Του Δημήτρη Μαρκόπουλου,
Ο τρόπος με τον οποίο ένα κράτος αντιμετωπίζει τα άτομα που παρουσιάζουν εγκληματική συμπεριφορά αποτελεί σημαντικό δείκτη της ποιότητάς του, καθώς «αντανακλά» τις αξίες, τις αρχές και τις προτεραιότητες που το κυβερνούν. Ένα κράτος που «υιοθετεί» δίκαιες, ανθρώπινες και αποτελεσματικές πολιτικές αντιμετώπισης του εγκλήματος, δεν επιβάλλει ποινές τιμωρητικού χαρακτήρα και δεν αναγκάζει τους κρατούμενούς του να ζουν σε συνθήκες που «αγγίζουν» τον ορισμό των βασανιστηρίων, σύμφωνα με τον χάρτη ανθρωπίνων δικαιωμάτων του ΟΗΕ.
Σύμφωνα με το άρθρο 21 του σωφρονιστικού κώδικα, οι κρατούμενοι θα πρέπει να εκτίουν την ποινή τους σε ατομικά κελιά, τουλάχιστον 35 κυβικών μέτρων και μόνο κατ΄ εξαίρεση σε θαλάμους χωρητικότητας 6 ατόμων. Οι θάλαμοι θα πρέπει να είναι εξοπλισμένοι με τα απαραίτητα για τη διαβίωση των κρατουμένων (κρεβάτια, ντουλάπες κ.α.) και στον καθένα από αυτούς να αντιστοιχεί εμβαδόν, τουλάχιστον 6 τ.μ. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στην υπόθεση Τζαμάλης κατά Ελλάδος, 4/12/2012, αποφάνθηκε ότι στα ελληνικά σωφρονιστικά καταστήματα αντιστοιχεί για τον κάθε κρατούμενο εμβαδόν μικρότερο του 1τ.μ. Ο υπερσυνωστισμός των θαλάμων κράτησης, οι υπερβολικά σπάνιες απολυμάνσεις των κοινόχρηστων χώρων, η έλλειψη σωφρονιστικών υπαλλήλων και η παντελής αδιαφορία για τα ευάλωτα άτομα, όπως για τους ηλικιωμένους, τους ασθενείς ή τους ανηλίκους, καθιστούν τον σωφρονισμό όχι απλά δύσκολο, αλλά ακατόρθωτο.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, έντονο προβληματισμό προκαλεί η ψήφιση του νέου ποινικού κώδικα 22/2/2024, στον οποίο η διάρκεια των ποινών στέρησης της ελευθερίας αυξάνεται δραματικά. Με πρόσχημα την καταπολέμηση της «ατιμωρησίας», τα αρμόδια όργανα φαίνεται να θεωρούν τον ιδρυματισμό περισσότερων κρατουμένων ως το κατάλληλο μέτρο για την καταπολέμηση της εγκληματικότητας. Ο προβληματισμός έγκειται στα κίνητρα που οδήγησαν στην ψήφιση του νέου νομοσχεδίου. Επρόκειτο για ένα νομοσχέδιο με ισχυρό στατιστικό και επιστημονικό υπόβαθρο ή για μία ακόμη προσπάθεια ποινικού λαϊκισμού; Εδώ και δεκαετίες, εκατοντάδες μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι ποινές φυλάκισης και κάθειρξης έχουν συμβάλει ελάχιστα (έως και καθόλου) για τη μείωση της εγκληματικότητας. Η οποιαδήποτε μείωσή της οφείλεται σε άλλους παράγοντες, όπως η αύξηση του βιοτικού επιπέδου, η μείωση της ανεργίας και η αναβάθμιση της δημόσιας δωρεάν εκπαίδευσης. Ωστόσο, οι παράγοντες αυτοί, που οδηγούν στην ουσιαστική βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, απαιτούν χρονοβόρες προσπάθειες με συχνά μεγάλο πολιτικό κόστος, το οποίο καμία κυβέρνηση δεν επιθυμεί να αναλάβει.
Δεν είναι σπάνιο κυβερνήσεις να ψηφίζουν ή να καταψηφίζουν νομοσχέδια που αφορούν την ποινική δικαιοσύνη με βάση κριτήρια θεατότητας. Με βάση τα κριτήρια αυτά, η κυβέρνηση, «υιοθετώντας» μια υποτιθέμενη σκληρή στάση απέναντι στους εγκληματίες, υπερψηφίζει ένα νομοσχέδιο που καθιστά την οποιαδήποτε ελπίδα για τον σωφρονισμό των κρατουμένων ουτοπική. Όσον αφορά τα αίτια της λεγόμενης «ατιμωρησίας», την οποία στοχεύει να καταπολεμήσει το νομοσχέδιο, θα μπορούσαν να αναζητηθούν στα στατιστικά των ανεξιχνίαστων εγκλημάτων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι κατά προσέγγιση, κάθε χρόνο διαπράττονται περίπου 15.0000 εγκλήματα στη χώρα μας, από τα οποία τα 2/3 μένουν ανεξιχνίαστα. Η φυλάκιση ανθρώπων είναι ένα μέτρο αναχρονιστικό που πρέπει να εφαρμόζεται μόνο στις περιπτώσεις που κανένα άλλο μέτρο σωφρονισμού δεν δύναται να εφαρμοστεί. Ο εγκλεισμός χιλιάδων ανθρώπων σε άθλιες συνθήκες διαβίωσης δεν συνάδει σε καμία περίπτωση με την εικόνα ενός φιλελεύθερου δυτικού κράτους. Επιτακτική είναι η ανάγκη για ολική αναδιάρθρωση του σωφρονιστικού συστήματος της χώρας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Στατιστικά Στοιχεία Εγκλημάτων, data.gov.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Σήμερα η ψήφιση του νομοσχεδίου για τον νέο Ποινικό Κώδικα-Οι βασικές αλλαγές, protothema.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Study Finds Increased Incarceration Has Marginal-to-Zero Impact on Crime, eji.org. Διαθέσιμο εδώ
- Έκθεση για την Ελλάδα: Αναξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές, kathimerini.gr. Διαθέσιμο εδώ
