Της Βικτώριας Τσουκανέλη,
Ο καρκίνος του παχέος εντέρου είναι ο τρίτος πιο συχνός καρκίνος του γενικού πληθυσμού, με τον καρκίνο του πνεύμονα και του μαστού να έχουν αυτή την στιγμή το προβάδισμα. Σύμφωνα με τα επιδημιολογικά δεδομένα, ο καρκίνος του παχέος εντέρου εμφανίζεται σχεδόν με την ίδια συχνότητα σε άνδρες και γυναίκες και αφορά κυρίως τις ηλικίες μεταξύ 50 και 70 ετών. Η μεγάλη θνησιμότητά του, παρ’ ότι είναι αναμφισβήτητη, έχει πλέον πτωτική τάση, καθώς νέες διαγνωστικές μέθοδοι και πρωτοπόρες θεραπείες αυξάνουν αργά αλλά σταθερά την επιβίωση των ασθενών με διαγνωσμένο καρκίνο του παχέος εντέρου.
Ο καρκίνος αυτός αναπτύσσεται αργά για μεγάλο χρονικό διάστημα, γεγονός που διαμορφώνει τον μέσο όρο ηλικίας κατά την διάγνωση τα 60 έτη. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ο ασθενής που διαγιγνώσκεται με καρκίνο παχέος εντέρου βρίσκεται στο ηλικιακό εύρος που αναφέρεται παραπάνω, δηλαδή είναι άνω των 40 με 50 ετών. Επομένως, στην περίπτωση αυτή κατευθυνόμαστε προς την διάγνωση της σποραδικής μορφής του καρκίνου του παχέος εντέρου, η οποία συνήθως οφείλεται στην καρκινική εξαλλαγή προϋπάρχοντων πολυπόδων, τα γνωστά και ως αδενώματα του παχέος εντέρου.
Σε μερικές όμως περιπτώσεις, ο ασθενής δεν βρίσκεται στην αναμενόμενη ηλικιακή ομάδα προκειμένου να τεθεί η διάγνωση της σποραδικής μορφής του. Η διάγνωση ορθοκολικού καρκίνου σε έναν ασθενή με ηλικία μικρότερη των 40 ετών προειδοποιεί τον θεράποντα ιατρό πως υπάρχει προδιαθεσικός παράγοντας ανάπτυξης καρκίνου, και συγκεκριμένα κληρονομικός. Με τον τρόπο αυτό, μπαίνουν στο προσκήνιο κληρονομικά νοσήματα που προδιαθέτουν τον ασθενή για την εμφάνιση καρκίνου. Ένα τέτοιο κληρονομικό νόσημα είναι το σύνδρομο Lynch.
Ο κληρονομικός μη-πολυποδιακός ορθοκολικός καρκίνος (Hereditary Nonpolyposis Colorectal Cancer, HNPCC), όπως αλλιώς ονομάζεται το σύνδρομο Lynch, αποτελεί τον πιο συχνά απαντώμενο κληρονομικό καρκίνο του παχέος εντέρου. Ταυτόχρονα, χαρακτηρίζεται από αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης και μιας σειράς άλλων καρκίνων όπως του στομάχου, του λεπτού εντέρου, του ήπατος και την ουροδόχου κύστης. Στην πραγματικότητα, στο σύνδρομο Lynch οφείλεται το 3% με 5% του συνόλου των καρκίνων παχέος εντέρου και το 2.5% των καρκίνων του ενδομητρίου.
Η βιολογία πίσω από το σύνδρομο
Έπειτα από έρευνες, παρατηρήθηκε πως η εμφάνιση του μη-πολυποδιακού ορθοκολικού καρκίνου σχετίζεται με μεταλλάξεις σε γονίδια επιδιόρθωσης του DNA κατά την κυτταρική διαίρεση. Τα γονίδια που απομονώθηκαν ήταν τα MLH1, MSH2, MSH6 ,PMS2 και EPCAM, με τα MLH1 και MSH2 να οφείλονται για το 90% των περιστατικών του Lynch. Όπως και πολλά άλλα κληρονομικά νοσήματα, έτσι και το σύνδρομο Lynch οφείλεται σε μεταλλάξεις που κληρονομούνται από γονείς σε απογόνους, Συγκεκριμένα, το σύνδρομο αυτό κληρονομείται με αυτοσωμικό και επικρατή τρόπο, με αποτέλεσμα να υπάρχει 50% πιθανότητα γονέας με το σύνδρομο αυτό να κληροδοτήσει στον απόγονό του το μεταλλαγμένο γονίδιο και, έτσι, αυτός να εκδηλώσει την χαρακτηριστική του συνδρόμου κλινική εικόνα.
Τα ατόμα με σύνδρομο Lynch έχει βρεθεί πως δεν εμφανίζουν περισσότερους από 10 αδενωματώδεις πολύποδες κατά την διάρκεια της ζωής τους. Εν τούτοις, οι πολύποδες αυτοί τείνουν να μεταπίπτουν σε καρκινικές εστίες πολύ πιο γρήγορα από τα αδενώματα που ο γενικός πληθυσμός αναπτύσσει. Τόσο τα αδενώματα όσο και οι όγκοι του παχέος εντέρου που σχετίζονται με το σύνδρομο Lynch, αναπτύσσονται πιο συχνά στην δεξιά πλευρά του παχέος εντέρου.
Έλεχγος και εκτίμηση
Οι απεικονιστικές εξετάσεις και ο γενετικός έλεγχος αποτελούν τα κυριότερα εργαλεία που ο γιατρός θα χρησιμοποιήσει για να θέσει την διάγνωσή του. Αναπόσπαστο κομμάτι της διάγνωσης αποτελεί το εκτενέστατο ατομικό και οικογενειακό ιστορικό, τα οποία θα μας δώσουν σημαντικές πληροφορίες τόσο για την επιβεβαίωση της διάγνωσης όσο και για τον αποκλεισμό άλλων νοσημάτων του πιθανώς βρίσκονται στην διαφορική μας διάγνωση. Τέτοια νοσήματα είναι τα παρακάτω:
- Οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση
- Σύνδρομο Cowden
- Σύνδρομο Turcot
- Υπερπλαστικοί πολύποδες
- Νεανική πολυποδίαση
- Σύνδρομο Muir–Torre
Το πρώτο βήμα στην εκτίμηση ασθενούς με υποψία συνδρόμου Lynch είναι η λήψη ενός ενδελεχούς ατομικού και οικογενειακού ιστορικού. Σε κάθε ασθενή πρέπει να καταγράφονται οι συγγενείς πρώτου, δεύτερου και τρίτου βαθμού τουλάχιστον τριών γενεών, τόσο του πατρικού όσο και του μητρικού γενεαλογικού δένδρου. Για κάθε διάγνωση καρκίνου μέσα στην οικογένεια πρέπει να καταγράφεται το είδος του καρκίνου και η ηλικία διάγνωσης. Η διάγνωση μπορεί να τεθεί άμεσα από ένα θετικό οικογενειακό ιστορικό, όπως η ύπαρξη γονέα με διαγνωσμένο σύνδρομο Lynch. Σε περιπτώσεις, όμως, που χρειάζεται περεταίρω διερεύνηση, πραγματοποιούνται και εργαστηριακές εξετάσεις, προκειμένου να διαλευκανθεί η κατάσταση.
Αρχικά, ο ασθενής υποβάλλεται σε μια σειρά ανοσο-ιστοχημικών εξετάσεων με σκοπό την ανίχνευση των μεταλλαγμένων πρωτεϊνών στον οργανισμό του. Η εξέταση αυτή αποδεικνύει με έμμεσο τρόπο την ύπαρξη ή μη των μεταλλαγμένων γονιδίων στον ασθενή, καθώς ελέγχει την ύπαρξη των φυσιολογικών γονιδίων επιδιόρθωσης του DNA. Η εξέταση αυτή διαθέτει σημαντική αρνητική προγνωστική αξία, δηλαδή η ανίχνευση όλων των φυσιολογικών γονιδίων σχεδόν αποκλείει την διάγνωση του συνδρόμου Lynch.
Στη συνέχεια, ο ασθενής μπορεί να ελεγχθεί για μικροδορυφορική αστάθεια στον οργανισμό του, ένα χαρακτηριστικό που επιβεβαιώνει την διαταραχή στην ικανότητα επιδιόρθωσης του DNA. Συγκεκριμένα, το σύνδρομο Lynch χαρακτηρίζεται από υψηλή μικροδορυφορική αστάθεια, αλλά ο γιατρός οφείλει να έχει στον νου του ότι ένα τέτοιο αποτέλεσμα μπορεί να οφείλεται και στην σποραδική μορφή του καρκίνου του παχέος εντέρου, αλλά και γενικότερα σε πολλές μορφές καρκίνου.
Παρακολούθηση και Αντιμετώπιση
Η διάγνωση ενός ατόμου με σύνδρομο Lynch, το οποίο, επιβεβαιωμένα, διαθέτει μεταλλάξεις στα γονίδια επιδιόρθωσης, τοποθετεί το άτομο σε ομάδα υψηλού κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου τόσο ορθοκολικού και ενδομήτριου, όσο και γαστρικού και ωοθηκικού. Παρ’ όλα αυτά, τα πρωτόκολλα εντατικής παρακολούθησης και θεραπείας αυτών των ανθρώπων, έχουν σαν αποτέλεσμα τα μειωμένα σε σημαντικό βαθμό ποσοστά θανάτου σχετιζόμενου με καρκίνο σε αυτή στην ομάδα ασθενών.
Το πρωτόκολλο που ακολουθείται σε αυτές τις περιπτώσεις αναφέρει τα εξής:
- Πραγματοποίηση κολονοσκόπησης από την ηλικία των 20 με 25 ετών και επανάληψη αυτής κάθε 1 με 2 χρόνια.
- Κολοστομία γίνεται σε περίπτωση διάγνωσης καρκίνου του παχέος εντέρου ή ανίχνευσης δυσπλασίας η οποία δεν μπορεί να αφαιρεθεί. Η παρακολούθηση με κολονοσκόπηση οφείλει να γίνεται κάθε 1 με 2 χρόνια μετά την πραγματοποίηση της κολοστομίας.
- Ενδελεχής πυελικός, ενδοτραχηλικός και ενδομήτριος έλεγχος σε γυναίκες.
- Υστερεκτομή σε γυναίκες με ταυτόχρονη σαλπιγγο-ωοθηκεκτομή.
Πολλές ακόμα είναι οι εξετάσεις στις οποίες ο ασθενής με σύνδρομο Lynch είναι συνετό να υποβληθεί όπως η ενδοσκόπηση του ανώτερου γαστρεντερικού (γαστροσκόπηση) και ανίχνευση ή ακόμα και εκρίζωση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού.
Συνοψίζοντας, το σύνδρομο Lynch αποτελεί την πιο συχνή μορφή κληρονομικού καρκίνου του παχέος εντέρου. Η πολυπλοκότητα του μηχανισμού ανάπτυξης του συνδρόμου είναι εμφανής, καθώς εμπλέκονται γενετικές μεταλλάξεις σε γονίδια επιδιόρθωσης του DNA, οι οποίες οδηγούν σε ανεπαρκή έκφραση και λειτουργία πρωτεϊνών απαραίτητων για την ομαλή και συντονισμένη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού. Ο εντοπισμός των εμπλεκόμενων μεταλλαγμένων γονιδίων αποτέλεσε τεράστια ανακάλυψη, καθώς χάρη σε αυτόν είναι δυνατός ο εντοπισμός των ασθενών που διατρέχουν άμεσα κίνδυνο εμφάνισης όχι μόνο ενός, αλλά πολλών διαφορετικών μορφών καρκίνου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Lynch Syndrome, ncbi.nlm.nih.gov, Διαθέσιμο εδώ
- Μη-πολυποδιακός oρθοκολικός καρκίνος, genlab.gr. Διαθέσιμο εδώ
