Της Σταματίνας Βόντα,
Στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, η προστασία της ελευθερίας της έκφρασης ορίζεται στο άρθρο 10. Η έλλειψη προσδιορισμού των εννοιών «ελευθερία γνώμης και αναζήτησης, λήψης και μετάδοσης πληροφοριών» χαρίζει στο ΕΔΔΑ την ευχέρεια να διευρύνει την προστασία της ελευθερίας της έκφρασης, ώστε καμία μορφή έκφρασης να μη μπορεί να αποκλειστεί από τις προστατευτικές αυτές διατάξεις. Επίσης, σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΣΔΑ προστατεύει, όχι μόνο το περιεχόμενο, αλλά και τον τρόπο και το μέσο, με το οποίο η ελευθερία της έκφρασης εξωτερικεύεται. Συνεπώς, τα χαρακτηριστικά της προστασίας αυτής ευνοούν και την ελευθερία του Τύπου και των ψηφιακών ΜΜΕ, αφού αυτά είναι οι κατεξοχήν δίαυλοι διακίνησης ιδεών και πληροφοριών. Τέλος, το άρθρο 11 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ αναφέρει ρητά τον σεβασμό απέναντι στην ελευθερία και την πολυφωνία των ΜΜΕ, στην παράγραφο 2.
Σε αυτό το σημείο θα αναφερθούν δύο υποθέσεις, οι οποίες αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αντιμετώπισης περιπτώσεων εξύβρισης/δυσφήμισης μέσω Διαδικτύου από την ενωσιακή και τη διεθνή έννομη τάξη. Πρόκειται για την Editorial Board of Pravoye and Shtekel v. Ukraine (5.5.2011) και την Google Spain του ΕΔΔΑ. Στην πρώτη υπόθεση, το ΕΔΔΑ τόνισε ότι το πρότυπο της ελευθερίας του τύπου δεν μπορεί να εφαρμοστεί στο Διαδίκτυο, διότι «ο κίνδυνος βλάβης που προκαλείται από το περιεχόμενο και τις επικοινωνίες στο Διαδίκτυο για την άσκηση και την απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών, ιδιαίτερα το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής, είναι σίγουρα υψηλότερος από αυτόν που θέτει ο Τύπος. Επομένως, οι πολιτικές που διέπουν την αναπαραγωγή υλικού από τα έντυπα μέσα και το Διαδίκτυο ενδέχεται να διαφέρουν. Το τελευταίο αναμφισβήτητα πρέπει να προσαρμόζεται σύμφωνα με τα ειδικά χαρακτηριστικά της τεχνολογίας με στόχο να εξασφαλίσει την προστασία και την προώθηση των σχετικών δικαιωμάτων και ελευθεριών» (§ 63).
Στη δεύτερη περίπτωση, ένα σύστημα «ειδοποίησης και απόσυρσης» (notice and take down), ειδικότερα στην περίπτωση αυτήν ένα σύστημα «ειδοποίησης και απο-ευρετηρίασης» (notice and delist), ώστε να επιλαμβάνονται των αιτημάτων των θιγομένων προσώπων και να αποσύρουν τις πληροφορίες που αφορούν τα πρόσωπα αυτά, εάν κρίνουν βάσιμο το αίτηµά τους, υποχρεώθηκε να εισαγάγει η Google µετά την απόφαση Google Spain του ΔΕΕ (2014), στην οποία αναγνωρίστηκε το δικαίωµα στην απο-ευρετηρίαση από τις µηχανές αναζήτησης ορισμένων προσωπικών δεδοµένων που εµφανίζονται στον κατάλογο των αποτελεσµάτων τους. Το δικαίωμα αυτό συµπεριλαµβάνεται πλέον στο δικαίωµα διαγραφής των προσωπικών δεδοµένων (ή «δικαίωµα στη λήθη»), το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 17 του General Data Protection Regulation (EU GDPR).
Εν κατακλείδι, δεν είναι επιστημονικά ορθό να κατατάσσουμε άκριτα την ψηφιοποίηση της επικοινωνίας σε μια σωρεία κινδύνων του σύγχρονου τεχνο-οικονομικού πολιτισμού. Η νέα αυτή πραγματικότητα δεν μπορεί παρά να έχει δύο όψεις, μία θετική και μία αρνητική.
Αυτή η διφυής κατάσταση του φαινομένου έγινε αντιληπτή τόσο από την ενωσιακή όσο και από τις εθνικές έννομες τάξεις, οι οποίες έσπευσαν να καθορίσουν τα όρια, μέσα στα οποία μπορεί να αναπτύξει τη δραστηριότητά του ο εκάστοτε χρήστης και ο εκάστοτε πάροχος. Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες της ΕΕ, ως αποτέλεσμα της νομολογίας που προέκυψε, αποτελούν τομή στην αντιμετώπιση του φαινομένου της παραπληροφόρησης στα ψηφιακά μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μαζικής επικοινωνίας και επηρέασαν τις έννομες τάξεις των κρατών-μελών που μετέφεραν και ενσωμάτωσαν τις σχετικές Οδηγίες με αντίστοιχους εθνικούς νόμους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Φερεντίνου Α., Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ-Ερμηνεία κατ’ άρθρο, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2η έκδοση, 2019
- Ανθόπουλος Χαράλαμπος, Η Ελευθερία της Πληροφόρησης στην Εποχή των Ψηφιακών Πλατφορμών, Επιθεώρηση Δημόσιας Διοίκησης, Τεύχος 1
