Του Περικλή Ζαχάρη,
Τον Οκτώβριο του 1912, η Ελλάδα υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, συμμαχώντας με τη Βουλγαρία, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο κηρύττουν πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στόχος τους ήταν να απελευθερώσουν τα τελευταία Ευρωπαϊκά εδάφη τα οποία ήταν ακόμα υπό τη κυριαρχία του Σουλτάνου. Ακολούθησαν δυο διαδοχικοί πόλεμοι, με τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο να διαρκεί από τον Οκτώβριο του 1912 μέχρι τον Μάιο του 1913 και την υπογραφή της Συνθήκης του Λονδίνου. Ο Β’ Βαλκανικός Πόλεμος ξέσπασε τον επόμενο μήνα, τον Ιούνιο και κράτησε μέχρι τον Αύγουστο του 1913 με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου να δίνει το οριστικό τέλος. Με τη λήξη του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, η Ελλάδα κατάφερε να προσαρτήσει μεγάλο μέρος της Μακεδονίας, εξασφάλισε τον απόλυτο έλεγχο των νησιών του Αιγαίου και μετά από μία μεγάλη μάχη κατάφερε να απελευθερώσει και την Ήπειρο.
Ο ελληνικός στρατός, όντας σχετικά ολιγάριθμος, έβαλε την απελευθέρωση της Ηπείρου σε δεύτερη μοίρα ενώ έδωσε προτεραιότητα στο μέτωπο της Μακεδονίας, μιας και δε μπορούσε να υποστηρίξει τον πόλεμο σε δύο μέτωπα. Στην αρχή, η μοναδική δύναμη που βρισκόταν στην Ήπειρο ήταν περίπου μια μεραρχία υπό τον Αντιστράτηγο Σαπουτζάκη. Έπειτα από κάποιες επιτυχίες και τη συγκέντρωση των στρατευμάτων στη Πρέβεζα μετά την απελευθέρωσή της στις 21 Οκτωβρίου, στάλθηκαν από το Μακεδονικό μέτωπο δυνάμεις με μεταγωγικά ατμόπλοια, που μαζί με τη βοήθεια της καλοκαιρίας, έφτασαν πολύ σύντομα στη Πρέβεζα. Οι συγκεντρωμένες ελληνικές δυνάμεις μετά από σκληρές μάχες κατάφεραν να καταλάβουν τη στρατηγικής σημασίας τοποθεσία Πέντε Πηγάδια στις 28 Οκτωβρίου. Την ίδια στιγμή άλλα τμήματα του ελληνικού στρατού απελευθέρωσαν το Μέτσοβο στις 31 Οκτωβρίου. Οι απελευθερωτικές δυνάμεις έχοντας ήδη πολλές επιτυχίες στράφηκαν προς τα Ιωάννινα προκειμένου να αντιμετωπίσουν τον συγκεντρωμένο τουρκικό στρατό που είχε ενισχυθεί σημαντικά. Πέρα από την ήδη υπάρχουσα δυσκολία της επερχόμενης μάχης λόγω του δύσβατου εδάφους της πεδιάδας των Ιωαννίνων αλλά και της αξιόλογης στρατιωτικής δύναμης που την προστάτευε, ο δυσμενής καιρός αποτέλεσε εφιάλτης και για τις δύο αντιμαχόμενες μεριές.
Παρά τις αντίξοες συνθήκες, το ηρωικό αίσθημα των απελευθερωτών δεν στέρευε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της ανιδιοτελής θυσίας, ήταν η μάχη στο ύψωμα του Δρίσκου. Στη συμπλοκή εκείνη στάλθηκαν οι Γαριβαλδινοί υπό την αρχηγεία του Αλέξανδρο Ρώμα. Οι Γαριβαλδινοί ήταν εθελοντικό στρατιωτικό τάγμα προερχόμενο από την Ιταλία, στο οποίο συμμετείχε και ο γνωστός ποιητής Λορέντζος Μαβίλης. Στη μάχη του Δρίσκου αν και σε πρώτο στάδιο κατάφερε να τρέψει τον τουρκικό στρατό σε φυγή, ο πολυπληθέστερος και πολύ καλύτερα εξοπλισμένος κατακτητής ανασυντάχτηκε. Η μάχη οδηγήθηκε σε πανωλεθρία των εθελοντών την 28η Νοεμβρίου. Άξια αναφοράς είναι η πρόταση του υπολοχαγού Γερακάρη στον Λορέντζο Μαβίλη μπροστά στη μαγευτική θέα των Ιωαννίνων: «Τι ευτυχία Καπετάν Λορέντζο, να πεθάνει κανείς για τα Γιάννενα». Την επόμενη μέρα έπεσαν και οι δύο νεκροί για την ελευθερία της πόλης.
Το ελληνικό στράτευμα είχε φτάσει πλέον στο οχυρό του Μπιζανίου. Το συγκεκριμένο οχυρό βρίσκεται περίπου 10 χλμ. νότια από τα Ιωάννινα και αποτελούσε τη κύρια άμυνα της πόλης. Οι προσπάθειες του Σαπουτζάκη στις αρχές του Δεκεμβρίου να καταλάβει το οχυρό ήταν άκαρπες ενώ οι Τούρκοι στην αντεπίθεση προκάλεσαν πολλές απώλειες στον ελληνικό στρατό. Καθώς είχε επιτευχθεί η απελευθέρωση της Δυτικής Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης, η Ελλάδα πλέον είχε στρέψει τον ενδιαφέρον της στην Ήπειρο. Έτσι ενίσχυσαν τη στρατιά στέλνοντας τη 4η και την 6η Μεραρχία από τη Μακεδονία αλλά και το 7ο σύνταγμα πεζικού της 2ας Μεραρχίας προερχόμενο από τη Χίο. Επίσης, καθώς υπήρχε ένα κλίμα αμφισβήτησης προς το πρόσωπο του αντιστράτηγου, Ο Σαπουτζάκης αντικαταστάθηκε από τον πρίγκιπα Κωνσταντίνο. Υπό την ηγεσία του διαδόχου, έγινε ξανά απόπειρα κατάληψης του οχυρού στις 7 με 10 Ιανουαρίου αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Στα μέσα του Ιανουαρίου ο Κωνσταντίνος έστειλε επιστολή στον διοικητή των Ιωαννίνων, Εσάτ Πασά, απαιτώντας να παραδώσει τη πόλη, αλλά το αίτημά του δεν έγινε δεκτό.
Στις 8 Φεβρουαρίου έφτασε στο πεδίο της μάχης ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Σε συνεργασία με τον Ιωάννη Μεταξά και τον πρίγκιπα κατέστρωσαν το σχέδιο της επίθεσης που θα αποτελούσε και τη μοιραία για τους Τούρκους. Ο στόχος ήταν οι ελληνικές δυνάμεις να περικυκλώσουν το οχυρό, κάτι το οποίο το κατάφεραν με μεγάλη επιτυχία μέχρι τις 20 Φεβρουαρίου. Το τελειωτικό χτύπημα το έδωσε η πρωτοβουλία του ταγματάρχη Βελισσαρίου που με περίσσιο θάρρος, παράκουσε τις εντολές που τον ήθελαν να σταματήσει στο χωριό Πεδινή, συνέχισε ανατολικά με κατεύθυνση προς τα Ιωάννινα. Ο Βελισσαρίου μαζί με τον ομόβαθμό του Ιατρίδη είχαν υπό τη διοίκησή τους το 8ο και το 9ο τάγμα Ευζώνων. Το παράτολμο εγχείρημά τους πέτυχε καθώς παρά τις αντίξοες συνθήκες που δημιουργούσε η δυνατή βροχόπτωση, κατάφεραν να περάσουν ανάμεσα από τα τουρκικά φυλάκια. Το απόγευμα της 20ης Φεβρουαρίου έφτασαν έξω από τα Γιάννενα, έχοντας καταστρέψει επίσης τα μέσα επικοινωνίας της πόλης με το μέτωπο. Ο Εσάτ Πασάς βλέποντας τα ελληνικά τάγματα στις παρυφές των Ιωαννίνων αλλά και λόγω της αδυναμίας επικοινωνίας με το πεδίο της μάχης, πίστεψε πως το φρούριο είχε πέσει στα χέρια των Ελλήνων. Έτσι, πεπεισμένος πως δεν είχε άλλη επιλογή, αποδέχτηκε την άνευ όρων παράδοση της πόλης στον διάδοχο Κωνσταντίνο.
Οι κάτοικοι των Ιωαννίνων υποδέχτηκαν μέσα σε ένα πανηγυρικό κλίμα τα ελληνικά στρατεύματα την 21η Φεβρουαρίου. Η πρωτεύουσα της Ηπείρου έπειτα από 482 χρόνια τουρκικής κυριαρχίας, ήταν ξανά ελεύθερη. Οι Έλληνες της Βορείας Ηπείρου δεν είχαν την ίδια τύχη καθώς μετά την απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων οι περιοχές τους δόθηκαν στο, νεοσύστατο τότε, Αλβανικό κράτος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Στράτος Κτεναβέας (1914), Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος: Ηπειρωτική Εκστρατεία, Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Δ. Φέξη
- Σταμάτης Ράπτης (1914), Ο Πόλεμος στην Ήπειρο, Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Δ. Φέξη
- Ηλίας Κατσαντώνης (1914), Η Εκπόρθησις του Μπιζανίου, Αθήνα: Εκδοτικός Οίκος Γεωργίου Δ. Φέξη
- Ιστορικό Αφιέρωμα για την Απελευθέρωση των Ιωαννίνων, geetha.mil.gr, διαθέσιμο εδώ.
