Της Μαρίνας Γεωργουσάκη,
Τα χρηματοοικονομικά παράγωγα (financial derivatives) αντιπροσωπεύουν πολύπλοκα οικονομικά εργαλεία, που προκύπτουν από άλλα χρηματοοικονομικά ενεργητικά, όπως μετοχές, ομόλογα, επιταγές κ.ά. Αυτά τα παράγωγα παρέχουν στους επενδυτές και τις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να διαχειριστούν τα χρηματοοικονομικά τους ρίσκα, ενώ, παράλληλα, μπορούν να εκμεταλλευτούν ευκαιρίες για επενδύσεις. Μέσω των παραγώγων δύναται να εξασφαλισθεί η τιμή, δηλαδή πρόκειται για χρηματοοικονομικές υποσχέσεις ή μέσα των οποίων η αξία εξαρτάται από την τιμή κάποιου άλλου περιουσιακού στοιχείου, εξού και η ορολογία «παράγωγο».
Τα είδη των παραγώγων χωρίζονται σε δύο (βασικές) κατηγορίες, τα δικαιώματα προαίρεσης (options) και τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης (futures). Καθίστανται ελκυστικά προς τους επενδυτές, καθώς είναι καλυμμένοι απέναντι στα χειρότερα δυνατά αποτελέσματα, αφού έχει εξασφαλιστεί και είναι ασφαλής η επενδυτική δραστηριότητά τους. Τόσο ο αριθμός όσο και το είδος των παράγωγων τίτλων που μπορούν να δημιουργηθούν θεωρητικά είναι άπειρος κι αυτό γιατί καθορίζονται από τις ανάγκες των αγοραστών και των πωλητών. Μερικοί παράγωγοι τίτλοι μπορεί να αφορούν χρηματοπιστωτικούς τίτλους, όπως για παράδειγμα επιτόκια, ομόλογα, χρηματιστηριακούς δείκτες κ.λπ. Μπορεί, επίσης, να είναι παράγωγα εμπορευμάτων, όπως για παράδειγμα αλεύρι, χαλκός κ.ά., ή παράγωγα ενέργειας, δηλαδή πετρέλαιο και φυσικό αέριο.
Το κυριότερο πλεονέκτημα κατοχής παράγωγων τίτλων αποτελεί αδιαμφισβήτητα η ελεύθερη διακίνηση τόσο των προϊόντων όσο και των υπηρεσιών σε παγκόσμιο επίπεδο, χωρίς κάποιο ιδιαίτερο κόστος. Επιπλέον, εξασφαλίζεται η πώληση προϊόντων σε σταθερή τιμή, καθώς είναι συμφωνημένη εκ των προτέρων, με αποτέλεσμα να είναι προστατευμένοι έναντι οποιουδήποτε κινδύνου που θα επιφέρει μεταβολή της τιμής μελλοντικά. Εξαιρετικά σημαντικό είναι το γεγονός ότι η ύπαρξη πολλών συναλλασσόμενων δύναται να δημιουργήσει συνθήκες ρευστότητας στην αγορά, με αποτέλεσμα τα χαμηλά κόστη συναλλαγών ανά μονάδα του υποκείμενου τίτλου ή του εμπορεύματος.
Οι βασικές κατηγορίες διαμορφώνονται, κυρίως, με βάση τα χαρακτηριστικά των παραγώγων. Έτσι, πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν τα Προθεσμιακά Συμβόλαια (forward contract ή forward), τα Συμβόλαια Μελλοντικής Εκπλήρωσης (futures contract), τα Δικαιώματα Προαίρεσης (option contract) και η Συμφωνία Ανταλλαγής Απαιτήσεων (swap). Η πρώτη μορφή αφορά συμβόλαιο μεταξύ αγοραστή και πωλητή για την παράδοση συγκεκριμένου αριθμού τίτλων, σε προκαθορισμένη μορφή και χρονική στιγμή στο μέλλον. Η δεύτερη μορφή συμβολαίου είναι κοινή με το προθεσμιακό συμβόλαιο, με τη διαφορά να έγκειται στο γεγονός ότι τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης διαπραγματεύονται σε χρηματιστήριο παραγώγων, χωρίς πιστωτικό κίνδυνο και με τυποποιημένο μέγεθος, χρόνους παράδοσης κ.λπ. Τα δικαιώματα προαίρεσης είναι, επίσης, ίδιας φιλοσοφίας με τα προθεσμιακά συμβόλαια, όμως στην περίπτωση αυτήν το συμβόλαιο δεσμεύει μόνο τον πωλητή και όχι και τον αγοραστή. Στις συμφωνίες ανταλλαγής απαιτήσεων, η συμφωνία δεσμεύει και τα δύο συμβαλλόμενα μέρη, που ως σκοπό έχουν την ανταλλαγή χρηματικών ροών συγκεκριμένης ονομαστικής αξίας και σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, με συγκεκριμένο τρόπο και αναλογία.
Οι κυριότεροι λόγοι που οι επενδυτές προτιμούν τα παράγωγα είναι αφενός η αντιστάθμιση και κάλυψη κινδύνου (hedging) και αφετέρου για κερδοσκοπικούς λόγους. Φυσικά, δεν θα μπορούσε να παραληφθεί η προσπάθεια κέρδους χωρίς κίνδυνο μέσα από arbitrage. Σε κάθε συμβόλαιο με παράγωγα υπάρχουν δύο θέσεις, αυτή του πωλητή (short position) και αυτή του αγοραστή (long position). Στο σημείο αυτό κρίνεται απαρατήρητο να σημειωθεί το γεγονός ότι οι αγορές παραγώγων αποτελούν παίγνιο «μηδενικού αθροίσματος» και αυτό γιατί η ζημιά του ενός συμβαλλόμενου ισούται με το κέρδος του άλλου. Επιπροσθέτως, οι κερδοσκόποι κατέχουν μείζον ρόλο στην εύρυθμη λειτουργία της οικονομίας, καθώς είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν οποιαδήποτε θέση στην αγορά παραγώγων, η οποία πιστεύουν πως θα είναι κερδοφόρα για εκείνους, ενώ, παράλληλα, συμβάλλουν στη μείωση του κόστους αντιστάθμισης.
Η χρήση παραγώγων εξυπηρετεί ποικίλους στόχους, επιτρέποντας σε επενδυτές και επιχειρήσεις να προσαρμόζουν τις στρατηγικές τους σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων και συνθηκών αγοράς. Παρότι, όμως, τα παράγωγα προσφέρουν ευελιξία, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τόσο η πολυπλοκότητά τους όσο και η ευαισθησία τους στις αλλαγές των αγορών, καθώς η ανεξέλεγκτη χρήση τους μπορεί να οδηγήσει σε απρόβλεπτες συνέπειες. Συνεπώς, η κατανόηση των χρηματοοικονομικών παραγώγων είναι ζωτικής σημασίας, προτού αναληφθούν οικονομικές αποφάσεις, είτε πρόκειται για επενδύσεις είτε για προστασία από ρίσκα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Παράγωγα Χρηματοοικονομικά Προϊόντα (Derivatives), euretirio.com, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι παράγωγο;, capital.com, διαθέσιμο εδώ
