Της Βικτώριας Τσουκανέλη,
Το σύνδρομο της ανατάραξης του μωρού είναι μια μορφή σοβαρού εγκεφαλικού τραυματισμού που προκαλείται σε βρέφη και οδηγεί σε ανεπανόρθωτες βλάβες στο εγκεφαλικό παρέγχυμα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο γονέας ή το άτομο που φροντίζει το μωρό, κουνώντας το μπρος-πίσω μέσα στο θυμό ή την αγανάκτησή του, ειδικά σε καταστάσεις που το μωρό δεν σταματάει να κλαίει, κακοποιεί το βρέφος, το οποίο οδηγείται στην εμφάνιση του shaken baby syndrome.
Από τη γέννηση μέχρι την παιδική ηλικία, το μέγεθος του κεφαλιού είναι πολύ μεγαλύτερο αναλογικά με το σώμα. Ταυτοχρόνως, οι μύες του λαιμού που το σταθεροποιούν και το στηρίζουν είναι αδύναμοι, καθιστώντας το κεφάλι εξαιρετικά επιρρεπές σε τραυματισμό. Ένα έντονο κούνημα του μωρού, επομένως, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές βλάβες του ευαίσθητου εγκεφάλου του, ειδικά όταν το κρανίο χτυπήσει με δύναμη σε κάποια σκληρή επιφάνεια.
Ο εγκέφαλος μέσα στην κρανιακή κοιλότητα προστατεύεται με πολλούς τρόπους. Το κρανίο, αρχικά, λειτουργεί ως ένα σκληρό κάλυμμα για τον εγκέφαλο, προστατεύοντάς το από εξωτερικές δυνάμεις και χτυπήματα. Ταυτόχρονα, ο εγκέφαλος «επιπλέει» μέσα σε μια κοιλότητα από υγρό, το εγκεφαλονωτιαίο υγρό, το οποίο παίζει δύο πολύ σημαντικούς ρόλους: λειτουργεί σαν μαξιλάρι για τον εγκέφαλο, αποσβένοντας κραδασμούς και έντονες αναταράξεις αυτού, αλλά και αποτρέπει φαινόμενα τριβής μεταξύ του εγκεφάλου και του κρανίου.
Η ίδια η ανατάραξη του παιδιού, αλλά και η ταυτόχρονη πρόσκρουση του κεφαλιού σε σκληρή επιφάνεια, θα προκαλέσει μια σειρά τραυματισμών:
- Θλάση του εγκεφαλικού παρεγχύματος, τόσο επιφανειακά όσο και σε μεγαλύτερο βάθος.
- Άμεσος τραυματισμός της εγκεφαλικής ουσίας, καθώς ο εγκέφαλος προσκρούει στην εσωτερική επιφάνεια του κρανίου.
- Υποσκληρίδιο αιμάτωμα: αποτελεί τη συλλογή αίματος μεταξύ της επιφάνειας του εγκεφάλου και της σκληράς μήνιγγας, μιας ινώδους, σκληρής μεμβράνης του περιβάλλει εξωτερικά το εγκεφαλικό παρέγχυμα. Αυτό συμβαίνει όταν οι φλέβες που γεφυρώνουν τη σκληρά μήνιγγα με τον εγκέφαλο δέχονται μεγάλες δυνάμεις, με αποτέλεσμα αυτές να τεντώνονται και, εν τέλει, να οδηγούνται σε ρήξη και σοβαρή αιμορραγία.
- Υπαραχνοειδής αιμορραγία: ο υπαραγχοειδής χώρος είναι ένας στενός κενός χώρος κάτω από την αραγχοειδή μήνιγγα, τη μεσαία προστατευτική μεμβράνη που περιβάλλει τον εγκέφαλο. Ένας τραυματισμός στο κεφάλι είναι δυνατόν να προκαλέσει συσσώρευση αίματος στον χώρο αυτόν, κυρίως μετά από ρήξη μεγάλου αγγειακού κλάδου.
- Περαιτέρω εγκεφαλικές βλάβες λόγω ισχαιμίας, ειδικά μετά από τραυματισμό που οδηγεί το βρέφος σε αναπνευστική δυσχέρεια ή και πλήρη διακοπή της αναπνευστικής του λειτουργίας.
Εκτός από τις άμεσες εγκεφαλικές βλάβες που το ταρακούνημα του βρέφους μπορεί να προκαλέσει, σε αρκετές περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί αιμορραγίες του αμφιβληστροειδούς, κρανιακά κατάγματα ύστερα από πρόσκρουση της κεφαλής σε σκληρή επιφάνεια και κατάγματα άλλων οστών, όπως της κλείδας, των άκρων και των πλευρών. Οι μώλωπες στο πρόσωπο, αλλά και σε ολόκληρο το σώμα, είναι ένα αρκετά συχνό φαινόμενο.
Το shaken baby syndrome έχει παρατηρηθεί σε παιδιά μικρότερα των 2 ετών, με τα περισσότερα από αυτά να μην έχουν κλείσει ακόμη το 1ο έτος της ζωής τους. Η αυξημένη συχνότητα των περιστατικών σε αυτήν την ηλικία δεν είναι καθόλου τυχαία, καθώς, όπως ήδη αναφέρθηκε, το σύνδρομο αυτό προκαλείται από άτομο του περιβάλλοντος του μωρού. Ένα ανήσυχο και αρκετά γκρινιάρικο μωρό αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τους νέους γονείς, οι οποίοι αγανακτισμένοι, κουρασμένοι και αρκετά θυμωμένοι με τη συμπεριφορά του μωρού μπορεί να το κακομεταχειριστούν άθελά τους. Ταυτόχρονα, οι πολλές ανάγκες του μωρού σε αυτήν την ηλικία και η ανικανότητά του να τις επικοινωνήσει δεν μπορούν παρά να δυσκολέψουν την κατάσταση.
Ωστόσο, παιδιά έως και 4 ετών πέφτουν θύματα κακοποίησης από άτομα του περιβάλλοντός τους. Σε αυτό περιλαμβάνονται, εκτός από τους γονείς, οι φίλοι και οι babysitters. Οι γονείς που είναι πιο επιρρεπείς σε παρορμητική και βίαιη συμπεριφορά, συνήθως, βιώνουν άγχος λόγω κοινωνικών, βιολογικών ή άλλων καταστάσεων. Επίσης, αυτού του είδους την κακοποίηση έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να προκαλέσουν όσοι εμπλέκονται με ενδοοικογενειακή βία ή/και κατάχρηση ουσιών.
Μέσω συζήτησης με τους γονείς ή τον κηδεμόνα, ο γιατρός οφείλει να αναζητήσει πιθανούς παράγοντες κινδύνου που προδιαθέτουν έναν φροντιστή προς κακοποιητική συμπεριφορά:
- Άγχος και κατάθλιψη
- Καταχρήσεις αλκοόλ ή/και ουσιών
- Ιστορικό βίαιης συμπεριφοράς ή παρόμοιου συμβάντος κακοποίησης μωρού
- Ενδοοικογενειακές αναταράξεις και βία
Συμπτώματα ενδεικτικά του συνδρόμου
Το σύνδρομο της ανατάραξης του μωρού έχει συσχετισθεί τόσο με ανεπανόρθωτες χρόνιες εγκεφαλικές βλάβες όσο και με τον θάνατο. Συγκεκριμένα, η κακοποίηση, σε βρέφη και μικρά παιδιά, αποτελεί την πιο συχνή αιτία θανάτου, καθώς και μακροχρόνιας αναπηρίας. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, το σύνδρομο υποδιαγιγνώσκεται, καθώς δεν υπάρχουν συχνά εμφανείς εξωτερικές ενδείξεις τραυματισμού. Οι φροντιστές, αλλά ακόμα και οι γιατροί, μπορεί να μην εντοπίσουν τραυματισμούς που είναι κυρίως εσωτερικοί, καθώς δεν έχουν επίγνωση του τι έχει συμβεί και αποδίδουν την ανησυχία του μωρού σε κάποια άλλη αιτία (π.χ. ίωση).
Τα συμπτώματα ποικίλλουν, ενώ οφείλονται κυρίως στις βλάβες του εγκεφάλου. Το μωρό εμφανίζει μεταβαλλόμενο επίπεδο συνείδησης και έντονη υπνηλία σε συνδυασμό με ευερεθιστότητα. Η μειωμένη όρεξη και οι έμετοι είναι συχνά συμπτώματα, όμως το γεγονός ότι εμφανίζονται σε πολυάριθμες καταστάσεις δεν βοηθά τον γιατρό στη διαφορική διάγνωση και δεν προσδίδει, τελικά, στην κατάσταση την προσοχή που της αρμόζει. Παρατηρούνται ανωμαλίες στην αναπνοή π.χ. αργή και ρηχή αναπνοή, διασταλμένες κόρες που δεν ανταποκρίνονται στο φως, καρδιακή ανακοπή, σπασμοί, μέχρι και κωματώδεις καταστάσεις. Κατά την εξέταση του μωρού, ο γιατρός μπορεί να αντιληφθεί:
- Αιμορραγίες αμφιβληστροειδούς
- Μώλωπες στο πρόσωπο, στο κεφάλι, στα χέρια, στην κοιλιά ή/και στην πλάτη
- Οιδήματα μαλακών μορίων που μπορεί να υποκρύπτουν σοβαρά κατάγματα οστών
- Τραυματισμούς στην κοιλιακή χώρα και το στήθος
- Ασυνήθιστα χαμηλή αρτηριακή πίεση
- Την πρόσθια πηγή (μαλακό σημείο του κρανίου) να προεξέχει/προβάλλει (χαρακτηριστικό του εγκεφαλικού οιδήματος και της αυξημένης ενδοκράνιας πίεσης)
Η πρόγνωση του συνδρόμου, σε περιπτώσεις που δεν διαγιγνώσκεται άμεσα, είναι κακή. Μερικά από τα συμπτώματα δεν γίνονται άμεσα αντιληπτά από τον γιατρό, αλλά γίνονται πιο εμφανή όσο μεγαλώνει το παιδί. Τα προβλήματα στην όραση είναι αρκετά συχνά, ενώ πιθανά το παιδί μπορεί να εμφανίσει πλήρη απώλεια της όρασής του όσο μεγαλώνει. Το παιδί, αφού ο εγκέφαλός του έχει υποστεί ανεπανόρθωτες βλάβες, πιθανότατα θα εμφανίσει διαταραχές στην κινητικότητά του, καθυστερημένη ανάπτυξη, προβλήματα στην ομιλία και στην αντιληπτικότητα, μυϊκή αδυναμία, επιληπτικές κρίσεις-σπασμούς και μόνιμες βλάβες στη σπονδυλική του στήλη, γεγονός που μπορεί να το καταστήσει παράλυτο.
Προκειμένου να διαγνωσθεί το σύνδρομο, εκτός από την άμεση κλινική εξέταση και τη σωστή λήψη του ιστορικού, το μωρό θα πρέπει να υποβληθεί σε απεικονιστικές εξετάσεις, όπως μαγνητική και αξονική τομογραφία. Ο γιατρός, ειδικά σε τέτοιες καταστάσεις, οφείλει να κινηθεί εξαιρετικά ταχύτατα και να διαγνώσει το σύνδρομο, προκειμένου να δώσει την κατάλληλη θεραπεία στο βρέφος. Το χειρουργείο πιθανότατα αποτελεί μονόδρομος, καθώς οι μεγάλες αιμορραγίες μπορούν μέσα σε λεπτά να οδηγήσουν το μωρό στον θάνατο. Ο μηχανικός αερισμός είναι τόσο απαραίτητος όσο και σωτήριος στις δύσκολες περιπτώσεις.
Συμπερασματικά, το σύνδρομο της ανατάραξης του μωρού είναι μια απειλητική για τη ζωή του μωρού κατάσταση που υποδιαγιγνώσκεται στις μέρες μας. Το ευαίσθητο σώμα ενός μωρού βρίσκεται στο έλεος του φροντιστή του και είναι καθήκον τόσο του γονέα όσο και του θεράποντος γιατρού να αποτρέψουν και να αντιμετωπίσουν γρήγορα τέτοιες καταστάσεις. Ένα απλό ταρακούνημα ή μια ελαφριά πτώση του μωρού δεν δικαιολογούν έναν τέτοιο τραυματισμό, αλλά, παρ’ όλα αυτά, ο φροντιστής του μωρού οφείλει να είναι εξαιρετικά προσεκτικός με τους χειρισμούς του.
Ο νέος γονέας, αλλά και κάθε γονέας, έρχεται αντιμέτωπος με δύσκολες και ψυχοφθόρες καταστάσεις κατά το μεγάλωμα του παιδιού του και κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί το ψυχολογικό κόστος που έχει σε αυτούς η αδυναμία καθησύχασης του βρέφους. Όμως, με ψυχραιμία και κάνοντας μικρά βήματα τη φορά, ο κάθε γονέας θα μπορέσει να αντιμετωπίσει όλες τις δοκιμασίες:
- Παίρνω μια βαθιά ανάσα και μετρώ μέχρι το 10.
- Κάνω ένα διάλειμμα και αφήνω το μωρό να κλάψει μόνο του.
- Αναζητώ ψυχολογική και συναισθηματική υποστήριξη.
- Καλώ τον παιδίατρο, καθώς ο λόγος που το μωρό κλαίει μπορεί να είναι αμιγώς ιατρικός.
- Πάντοτε επιλέγω προσεκτικά τον φροντιστή του μωρού, ώστε να είναι άτομο άξιο της εμπιστοσύνης μου.
Ο γιατρός, όπως όλοι γνωρίζουμε, κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να θεραπεύσει τον ασθενή του, αλλά και για να τον προστατέψει. Είναι εξαιρετικά δύσκολο για τον γιατρό να κατηγορήσει έναν γονέα για κακομεταχείριση του βρέφους του, αλλά, εφόσον ο γιατρός έχει εμπεριστατωμένη άποψη και επαρκή αποδεικτικά στοιχεία υπέρ της κακοποίησης, οφείλει να κινηθεί αναλόγως.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Shaken Baby Syndrome, aans.org. Διαθέσιμο εδώ
- Shaken Baby Syndrome, ninds.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Shaken Baby Syndrome, mayoclinic.org. Διαθέσιμο εδώ
- Σύνδρομο της ανατάραξης του μωρού – Shaken baby syndrome, paidiatros.com. Διαθέσιμο εδώ
