Του Γιώργου Κιόση,
Η πρόοδος της ιατρικής και, ειδικότερα, της ογκολογίας έχει συμβάλλει στην ανάπτυξη διάφορων μεθόδων για την αντιμετώπιση των κακοηθών όγκων. Αυτοί είναι η χημειοθεραπεία, η ακτινοθεραπεία, η ανοσοθεραπεία, η ορμονοθεραπεία, η χειρουργική αφαίρεση (εφόσον είναι δυνατή), καθώς και τα στοχευμένα αντικαρκινικά φάρμακα με τη βοήθεια των μονοκλονικών αντισωμάτων. Βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του καρκίνου αποτελεί η διάγνωσή του σε αρχικό στάδιο, καθώς και η εκτίμηση πιθανόν μεταστάσεων, δηλαδή εξαπλώσεων του όγκου σε άλλα μέρη του σώματος μέσω της αιματικής ή λεμφικής κυκλοφορίας. Αυτά πραγματοποιούνται αρκετά αποτελεσματικά με την αξονική τομογραφία (CT). Ωστόσο, κλινικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι η τεχνική PET, η οποία έκανε την εμφάνισή της στις αρχές της δεκαετίας του 1990, είναι ακόμα αποτελεσματικότερη τόσο στη διάγνωση όσο και στη διαχείριση διάφορων όγκων.
Η τεχνική PET (Pozitron Emission Tomography – Τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων) αποτελεί μία από τις σημαντικότερες τεχνικές μοριακής απεικόνισης που χρησιμοποιούνται στον τομέα της ογκολογίας. Ο αξονικός τομογράφος (CT) παρέχει υψηλής ανάλυσης εικόνες ανατομικής πληροφορίας, ενώ η PET παρέχει λειτουργικές και μεταβολικές πληροφορίες σε επίπεδο κυττάρων με χαμηλής, βέβαια, ποιότητας ανατομικές πληροφορίες. Γι’ αυτό και συχνά στην ογκολογία αυτές οι δύο τεχνικές χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά (υβριδικά συστήματα απεικόνισης PET/CT). Έτσι, ο ασθενής τις πραγματοποιεί ταυτόχρονα σε ένα σύστημα, ώστε από την υπέρθεση των εικόνων που λαμβάνει μεμονωμένα η κάθε τεχνική, να προκύπτει μία εικόνα υψηλής ποιότητας και στην ανατομική, αλλά και στη λειτουργική της άποψη.
Βέβαια, η τεχνική PET δεν βρίσκει εφαρμογή μόνο στην ογκολογία. Είναι σημαντική η χρήση της στην καρδιολογία, όπου μπορεί να ανιχνεύσει περιοχές μειωμένης αιμάτωσης του μυοκαρδίου, καθώς και στη νευρολογία, όπου αποκαλύπτει διάφορα εγκεφαλικά προβλήματα (όπως νόσος του Alzheimen και επιληπτικές κρίσεις).
Η τεχνική PΕΤ στηρίζεται στο φαινόμενο της εξαύλωσης την οποία υφίσταται ένα ποζιτρόνιο, που εκπέμπεται από τα μόρια του ιχνηθέτη που χρησιμοποιείται και χορηγείται ενδοφλέβια στον ασθενή, και ενός ελεύθερου ηλεκτρονίου στο σώμα του. Από αυτή προκύπτουν δύο αντιδιαμετρικά φωτόνια ακτίνων γ ενέργειας 511 keV το καθένα που καταγράφονται από δύο ανιχνευτές του συστήματος ταυτόχρονα. Με αυτόν τον τρόπο επιτρέπεται ο προσδιορισμός της θέσης του ιχνηθέτη, καθώς και της συγκέντρωσης του στο συγκεκριμένο σημείο. Ένας δείκτης, μάλιστα, που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της συγκέντρωσης του ιχνηθέτη στον όγκο είναι η τυποποιημένη τιμή πρόσληψης (SUV).
Ένας από τους συχνότερους ιχνηθέτες του χρησιμοποιούνται στην τεχνική PΕΤ στην ογκολογία είναι η φθοριοδεοξιγλυκόζη (18-F-FDG), ένα μόριο παρόμοιο με τη γλυκόζη. Τα καρκινικά κύτταρα εμφανίζουν υψηλή κατανάλωση γλυκόζης (δηλαδή ζάχαρης), η οποία αποτελεί σημαντικό ενεργειακό υπόστρωμα για τους ζωντανούς οργανισμούς λόγω του ταχέος πολλαπλασιασμού τους, της αυξημένης έκφρασης μεμβρανικών υποδοχέων γλυκόζης (GLUT transport), καθώς και της έντονης δραστηριότητας του ενζύμου εξοκινάση. Με το ένζυμο αυτό η φθοριοδεοξυγλυκόζη φοσφωρυλιώνεται και το τελικό προϊόν συσσωρεύεται μέσα στο κύτταρο. Η σάρωση εικόνων αρχίζει μετά την έγχυση του ιχνηθέτη (είτε της φθοροδεοξιγλυκόζης είτε οποιοδήποτε άλλου όπως 68 Ga-πεπτίδια). Με αυτό τον τρόπο είναι δυνατή η απεικόνιση όγκων, οι οποίοι δεν ανιχνεύτηκαν ή δεν μπορούν να ανιχνευτούν με την αξονική τομογραφία. Στην εικόνα που λαμβάνεται από την τεχνική PET, οι όγκοι παρουσιάζονται ως φωτεινά σημεία λόγω του αυξημένου μεταβολικού ρυθμού που εμφανίζουν τα καρκινικά κύτταρα σε σύγκριση με τα φυσιολογικά.
Το PET παρουσιάζει ποικιλία εφαρμογών στην ογκολογία, όπου μπορεί να προσδιορίσει το μέγεθος του πρωτογενούς όγκου, καθώς και πιθανές μεταστάσεις αυτού, συμβάλλει στην εύρεση της αποτελεσματικότερης για τον συγκεκριμένο τύπου καρκίνου θεραπεία, καθώς και στην αξιολόγηση της απάντησης του οργανισμού του ασθενή σε μία μέθοδο θεραπείας (ίαση, υποτροπή ή καμία συνέπεια). Μάλιστα, μιας και όπως αναφέρθηκε η PET παρέχει (πέρα της ανατομικής) και μεταβολική πληροφορία των καρκινικών κυττάρων για τα μόρια του ιχνηθέτη, πρέπει να αναφερθεί πως σε αρκετές περιπτώσεις οι μεταβολικές αλλαγές που προκαλεί η θεραπεία προηγούνται των ανατομικών, ενώ οι ανατομικές πληροφορίες (που παρέχει αμιγώς ο αξονικός τομογράφος) δεν υποδεικνύουν πάντοτε την ύπαρξη υπολειπόμενου όγκου από την θεραπεία. Η PET είναι ιδιαιτέρως σημαντική σε περιπτώσεις οπού υπάρχει η υποψία υποτροπής του όγκου χωρίς να μπορεί αυτό να αποδειχθεί από τη συμβατική απεικόνιση.
Αφότου ένας καρκινοπαθής λάβει μία αρχική θεραπεία, ξεκινάει μία διαδικασία συνεχιζόμενου ελέγχου αυτού μέσω κυρίως απεικονιστικών εξετάσεων και προσδιορισμού συγκέντρωσης καρκινικών δεικτών στον ορό του αίματος του. Σε ορισμένους τύπους καρκίνου, αυτή η διαδικασία στηρίζεται κατά βάση στην τεχνική PET. Αυτό συμβαίνει στον καρκίνο του πνεύμονα, στο λέμφωμα, στον καρκίνο του παχέος εντέρου, στο μελάνωμα, στον καρκίνο της κεφαλής και του τραχήλου, καθώς και στον καρκίνο του μαστού.
Η σταδιοποίηση του καρκίνου, δηλαδή ο προσδιορισμός του μεγέθους και της εξάπλωσης του όγκου, είναι καίριας σημασίας για τον εντοπισμό της θεραπείας που είναι συμβατικότερη για τον συγκεκριμένο καρκίνο (είτε δηλαδή τοπική θεραπεία –με χειρουργική αφαίρεση- είτε γενική –με ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία κτλ). Η διαδικασία αυτή είναι ιδιαίτερα περίπλοκη και πολλές φορές απαιτεί την πραγματοποίηση χειρουργικής επέμβασης. H PET μπορεί να συμβάλει στη σταδιοποίηση μιας και είναι ικανή να εντοπίσει λεμφαδενικές διηθήσεις (κυρίως οι διηθήσεις των επιχώριων λεμφογαγγλίων στην περιοχή του λαιμού, στις μασχάλες και στην βουβωνική χώρα προειδοποιούν για πιθανή ύπαρξη καρκίνου), καθώς και απομακρυσμένες μεταστάσεις.
Μπορεί και μόνο το άκουσμα για χρήση ακτινοβολίας γ στην PET να δημιουργεί προβληματισμούς στους ασθενής, ωστόσο η μικρή ποσότητα ιχνηθέτη που χρησιμοποιείται περιορίζει αρκετά τις πιθανότητες αρνητικών επιπτώσεων. Σαν αρνητικές επιπτώσεις θα μπορούσαν να αναφερθούν οι πιθανές αλλεργικές αντιδράσεις ή η παράλληλη έκθεση του παιδιού σε ακτινοβολία μητέρας-ασθενούς, η οποία είναι είτε έγκυος είτε θηλάζει.
Η εφαρμογή της τεχνικής ΡΕΤ στην Ελλάδα είναι σημαντικά σπανιότερη σε σχέση με το εξωτερικό. Η εγκατάσταση όμως τέτοιων συστημάτων σε περισσότερα νοσοκομεία (όπως στα πανεπιστημιακά νοσοκομεία του Ηρακλείου, της Αλεξανδρούπολης και των Ιωαννίνων) τα τελευταία χρόνια, δίνει σε ακόμα περισσότερους ασθενής τη δυνατότητα να τη χρησιμοποιήσουν προκειμένου να διαγνωστεί πρωιμότερα κάποια ανώμαλη παθολογική κατάσταση από την οποία πάσχουν και να οργανώσουν, σε συνεργασία με τον αρμόδιο γιατρό, το αποτελεσματικότερο θεραπευτικό μονοπάτι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Positron emission tomography scan, mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
- Positron Emission Tomography (PET) in Oncology, ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- The Role of PET/CT Scans in Oncology, stanfordhealthcare.org. Διαθέσιμο εδώ
- PET/CT in oncology, rcpjournals.org. Διαθέσιμο εδώ
