Του Θανάση Μάριζα,
Το πρώτο μέρος είναι διαθέσιμο εδώ.
Η σημερινή ουκρανική κυβέρνηση δεν προοριζόταν ποτέ για κάτι περαιτέρω της πολιτικής έκπληξης. Ο Zelenskyy, ηθοποιός στο επάγγελμα, πρωταγωνιστούσε σε μια κωμική σειρά για έναν απλοϊκό δάσκαλο που, όντας αγανακτισμένος με τη δυσλειτουργία της εξουσίας, κερδίζει σχεδόν τυχαία την εκλογή του στην ίδια τη θέση του Προέδρου. Η εν λόγω εκπομπή (η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, είχε αποκτήσει ένα νέο κύμα δημοφιλίας στους ξένους δίκτες, έπειτα από τη ρωσική εισβολή) προβλήθηκε τη στιγμή που ο ουκρανικός λαός αναζητούσε κάποιον, ίσως οποιονδήποτε, που δεν ήταν πολιτικός καριέρας.
Έτσι, ο Zelenskyy, υπό τη σημαία του κόμματος «Υπηρέτης του Λαού» (όπως ήταν και ο τίτλος της προαναφερθείσας εκπομπής), υποσχέθηκε να υπηρετήσει για μία μόνο θητεία και μόνο με υποψήφιους που κατέβαιναν, για πρώτη τους φορά, σε εκλογές. «Μόνο νέα πρόσωπα», ήταν το αντίστοιχο σύνθημα. Το κόμμα εξασφάλισε διακόσιες πενήντα τέσσερις έδρες, από τις συνολικά τετρακόσιες πενήντα. Τώρα, με τις νέες εκλογές να αναβάλλονται επ’ αόριστον, ο Zelenskyy, καθώς κι εκείνη η – κάποτε φρέσκια – γενιά ανθρώπων που έφερε στην πολιτική, γίνονται σαν τους αξιωματούχους που κάποτε υποσχέθηκαν να ξεριζώσουν: εδραιωμένοι.
Στην αρχή του πολέμου, όταν η Ρωσία βομβάρδιζε καθημερινά το Κίεβο, το κοινοβούλιο έπρεπε, για λόγους ασφαλείας (λόγω της γυάλινης οροφής που διέθετε), να εξετάσει την πιθανότητα μετακόμισής του. Αποφασίστηκε, τελικά, να συνεχιστεί η παρουσία του στο ίδιο κτήριο, αλλά να περιοριστεί ο χρόνος λειτουργίας του, μέσω της αποκλειστικής ψήφισης νομοσχεδίων που η κοινοβουλευτική πλειοψηφία θα προωθούσε. Αυτό, ουσιαστικά, μετατόπισε την απόλυτη βαρύτητα του νομοθετικού έργου στο γραφείο του Προέδρου. Μεταξύ άλλων, το κοινοβούλιο ενέκρινε, έτσι, την κήρυξη στρατιωτικού νόμου, που εισήχθη από την πρώτη ημέρα του πολέμου, και έκτοτε ανανεώνεται τακτικά. Ο στρατιωτικός νόμος δίνει τη δυνατότητα στο υπουργικό συμβούλιο να ελέγχει ποιος μπορεί να εισέρχεται και να φεύγει από τη χώρα —από την έναρξη του πολέμου, απαγορεύεται η έξοδος ανδρών κάτω των εξήντα ετών— και να ρυθμίζει το έργο όλων των μέσων ενημέρωσης.
Ο στρατιωτικός νόμος έχει ανακόψει, ή ακόμη και ανατρέψει, ορισμένες από τις πιο σημαντικές δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που είχαν υιοθετηθεί την τελευταία δεκαετία. Σε πόλεις και χωριά όπου οι εκλεγμένοι δήμαρχοι εξαφανίστηκαν, παραιτήθηκαν ή εκδιώχθηκαν, παρενέβησαν στρατιωτικές διοικήσεις. Το αποτέλεσμα είναι ένα συνονθύλευμα κυβερνητικής εξουσίας, που ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή. Τον Νοέμβριο, έπειτα από μήνες σύγκρουσης μεταξύ των στρατιωτικών αρχών και των κοινοτικών συμβουλίων για τον έλεγχο των φόρων εισοδήματος που καταβάλλονται από το στρατιωτικό προσωπικό της εκάστοτε περιοχής, ο Zelenskyy υπέγραψε νόμο που διοχετεύει, τελικά, τα χρήματα αυτά απευθείας στον στρατιωτικό προϋπολογισμό.
Ο ίδιος ο στρατός, όπως είναι αναμενόμενο για μια χώρα σε πόλεμο, αποκτά ολοένα και αυξανόμενες διοικητικές ευθύνες. Αυτό, βέβαια, σημαίνει ότι πλησιάζει όλο και περισσότερο στις νομοθετικές θέσεις εξουσίας. Δημιουργούνται, ως εκ τούτου, ανησυχίες από την τωρινή κυβέρνηση, ακόμη κι εάν ο πρώτος βρίσκεται (τυπικά) υπό τον έλεγχο της τελευταίας. Δε χρειάζονται, δα, και εκτεταμένες ενδείξεις δυσαρέσκειας, πρωτού εκδηλωθεί κάποια «δραστική» ενέργεια, όπως, λόγου χάρη, ένα πραξικόπημα. Εάν ακόμη και ο Putin δεν ήταν εντελώς αλόβητος, από κάποιον όπως ο Prigozhin, γιατί να είναι ο Zelenskyy; Κάπως έτσι καταλήξαμε και στην πρόσφατη είδηση απόλυσης του (έως τώρα) επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων της Ουκρανίας, Valerii Zaluzhnyi.
Ο Zelenskyy και ο Zaluzhnyi παραμένουν οι πιο δημοφιλείς άνδρες στην Ουκρανία. Ορισμένες δημοσκοπήσεις έδειχναν, μάλιστα, ότι περισσότεροι άνθρωποι εμπιστεύονται τον στρατό και, κατ’επέκταση, τον Zaluzhnyi, παρά την κυβέρνηση και τον Zelenskyy. Μια ανοιχτή διαφωνία μεταξύ τους θα μπορούσε να έχει αποσταθεροποιήσει, ή ακόμη και διχάσει, την ηγεσία της χώρας. Ο ίδιος ο Zelenskyy, εξάλλου, είχε επιχειρήσει να συμμαζέψει τα… ασυμμάζευτα, όταν ο Zaluzhnyi, πήγε κόντρα στην κυβερνητική ροή και δήλωσε ανοικτά πως ο πόλεμος βρισκόταν σε αδιέξοδο. Πρώτου ο τελευταίος προλάβει να προβεί σε περαιτέρω αμφιλεγόμενες τοποθετήσεις, ο πρώτος του στέρησε το «μικρόφωνο».
Δεν πρόκειται για τη μοναδική περίσταση κυβερνητικού περιορισμού εξεχόντων ατόμων. Στις αρχές Δεκεμβρίου, η κυβέρνηση είχε εμποδίσει τον προκάτοχο του Zelenskyy, Petro Poroshenko, από το να εγκαταλείψει τη χώρα. Οι δυνάμεις ασφαλείας υποπτεύονταν ότι σχεδίαζε να συναντηθεί με τον Ούγγρο Πρωθυπουργό (και καίριο σύμμαχο της Ρωσίας),Viktor Orbán. Μέρες νωρίτερα, ο Zelenskyy είχε δηλώσει πως η Ρωσία προσπαθούσε να ενορχηστρώσει ένα πραξικόπημα εναντίον του. Ο Poroshenko, ο οποίος είχε επικρίνει τον χειρισμό της σχέσης της Ουκρανίας με τη Δύση, υπό το καθεστώς Zelenskyy, ισχυρίστηκε ότι ταξίδευε στο εξωτερικό απλώς για να συμβάλλει στην προσπάθεια εξασφάλισης βοήθειας από την Ευρώπη, και αρνήθηκε ότι σχεδίαζε να συναντηθεί με τον Orbán. Μερικές εβδομάδες αργότερα, πάντως, η Ουγγαρία μπλόκαρε την ενωσιακή μεταφορά πακέτου βοήθειας, ύψους €50 δισ., στην Ουκρανία.
Το εάν ο Poroshenko είναι, πράγματι, ένοχος ή αθώος για τις κατηγορίες που του αποδόθηκαν, δεν έχει τόση σημασία: ο ίδιος είναι ένας γνωστός ολιγάρχης, του πατροπαράδωτου μοντέλου για τις πρώην σοβιετικές χώρες, που είχε επικίνδυνα οικεία γνώση των εσωτερικών διαδικασιών του Κιέβου. Το κρίσιμο ερώτημα, ωστόσο, παραμένει: μήπως ο Zelenskyy, στην προσπάθειά του να διασφαλίσει τη χώρα από πιθανούς εσωτερικούς κινδύνους, μετατρέπεται ο ίδιος σε ένα είδος ολιγάρχη; Η σχέση της Ουκρανίας με την εν λόγω «ειδική» κοινωνική κατηγορία, καθώς και η ριψοκίνδυνα λεπτή ακροβασία του Zelenskyy προς εκείνη, θα εξεταστεί περαιτέρω στο τρίτο, και τελευταίο, μέρος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ukraine’s Democracy in Darkness, The New Yorker, διαθέσιμο εδώ
- Valeri Zaloujny, le réformateur de l’armée ukrainienne remercié par Zelensky, Le Monde, διαθέσιμο εδώ
- Ukraine’s commander-in-chief on the breakthrough he needs to beat Russia, The Economist, διαθέσιμο εδώ
- Zelensky v oligarchs: Ukraine president targets super-rich, BBC, διαθέσιμο εδώ
