Του Γιάννη Περγαντή,
Μετά και την επικράτηση του Οκταβιανού Αυγούστου στη Ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ., ξεκίνησε μια νέα φάση ως προς την πολιτειακή φυσιογνωμία της Ρώμης. Η παλαιά και κραταιά ResPublica, η οποία ανάγει τη δημιουργία της το 508 π.Χ., δίνει τη θέση της στο θεσμό της αυτοκρατορίας, μια εξέλιξη η οποία αποτελεί φυσική ροή των εξελίξεων και συμβάντων. Από το 31 π.Χ. και για τους επόμενους σχεδόν 3 αιώνες, το ρωμαϊκό κράτος θα κυβερνηθεί από αυτοκράτορες και δυναστείες, μερικές από τις οποίες θα την ανυψώσουν στη μεγαλύτερη αίγλη, ενώ άλλες θα τη ρίξουν στα «Τάρταρα». Σήμερα θα ασχοληθούμε με την πρώτη δυναστεία η οποία κυβέρνησε την Ρώμη, τη δυναστεία των Ιουλιοκλαυδίων.
Θεμελιωτής αυτής της δυναστείας ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας της Ρώμης, ο Οκταβιανός Αύγουστος. Όταν ανέλαβε την εξουσία, προτίμησε να μην χρησιμοποιήσει το δικό του πατρικό όνομα, αλλά να γίνει μια πρόσμιξη δύο πολύ επιφανών οικογενειών της Ρώμης, των Ιουλίων και των Κλαυδίων. Το όνομα Ιούλιος διαδραμάτιζε έναν πολύ σημαντικό ρόλο για τον Αύγουστο, καθώς μετά την υιοθεσία του από τον Ιούλιο Καίσαρα, αλλά και την απολαβή της κληρονομιάς του, ο Αύγουστος προτιμούσε να αυτοαποκαλείται ως Γάιος Ιούλιος Καίσαρας Οκταβιανός. Έκτοτε, από τον Οκταβιανό μέχρι και τον τελευταίο αυτοκρατορία της δυναστείας, τον Νέρωνα, η Ρώμη διοικούνταν από τους Ιουλιοκλαυδίους.
Η διακυβέρνηση του Αυγούστου αποτελούσε καθοριστική, καθώς κατά τη διάρκεια της εξουσίας του θεσμοθετήθηκαν οι πιο βασικές πολιτικές και θεσμοί, ως προς τη διοίκηση, την οικονομία και το στρατό. Ενδεικτικότερα, από τον Αύγουστο θεσπίστηκε η γνωστή Πραιτοριανή Φρουρά, προσωπική φρουρά του Ρωμαίου αυτοκράτορα, καθώς και ο διαχωρισμός του στρατού σε λεγεώνες. Επίσης, οι επεμβάσεις του στη διοίκηση έφεραν την κατάτμηση της αυτοκρατορίας σε συγκλητικές και αυτοκρατορικές επαρχίες, θεσμός που διήρκησε μέχρι και το τέλος της Ρώμης. Τέλος, ήρθαν μεταρρυθμίσεις στην οικονομία και γραφειοκρατία, καθώς θεσμοθετήθηκε επισήμως η αυτοκρατορική λατρεία, ένα έθιμο τελείως ξένο στον ρωμαϊκό λαό, κυρίως ως προς τη λατρεία ζώντων.
Η δυναστεία των Ιουλιοκλαυδίων χαρακτηρίζονταν από 2 σταθερές πολιτικές, οι οποίες χαρακτήρισαν την περίοδό της. Αρχικά, η μια ήταν το λεγόμενο «Δόγμα της Συγκράτησης», δηλαδή την αποφυγή των επεκτατικών πολέμων και διεύρυνσης της επικράτειας, με το ενδιαφέρον να επικεντρώνεται στην εσωτερική αναδιάρθρωση του κράτους. Η δεύτερη πολιτική ήταν αυτή της υιοθεσίας ατόμων στην οικογένεια. Χαρακτηριστικό των Ιουλιοκλαυδίων ήταν ότι κανένας αυτοκράτορας δεν ήταν φυσικός απόγονος του προηγουμένου, καθώς όλοι οι αυτοκράτορες ακολούθησαν το παράδειγμα του Αυγούστου, του οποίου ο διάδοχος, ο Τιβέριος, ήταν υιοθετημένος. Η υιοθεσία πραγματοποιούνταν για 3 κυρίως λόγους: μη τεκνοποίηση, πρόωρος θάνατος απογόνου ή για απόκτηση κύρους.
Η δυναστεία των Ιουλιοκλαυδίων αποτελούνταν από 5 αυτοκράτορες: τον Αύγουστο, Τιβέριο, Γάιος Γερμανικός (Καλιγούλας), Κλαύδιο και Νέρωνα και όπως ανέφερα προηγουμένως, κανένας τους δεν είχε άμεση συγγένεια εξ αίματος. Η διακυβέρνηση της διήρκησε από το 27 π.Χ. μέχρι και την αυτοκτονία του Νέρωνα το 68 μ.Χ. Ο κάθε αυτοκράτορας είχε τις δικές του ιδιαιτερότητες (καλές και κακές) οι οποίες τους κατέστησαν γνωστούς μέχρι και σήμερα.
Αύγουστος (27 π.Χ. – 14 π.Χ.)
Παρότι ήταν ο πρώτος αυτοκράτορας, αποτελεί έναν από τους μακροβιότερους και με τη μεγαλύτερη θητεία. Ήταν θεσμοθέτης και διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία την οποία γνωρίζουμε όλοι μας.
Τιβέριος (14 μ.Χ.- 37 μ.Χ.)
Γιός της γυναίκας του Αυγούστου Ιουλία, ο Τιβέριος ανέλαβε την εξουσία σε σχετικά μεγάλη ηλικία (56 ετών). Όταν διοικούσε ο Αύγουστος, ο Τιβέριος βρίσκονταν σε εξορία στη Ρόδο, καθώς ο πατέρας του ήταν ένθερμος υποστηρικτής του Μάρκου Αντωνίου κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Τριανδρίας. Αλλά μετά το θάνατο του δεύτερου γιού του Αυγούστου Γάιου, ο Οκταβιανός κάλεσε τον Τιβέριο πίσω στη Ρώμη και τον υιοθέτησε. Έτσι, το 14 μ.Χ. ανέλαβε την εξουσία. Η διακυβέρνηση του χαρακτηρίστηκε από τη κόντρα του με τη Σύγκλητο, τη στενή συνεργασία του με τον Λεύκιο Σιηανό και γενικότερα την «απάθεια» του ως προς τη διοίκηση και την εξουσία.
Γάιος Γερμανικός (Καλιγούλας / 37μ.Χ. – 41 μ.Χ.)
Ήταν δισέγγονος του Αυγούστου (από την μεριά της μητέρας του Αγγριπίνας), ενώ είχε ανακυρηχθεί συγκυβερνήτης με τον εγγονό του Τιβέριου τον Τιβέριο Γέμμελο. Μετά όμως από ενέργειες του Καλιγούλα, και με τη συνδρομή της Συγκλήτου, η διαθήκη του Τιβέριου ακυρώθηκε, θέτοντας τον μονοκράτορα. Γενικότερα, η διακυβέρνηση του χαρακτηρίζονται από μεγάλη χλιδή και σπατάλη, υψηλή ανασφάλεια και συνεχή προσπάθεια αυτοπροβολής ως μια θεϊκή οντότητα. Παρά τις μερικές θετικές ενέργειες του (κατασκευή λιμανιού στο Ρήγιο και υδραγωγείων στη Ρώμη, μεγάλη καλλιτεχνική άνθιση), το 41 μ.Χ. θα πέσει θύμα συνωμοσίας, όταν και θα δολοφονηθεί από αξιωματικούς της Πραιτοριανής Φρουράς. Η δολοφονία αυτή θα ανοίξει τον δρόμο για τη συνεχή και ανεξέλεγκτη επιρροή των Πραιτοριανών στο ρωμαϊκό θρόνο, και ο Καλιγούλας θα αποτελέσει ο πρώτος από τους πολλούς αυτοκράτορες που θα πέσουν θύμα των φαινομενικά «προστατών» τους.
Κλαύδιος (41 μ.Χ. – 54 μ.Χ.)
Η αναρρίχηση του στον θρόνο έγινε από την Πραιτοριανή Φρουρά, αλλά όχι λόγω των ικανοτήτων του, αλλά λόγω των προβλημάτων που διέθετε. Οι αρχαίες πηγές αναφέρουν πως ο Κλαύδιος ήταν τραυλός και αδέξιος, γενικότερα ακατάλληλος στο να διοικήσει. Η κατάσταση του έδωσε τη δυνατότητα στο στενό του κύκλο αλλά και τους Πραίτορες να του ασκούν πίεση και να παίρνουν αποφάσεις για αυτόν. Παρ όλα αυτά, ο Κλαύδιος στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων, προβαίνοντας σε πολλές ωφέλιμες μεταρρυθμίσεις. Χαρακτηριστικό της διακυβέρνησης του ήταν η διαδικασία παραχώρησης της ρωμαϊκής ιδιότητας σε άτομα πέρα της ιταλικής χερσονήσου, μεγαλώνοντας κατά πολύ το μέγεθος του σώματος των πολιτών, για το οποίο του ασκήθηκε κριτική από πολλούς. Δυστυχώς και αυτού η διακυβέρνηση έληξε με μια συνομωσία, καθώς η τέταρτη γυναίκα του Αγριππίνα δηλητηρίασε αυτό και τον γιό του Βρεταννικό, ώστε να δώσει πλεονέκτημα για τη κούρσα στο θρόνο στον γιο της Νέρωνα.
Νέρωνας (54 μ.Χ. – 68 μ.Χ.)
Ίσως από τους πιο γνωστούς αυτοκράτορες, αλλά όχι για καλό λόγο. Η προβληματική και ταραχώδης παιδική του ηλικία (συναναστροφή με άτομα του υποκόσμου) έδρασαν καταλυτικά στη διαμόρφωση του ψυχότυπου του. Παρά την κακή φήμη που έχει, η πρώτη πενταετία της διακυβέρνησης του ήταν υποδειγματική. Από το 59 μ.Χ. όμως και μετά, άρχισε η κατάπτωση. Το επίκεντρο της διακυβέρνησης του ήταν η μεγάλη φωτιά που έκαιγε τη Ρώμη για 9 μέρες το 64 μ.Χ., όπου έριξε το φταίξιμο στους Χριστιανούς. Έπειτα, από το 66 μ.Χ. και για ένα χρόνο περιόδευε την Ελλάδα, λαμβάνοντας μέρος σε αθλητικούς και μουσικός αγώνες, νικώντας μάλιστα τους περισσότερους. Όμως, η απουσία από τα καθήκοντα του εξόργιζαν τους αξιωματούχους πίσω στη Ρώμη, οδηγώντας σε στάσεις και εξεγέρσεις διοικητών και γραφειοκρατών σε όλη την έκταση της αυτοκρατορίας. Βλέποντας πως η κατάσταση έβαινε σε μια μεγάλη κλιμάκωση εις βάρους του, και μετά από προτροπή της Συγκλήτου, ο Νέρων προέβη σε αυτοκτονία το 68 μ.Χ., η οποία αυτοκτονία συνοδεύτηκε και με ένα Damnatio Memoriae, δηλαδή την καταδίκη του στον αφανισμό από την ιστορία και τη διαγραφή του ονόματος του από παντού.
Η πρώτη δυναστεία, αν και θεμελίωσε τη Ρώμη ως ένα κραταιό κράτος, έληξε με μια περίοδο μεγάλων αναταραχών, η οποία οδήγησε σε έναν σύντομο εμφύλιο πόλεμο. Τη σκυτάλη στην εξουσία θα αναλάβει μια διαφορετική δυναστεία, η οποία θα έρθει να ταράξει τα νερά της αυτοκρατορίας, αυτή των Φλαβίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Julio-Claudian dynasty, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- Julio-Claudian Dynasty, worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ.
- Κώστας Μπουραζέλης (2021), Οι Τρόφιμοι της Λύκαινας, Αθήνα: ΜΙΕΤ
