνία σκλάβων. Παράλληλα, στις περιοχές που είχαν παραχωρηθεί σε εταιρίες, οι ιδιώτες ήταν σχεδόν πάντα ελεύθεροι να χρησιμοποιήσουν οποιοδήποτε μέτρο θεωρούσαν αυτοί σωστό για την αύξηση παραγωγής καουτσούκ. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η κινητοποίηση του πληθυσμού για την παραγωγή καουτσούκ, δημιουργήθηκε το στρατιωτικό σώμα Force Publique, με καθαρά λευκή διοίκηση. Περίπου 20.000 άνδρες υπηρετούσαν στο Force Publique το 1900.
Όσοι δεν κατόρθωναν να καλύψουν τον στόχο παραγωγής ή αρνούνταν να εργαστούν βασανίζονταν ή ακόμα και εκτελούνταν. Προκειμένου να αποδείξει ένας στρατιώτης του Force Publique ότι σκότωσε κάποιον, υποχρεωνόντουσαν να φέρει στους αξιωματικούς του το χέρι του θύματος. Αυτό γινόταν προκειμένου να ασφαλίσουν οι λευκοί διοικητές ότι οι σφαίρες δεν αποθηκεύονταν για κυνήγι ή για κάποια μελλοντική εξέγερση. Η φράση του Λεοπόλδου «μην κόβεται τα χέρια τους. Κόψτε οτιδήποτε άλλο εκτός από τα χέρια. Είναι το μόνο πράγμα που χρειάζομαι στο Κονγκό». Αν και ιδιαίτερα δημοφιλής, δε μπορεί να εξακριβωθεί εάν πρόκειται για πραγματική δήλωση του βασιλιά.
Πολλές φορές ολόκληροι οικισμοί κάηκαν και οι κάτοικοι τους σφαγιάστηκαν προκειμένου να τρομοκρατηθεί ο τριγύρω πληθυσμός. Οι αξιωματικοί της Force Publique πολύ συχνά αγνοούσαν για τα εγκλήματα που έκαναν οι στρατιώτες τους. Πολύ διαδεδομένος ήταν και ο κανιβαλισμός.
Δεδομένου του χάους που επικρατούσε στη χώρα εκείνη την περίοδο, και της έλλειψης αρκετών αρχείων, είναι δύσκολο να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός των θυμάτων αυτής της τραγωδίας. Σύγχρονοι ιστορικοί υπολογίζουν ότι μέχρι και 10 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν την ζωή τους την περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας από τον Λεοπόλδο, από εκτελέσεις, λιμούς και αυτοκτονίες.
Η διεθνής γνώμη σύντομα αντέδρασε στις φρικαλεότητες που γινόντουσαν στο Κονγκό. Μαρτυρίες Ευρωπαίων ιεραποστόλων μετέδιδαν στο κοινό τις ανατριχιαστικές εικόνες που είχαν αντικρίσει οι ίδιοι στην παραμονή τους στο Κονγκό. Φωτογραφικό υλικό με ακρωτηριασμένους ανθρώπους και καμένους οικισμούς κυκλοφόρησε παράλληλα, προκαλώντας διαμαρτυρίες ακόμα και στο ίδιο το Βέλγιο, όπου πλήθη απαίτησαν να περάσει η κυριότητα του Κονγκό στον έλεγχο του κράτους του Βελγίου.
Αρχικά ο Λεοπόλδος προσπάθησε να προωθήσει ένα πρόγραμμα καταπολέμησης ασθενειών, το οποίο όμως δεν κατόρθωσε να βελτιώσει τη θέση του. Ως αποτέλεσμα της πίεσης που του ασκούταν, το 1908, ένα έτος πριν τον θάνατο του Λεοπόλδου, το Βέλγιο προσάρτησε την περιοχή, δημιουργώντας το βελγικό Κονγκό. Αν και αυτή η εξέλιξη βελτίωσε σημαντικά το βιοτικό επίπεδο των Κονγκολέζων, το Κονγκό θα παρέμενε μέχρι και το 1960 αποικία. Πολλοί από τους αξιωματικούς που είχε χρησιμοποιήσει ο Λεοπόλδος στο Κονγκό, διατήρησαν τις θέσεις τους και μετά το 1908.
Η γενοκτονία του Κονγκό δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή, με πολλούς ιστορικούς μάλιστα να αρνούνται τον όρο «γενοκτονία» για να περιγράψουν τα εγκλήματα που συνέβησαν την περίοδο εκείνη. Αποτελεί ξεκάθαρα μια από τις πιο φρικιαστικές σελίδες στην ιστορία της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας. Η φήμη του βασιλιά Λεοπόλδου παραμένει αμφιλεγόμενη μέχρι και σήμερα στο Βέλγιο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Leopold II, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- Feb 5, 1885 CE: Belgian King Establishes Congo Free State, education.nationalgeographic.org, διαθέσιμο εδώ.
- King Leopold II & Colonialism in the Congo Documentary, youtube.com, διαθέσιμο εδώ.
