Της Κωνσταντίνας Μερλέμη,
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (εξής: ΕΕ), για την οποία δεν υπάρχει ακριβής ορισμός, αποτελεί μία οικονομική και πολιτική ένωση 27 χωρών, οι οποίες μοιράζονται κοινές αξίες, ιδανικά, πολιτική και πρακτικές σε διάφορους τομείς, όπως το εμπόριο, η ανθρωπιστική βοήθεια, η αλληλεγγύη, η ασφάλεια, η προστασία του περιβάλλοντος και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ως φορέας με διεθνή νομική προσωπικότητα έχει τη δυνατότητα να συνάπτει διεθνείς συμφωνίες με τρίτες χώρες και οργανισμούς, βάσει 216 Ι ΣΛΕΕ και 218 ΣΛΕΕ. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο όταν υπάρχει ρητή ή σιωπηρή αρμοδιότητα της για το υπό ρύθμιση θέμα.
Τι είδους «συμφωνίες» υποδηλώνει ο όρος αυτός; «Συμφωνία» μπορεί να νοείται κάποια σύμβαση, πρωτόκολλο, συνθήκη κ.α. που έχει δεσμευτική ισχύ. Ο όρος, λοιπόν, χρησιμοποιείται με την ευρεία του έννοια και σημαίνει την ανάληψη υποχρέωσης έναντι του αντισυμβαλλομένου. Το περιεχόμενο των συμφωνιών αυτών ποικίλλει. Ενδεικτικά, μπορεί να αφορά εμπορικές ρυθμίσεις, ζητήματα πολιτικής και ασφάλειας ή παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας. Η ΕΕ έχει συνάψει περισσότερες από 1.200 διεθνείς συμβάσεις με περισσότερες από 190 χώρες ή οργανισμούς. Κάποιες από αυτές τις συμφωνίες είναι η Συμφωνία Εμπορικής και Οικονομικής Συνεργασίας με την Κίνα που υπογράφηκε το 2020 και αποσκοπεί στη βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά και της ισορροπίας στις εμπορικές σχέσεις μεταξύ των δύο μερών, η Συμφωνία για την Εμπορική Εταιρική Σχέση με την Ιαπωνία που υπογράφηκε το 2018 και αποσκοπεί στη δημιουργία μιας ανοικτής και δίκαιης εμπορικής ζώνης μεταξύ των δύο μερών, η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης του 2011 για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας κ.ά.
Αναφορικά με το ζήτημα για το πότε έχει αρμοδιότητα η ΕΕ να συνάπτει συμβάσεις, έδωσε την απάντηση η υπόθεση AETR, οπότε και αναγνωρίσθηκε ότι υπάρχει σχετική γενική αρμοδιότητα εντός των ορίων των εξουσιών της. Η αρμοδιότητα αυτή δε χρειάζεται πάντοτε να είναι ρητή, αρκεί να απορρέει έστω και έμμεσα από τις διατάξεις της ΣΛΕΕ. Η ΕΕ έχει, πλέον, αποκλειστική αρμοδιότητα να συνάπτει διεθνείς συμβάσεις στους τομείς που αναφέρεται το άρθρο 3 Ι ΣΛΕΕ, δηλαδή: α) τελωνειακή ένωση, β) θέσπιση των κανόνων ανταγωνισμού που είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς, γ) νομισματική πολιτική για τα κράτη μέλη με νόμισμα το ευρώ, δ) διατήρηση των βιολογικών πόρων της θάλασσας στο πλαίσιο της κοινής αλιευτικής πολιτικής, ε) κοινή εμπορική πολιτική. Σύμφωνα, επίσης, με το 3 ΙΙ ΣΛΕΕ: «Η Ένωση έχει επίσης αποκλειστική αρμοδιότητα για τη σύναψη διεθνούς συμφωνίας όταν η σύναψη αυτή προβλέπεται σε νομοθετική πράξη της Ένωσης ή είναι απαραίτητη για να μπορέσει η Ένωση να ασκήσει την εσωτερική της αρμοδιότητα, ή κατά το μέτρο που ενδέχεται να επηρεάσει τους κοινούς κανόνες ή να μεταβάλει την εμβέλειά τους».
Δεν είναι σπάνιο, όμως, το αντικείμενο μιας διεθνούς συμφωνίας να μην εμπίπτει στο σύνολο του στις αποκλειστικές αρμοδιότητες που προβλέπει το αρ 3 ΣΛΕΕ, ή να υπάρχει ασάφεια ως προς τα όρια της αρμοδιότητας της ΕΕ. Σε αυτή την περίπτωση, ακολουθείται η μέθοδος των μικτών συμφωνιών που προβλέπεται ρητά μόνο στην ΣΕΚΑΕ. Οι συμφωνίες πρέπει να υπογράφονται και να επικυρώνονται τόσο από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, όσο και από όλα τα κράτη μέλη της και το/τα αντισυμβαλλόμενο/α μέρος/η. Έτσι, διασφαλίζεται ένα minimum νομιμότητας, η οποία δύσκολα θα αμφισβητηθεί, αν τεθεί ζήτημα ενωσιακής νομιμότητας.
Η διαδικασία για να συναφθούν οι διεθνείς αυτές συμβάσεις προβλέπεται στο αρ 218 ΣΛΕΕ. Παρεκκλίσεις από την διαδικασία αυτή προβλέπονται στο άρθρο 207 ΣΛΕΕ που αφορά τις συμφωνίες που καταρτίζονται στο πλαίσιο κοινής εμπορικής πολιτικής. Παρεκκλίνει, επίσης, και η διαδικασία που ακολουθείται στις διεθνείς συμφωνίες της ΚΕΠΠΑ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Ευγενία Ρ. Σαχπεκίδου, Ευρωπαϊκό Δίκαιο, 3η έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2021
- Οι εμπορικές συμφωνίες της ΕΕ, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο/Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, consilium.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
