Της Εβελίνας Μάστουρα,
Γενικό πλαίσιο: Στο πλαίσιο του νόμου 4336/2015 και μεταξύ των επιβαλλομένων για την Ελλάδα υποχρεώσεων για την έγκριση της δανειοδότησής της από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, ήταν και η μεταβίβαση των υπολειπόμενων ποσοστών μετοχικού κεφαλαίου που κατείχε το Δημόσιο επί των ΕΥΔΑΠ ΑΕ και ΕΥΑΘ ΑΕ, στην Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας (ΕΕΣΥΠ ΑΕ). Η Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας (ΕΕΣΥΠ), γνωστή και ως Υπερταμείο, αποτελεί μια εταιρεία συμμετοχών με μοναδικό μέτοχο το Ελληνικό Δημόσιο, εκπροσωπούμενη από το Υπουργείο Οικονομικών.
Συστημένη με τον νόμο 4389/2016, σκοπός της είναι η διαχείριση του χαρτοφυλακίου του Ελληνικού δημοσίου, η αξιοποίησή του και η εύρυθμη λειτουργία των νομικών προσώπων που ανήκουν σε αυτό και εν γένει η ενίσχυση της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας. Κατά των εκτελεστών πράξεων μεταβίβασης, ασκήθηκαν ενώπιον του Δ’ τμήματος του ΣτΕ, αιτήσεις ακυρώσεως από κατοίκους της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, από την Ένωση Επαγγελματικών Σωματείων των εργαζομένων στην ΕΥΔΑΠ ΑΕ και από την Περιφερειακή Ένωση Δήμων Κεντρικής Μακεδονίας. Εν συνεχεία, το Δ΄ τμήμα με σχετικές αποφάσεις του παρέπεμψε λόγω σπουδαιότητας το ζήτημα προς κρίση ενώπιον της Ολομέλειας του ΣτΕ.
Νομικές βάσεις: Το Δικαστήριο θεμελίωσε το σκεπτικό του στα ως ακολούθως αναφερόμενα νομικά ερείσματα:
Κατά το άρθρο 5 παρ.1 του Συντάγματος «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη».
Το άρθρο 106 του Συντάγματος ορίζει «1. Για την εδραίωση της κοινωνικής ειρήνης και την προστασία του γενικού συμφέροντος το Κράτος προγραμματίζει και συντονίζει την οικονομική δραστηριότητα στη Χώρα, επιδιώκοντας να εξασφαλίσει την οικονομική ανάπτυξη όλων των τομέων της εθνικής οικονομίας. Λαμβάνει τα επιβαλλόμενα μέτρα για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου από την ατμόσφαιρα και τα υπόγεια ή υποθαλάσσια κοιτάσματα, για την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης και την προαγωγή ιδίως της οικονομίας των ορεινών, νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών.
2. Η ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας. 3. Με την επιφύλαξη της προστασίας που παρέχεται από το άρθρο 107 ως προς την επανεξαγωγή κεφαλαίων εξωτερικού, μπορεί να ρυθμίζονται με νόμο τα σχετικά με την εξαγορά επιχειρήσεων ή την αναγκαστική συμμετοχή σ’ αυτές του Κράτους ή άλλων δημόσιων φορέων, εφόσον οι επιχειρήσεις αυτές έχουν χαρακτήρα μονοπωλίου ή ζωτική σημασία για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, ή έχουν ως κύριο σκοπό την παροχή υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο.
4. Το τίμημα της εξαγοράς ή το αντάλλαγμα της αναγκαστικής συμμετοχής του Κράτους ή άλλων δημόσιων φορέων καθορίζεται απαραιτήτως δικαστικώς και πρέπει να είναι πλήρες, ώστε να ανταποκρίνεται στην αξία της επιχείρησης που εξαγοράζεται ή της συμμετοχής σ’ αυτή. 5. Μέτοχος, εταίρος ή κύριος επιχείρησης, της οποίας ο έλεγχος περιέρχεται στο Κράτος ή σε φορέα που ελέγχεται απ’ αυτό εξαιτίας αναγκαστικής συμμετοχής, κατά την παράγραφο 3, δικαιούται να ζητήσει την εξαγορά της συμμετοχής του στην επιχείρηση, όπως νόμος ορίζει.6. Νόμος μπορεί να ορίσει τα σχετικά με τη συμμετοχή στη δαπάνη του Δημοσίου αυτών που ωφελούνται από την εκτέλεση έργων κοινής ωφέλειας ή γενικότερης σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη της Χώρας».
Τέλος, κρίσιμη κρίθηκε τόσο η διάταξη της παρ. 4 του άρθρου 25 του Συντάγματος, κατά την οποία «Το Κράτος δικαιούται να αξιώνει από όλους τους πολίτες την εκπλήρωση του χρέους της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης», όσο και αυτή του άρθρου 21 παρ. 3 που αξιώνει ότι «Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων».
Συμπεράσματα: Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, το ΣτΕ κατέληξε ότι σε κάθε περίπτωση η παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας δεν εντάσσεται στον σκληρό πυρήνα του κράτους και εξ αυτού του λόγου, υπηρεσίες ύδρευσης μπορούν να παρασχεθούν από Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου και δη υπό την εταιρική μορφή ανωνύμων εταιριών. Συνεπώς, καθίσταται καταρχήν επιτρεπτή η αποκρατικοποίηση των εν λόγω υπηρεσιών. Ωστόσο, το γεγονός ότι παρέχονται με μονοπωλιακό χαρακτήρα και ιδίως το ότι αφορούν την παροχή δημοσίων αγαθών, όπως είναι το νερό, επιβάλλει περιορισμούς στην ολοσχερή ιδιωτικοποίησή τους. Δημόσια αγαθά, όπως το νερό είναι κρίσιμα για την προστασία της υγείας του ατόμου, ενώ παραλλήλως, είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την απόλαυση και άλλων συνταγματικών δικαιωμάτων. Ενόψει των προηγουμένων, το κράτος αρμόζει όχι μόνο να ασκεί διοικητική εποπτεία στο πλαίσιο του ιεραρχικού ελέγχου επί των ως άνω ιδιωτικοποιημένων υπηρεσιών, αλλά και να εμπλέκεται στο ιδιοκτησιακό καθεστώς τους, συγκεντρώνοντας την πλειοψηφία του μετοχικού τους κεφαλαίου.
Τέλος, το Δικαστήριο εξέτασε τον σκοπό ίδρυσης της ΕΕΣΥΠ, τονίζοντας ότι επιδιώκει, προεχόντως, σκοπούς ταμειακούς και ταμιευτικούς, με τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας προσιδιάζοντας στην εξυπηρέτηση των σκοπών αυτών, δημιουργήθηκε δε προς επίτευξη ειδικού δημοσίου σκοπού, ο οποίος συνίσταται στην διαχείριση και αξιοποίηση, κατά τρόπο επικερδή για την Εταιρεία και με πρόσφορες προς τούτο μεθόδους, των μεταβιβασθέντων σε αυτήν περιουσιακών στοιχείων του Δημοσίου. Κατόπιν και βάσει των ανωτέρω, το ΣτΕ κατέληξε ότι ο νομοθέτης στην προσπάθεια του να εξυπηρετήσει τα ταμειακά συμφέροντα του κράτους, αποδέχεται τον κίνδυνο παροχής υπηρεσιών ύδρευσης κατώτερης ποιότητας, κατά παράβαση των αρχών της συνέχειας και της ισότητας που χαρακτηρίζουν την προσήκουσα λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- ΣτΕ Ολ 190-1/2022: Αντισυνταγματική η μεταβίβαση της πλειοψηφίας του Μετοχικού Κεφαλαίου των ΕΥΔΑΠ ΑΕ και ΕΥΑΘ ΑΕ, lawnet.gr, διαθέσιμο εδώ
