Του Ιούλιου Παπάζογλου,
Οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι (1803–1815) ήταν μια σειρά από συγκρούσεις που διεξήχθησαν μεταξύ της Πρώτης Γαλλικής Αυτοκρατορίας υπό τον Ναπολέοντα (1804–1815) και μιας κυμαινόμενης σειράς ευρωπαϊκών συνασπισμών. Οι πόλεμοι προήλθαν από πολιτικές δυνάμεις που προέκυψαν από τη Γαλλική Επανάσταση (1789–1799) και από τους Πολέμους της Γαλλικής Επανάστασης (1792–1802) και προκάλεσαν μια περίοδο γαλλικής κυριαρχίας στην ηπειρωτική Ευρώπη. Οι πόλεμοι κατηγοριοποιούνται ως επτά συγκρούσεις, πέντε ονομαστές από τους συνασπισμούς που πολέμησαν τον Ναπολέοντα, συν δύο που ονομάστηκαν για τα αντίστοιχα θέατρα τους: ο πόλεμος του τρίτου συνασπισμού, ο πόλεμος του τέταρτου συνασπισμού, ο πόλεμος του πέμπτου συνασπισμού, ο πόλεμος του έκτου συνασπισμού, ο πόλεμος του έβδομου συνασπισμού, ο πόλεμος της χερσονήσου και η γαλλική εισβολή στη Ρωσία.
Ο Ναπολέων κατέλαβε την εξουσία το 1799, εγκαθιδρύοντας μια στρατιωτική δικτατορία. Υπάρχουν πολλές απόψεις σχετικά με την ημερομηνία που θα χρησιμοποιηθεί ως επίσημη έναρξη των Ναπολεόντειων Πολέμων. Η 18η Μαΐου 1803 χρησιμοποιείται συχνά, όταν η Βρετανία και η Γαλλία τερμάτισαν τη μόνη σύντομη περίοδο ειρήνης μεταξύ 1792 και 1814. Οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι ξεκίνησαν με τον Πόλεμο του Τρίτου Συνασπισμού, ο οποίος ήταν ο πρώτος από τους Πολέμους του Συνασπισμού κατά του Πρώτου Γάλλου Δημοκρατία μετά την προσχώρηση του Ναπολέοντα ως ηγέτη της Γαλλίας Βρετανία τερμάτισε τη Συνθήκη της Αμιένης, κηρύσσοντας τον πόλεμο στη Γαλλία τον Μάιο του 1803. Μεταξύ των λόγων ήταν οι αλλαγές του Ναπολέοντα στο διεθνές σύστημα στη Δυτική Ευρώπη, ειδικά στην Ελβετία, τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ολλανδία. Ο ιστορικός Φρεντερίκ Κάγκαν υποστηρίζει ότι η Βρετανία εκνευρίστηκε ιδιαίτερα από τη διεκδίκηση του ελέγχου της Ελβετίας από τον Ναπολέοντα. Επιπλέον, οι Βρετανοί ένιωσαν προσβολή όταν ο Ναπολέων δήλωσε ότι η χώρα τους δεν άξιζε καμία φωνή στις ευρωπαϊκές υποθέσεις, παρόλο που ο βασιλιάς Γεώργιος Γ’ ήταν εκλέκτορας της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Από την πλευρά της, η Ρωσία αποφάσισε ότι η επέμβαση στην Ελβετία έδειχνε ότι ο Ναπολέων δεν προσέβλεπε στην ειρηνική επίλυση των διαφορών του με τις άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις.
Οι Βρετανοί επέβαλαν βιαστικά ναυτικό αποκλεισμό της Γαλλίας για να την εξαφανίσουν από πόρους. Ο Ναπολέων απάντησε με οικονομικά εμπάργκο κατά της Βρετανίας και προσπάθησε να εξαλείψει τους ηπειρωτικούς συμμάχους της Βρετανίας για να σπάσει τους συνασπισμούς που είχαν συσταθεί εναντίον του. Το λεγόμενο «Ηπειρωτικό Σύστημα» σχημάτισε μια ένωση ένοπλης ουδετερότητας για να διακόψει τον αποκλεισμό και να επιβάλει το ελεύθερο εμπόριο με τη Γαλλία. Οι Βρετανοί απάντησαν καταλαμβάνοντας τον δανικό στόλο, διαλύοντας το πρωτάθλημα και αργότερα εξασφάλισαν την κυριαρχία στις θάλασσες, επιτρέποντάς του να συνεχίσει ελεύθερα τη στρατηγική του. Ο Ναπολέων κέρδισε τον Πόλεμο του Τρίτου Συνασπισμού στο Αούστερλιτς, αναγκάζοντας την Αυστριακή Αυτοκρατορία να βγει από τον πόλεμο και διαλύοντας επίσημα την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Μέσα σε μήνες, η Πρωσία κήρυξε τον πόλεμο, πυροδοτώντας τον Πόλεμο του Τέταρτου Συνασπισμού. Ο πόλεμος αυτός έληξε καταστροφικά για την Πρωσία, η οποία είχε ηττηθεί και καταληφθεί μέσα σε 19 ημέρες από την έναρξη της εκστρατείας. Ο Ναπολέων στη συνέχεια νίκησε τη Ρωσία στο Friedland, δημιουργώντας ισχυρά κράτη-πελάτες στην Ανατολική Ευρώπη και τερματίζοντας τον Τέταρτο Συνασπισμό. Ταυτόχρονα, η άρνηση της Πορτογαλίας να δεσμευτεί στο Ηπειρωτικό Σύστημα και η αποτυχία της Ισπανίας να το διατηρήσει, οδήγησαν στον Πόλεμο της Χερσονήσου και στο ξέσπασμα του Πολέμου του Πέμπτου Συνασπισμού. Οι Γάλλοι κατέλαβαν την Ισπανία και σχημάτισαν ένα ισπανικό βασίλειο πελατών, τερματίζοντας τη συμμαχία μεταξύ των δύο. Σύντομα ακολούθησε βαριά βρετανική εμπλοκή στην Ιβηρική χερσόνησο, ενώ η βρετανική προσπάθεια να καταλάβει την Αμβέρσα απέτυχε. Ο Ναπολέων επέβλεπε την κατάσταση στην Ιβηρία, νικώντας τους Ισπανούς και εκδιώκοντας τους Βρετανούς από τη χερσόνησο. Η Αυστρία, ανυπόμονη να ανακτήσει εδάφη που χάθηκαν κατά τη διάρκεια του Πολέμου του Τρίτου Συνασπισμού, εισέβαλε στα κράτη-πελάτες της Γαλλίας στην Ανατολική Ευρώπη τον Απρίλιο του 1809. Ο Ναπολέων νίκησε τον Πέμπτο Συνασπισμό στο Wagram.
Τα σχέδια για εισβολή στη Βρετανική Βόρεια Αμερική ώθησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες να κηρύξουν τον πόλεμο στη Βρετανία στον πόλεμο του 1812, αλλά δεν έγιναν σύμμαχοι της Γαλλίας. Τα παράπονα για τον έλεγχο της Πολωνίας και η αποχώρηση της Ρωσίας από το Ηπειρωτικό Σύστημα, οδήγησαν στην εισβολή του Ναπολέοντα στη Ρωσία τον Ιούνιο του 1812. Η εισβολή ήταν μια αμετάβλητη καταστροφή για τον Ναπολέοντα. Οι τακτικές της καμένης γης, η εγκατάλειψη, οι γαλλικές στρατηγικές αποτυχίες και η έναρξη του ρωσικού χειμώνα ανάγκασαν τον Ναπολέοντα να υποχωρήσει με τεράστιες απώλειες. Ο Ναπολέων υπέστη περαιτέρω αποτυχίες: η γαλλική εξουσία στην Ιβηρική Χερσόνησο διαλύθηκε στη Μάχη της Βιτόρια το επόμενο καλοκαίρι και ξεκίνησε μια νέα συμμαχία, ο Πόλεμος του Έκτου Συνασπισμού. Ο συνασπισμός νίκησε τον Ναπολέοντα στη Λειψία , επιταχύνοντας την πτώση του από την εξουσία και την τελική παραίτησή του στις 6 Απριλίου 1814. Οι νικητές εξόρισαν τον Ναπολέοντα στην Έλβα και αποκατέστησαν τη μοναρχία των Βουρβόνων.
Ο Ναπολέων δραπέτευσε από την Έλβα το 1815, συγκεντρώνοντας αρκετή υποστήριξη για να ανατρέψει τη μοναρχία του Λουδοβίκου XVIII, πυροδοτώντας έναν έβδομο και τελευταίο συνασπισμό εναντίον του. Τότε ο Ναπολέων ηττήθηκε αποφασιστικά στο Βατερλό και παραιτήθηκε ξανά στις 22 Ιουνίου. Στις 15 Ιουλίου, παραδόθηκε στους Βρετανούς στο Rotcheford και εξορίστηκε οριστικά στην απομακρυσμένη Αγία Ελένη. Η Συνθήκη του Παρισιού, που υπογράφηκε στις 20 Νοεμβρίου 1815, τερμάτισε επίσημα τον πόλεμο. Η μοναρχία των Βουρβόνων αποκαταστάθηκε και πάλι και οι νικητές ξεκίνησαν το Συνέδριο της Βιέννης για να αποκαταστήσουν την ειρήνη στην Ευρώπη.
Ως άμεσο αποτέλεσμα του πολέμου, το Βασίλειο της Πρωσίας αναδείχθηκε σε μεγάλη δύναμη, ενώ η Μεγάλη Βρετανία, με το απαράμιλλο Βασιλικό Ναυτικό της και την αυξανόμενη Αυτοκρατορία, έγινε η κυρίαρχη υπερδύναμη του κόσμου, ξεκινώντας την Pax Britanica. Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε διαλυθεί και η φιλοσοφία του εθνικισμού που εμφανίστηκε στις αρχές του πολέμου συνέβαλε τα μέγιστα στη μετέπειτα ενοποίηση των γερμανικών κρατών και εκείνων της ιταλικής χερσονήσου. Ο πόλεμος στην Ιβηρική αποδυνάμωσε πολύ την ισπανική δύναμη και η Ισπανική Αυτοκρατορία άρχισε να ξετυλίγεται. Η Ισπανία θα έχανε σχεδόν όλες τις αμερικανικές κτήσεις της μέχρι το 1833. Η Πορτογαλική Αυτοκρατορία συρρικνώθηκε επίσης, με τη Βραζιλία να κηρύσσει την ανεξαρτησία του το 1822.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Emil Ludwig (2018), Ναπολέων (μτφρ. Σπύρος Σκιαδαρέσης), Αθήνα: εκδ. Γκοβόστη
- Alexander Mikaberidze (2019), The Napoleonic Wars: A Global History, εκδ. Oxford University Press
