Της Σάρα Μουράτι,
Η άγκυρα αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του εξοπλισμού κάθε πλεούμενου που εγγυάται τη μη παράσυρση και βύθισή του από τους θυελλώδεις ανέμους, τα πελώρια κύματα και τις ισχυρές θαλασσοταραχές, και παράλληλα το κρατά ασφαλές στο λιμάνι όταν είναι αγκυροβολημένο στην αποβάθρα. Η ύπαρξή της καθιστά τη ναυσιπλοΐα μια ασφαλή δραστηριότητα. Συγκαταλέγεται στα πρώτα αντικείμενα που κατασκεύασε ποτέ ο άνθρωπος, και χρησιμοποιείται αδιάκοπα έχοντας υποστεί κάποιες τροποποιήσεις από την αρχαιότητα έως σήμερα. H αρχή της ιστορίας της είναι συνυφασμένη με την αρχή της πρωτόγονης ναυτιλίας.
Αποτελεί ένα αρκετά σύνηθες και σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα στις υποβρύχιες έρευνες, που μας παρέχει τη δυνατότητα -μετά τη διεξοδική μελέτη της φυσικά- να αντλήσουμε πληροφορίες σχετικά με τα χαρακτηριστικά του πλοίου, τις μεθόδους αγκυροβολιάς του, την προέλευσή του, τις θαλάσσιες διαδρομές που ακολουθούσε -αφού λειτουργεί και ως πιστοποιητικό της θαλάσσιας κινητικότητας- και να διερευνήσουμε ακόμα και αθέατες πτυχές της ναυσιπλοΐας.
Στην αρχαιότητα, για να εξασφαλιστεί αφενός η ακινητοποίηση ενός πλοίου και αφετέρου η μη βύθισή του, κατασκευάστηκαν οι πρώτες λίθινες «βαρυτικές» άγκυρες, οι οποίες έλαβαν αυτή την ονομασία γιατί το βάρος τους ήταν εκείνο που θα απέτρεπε κάθε δυσάρεστο ενδεχόμενο συντριβής του, ώστε εκείνο να συνεχίσει την προβλεπόμενη πορεία του και να φθάσει αλώβητο στον πολυπόθητο προορισμό του. Ουσιαστικά, πρόκειται για άγκυρες κατασκευασμένες από λίθους στοιχειωδώς ή καθόλου επεξεργασμένους που παρουσίαζαν τεράστια ποικιλία σχημάτων, και έφεραν μια διαμπερή οπή για να καθίσταται δυνατή η πρόσδεση ενός σχοινιού. Μπορεί η χρήση τους να ήταν αρκετά διαδεδομένη, ωστόσο, λόγω της μη αποτελεσματικότητάς τους έλαβε χώρα κατά τη Μέση ή Ύστερη εποχή του Χαλκού μια ύψιστης σημασίας τροποποίηση/διορθωτική κίνηση με σκοπό να γίνουν πιο αποδοτικές και να παρέχουν μεγαλύτερη ασφάλεια.
Έτσι, λοιπόν, οι λίθινες «βαρυτικές» άγκυρες μετατράπηκαν σε σύνθετες λίθινες άγκυρες, οι οποίες είχαν τη μορφή τριγωνικής, τραπέζιας, ή ορθογώνιας πλάκας. Βέβαια, τόσο το βάρος όσο και το υλικό κατασκευής τους διέφερε σε αρκετές περιπτώσεις. Στην ήδη υπάρχουσα λίθινη βαρυτική άγκυρα προστίθενται πλέον μια ή δυο οπές, οι οποίες βρίσκονταν αντιδιαμετρικά τοποθετημένες στις γωνίες της βάσης. Από εκείνες διέρχονται ξύλινοι μυτεροί πάσσαλοι που προεξέχουν από το σώμα της άγκυρας και δημιουργούν δυο άγκιστρα που ενμπήγνυνται στον βυθό. Αυτός ο τύπος άγκυρας, σε αντίθεση με τον πρώτο που λειτουργούσε μονάχα με τη βαρυτική του δύναμη, χρησιμοποιεί και τη γεωμετρική, για να μπορεί να γαντζώνεται με μεγαλύτερη ευκολία στο βυθό, προσφέροντας έτσι και μια μεγαλύτερη προστασία που ήταν και το ζητούμενο. Η ακριβής χρονολόγηση αυτού του τύπου άγκυρας είναι αρκετά δύσκολη, διότι συνήθως απαντάται σαν μεμονωμένο αρχαιολογικό εύρημα, γεγονός που δεν επιτρέπει τη διεξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων σχετικά με την περίοδο εμφάνισής του, εικάζεται, όμως, ότι ανήκει πιθανότατα στην προϊστορική περίοδο.
Επόμενο στάδιο στην τυπολογική εξέλιξή τους αποτέλεσε η εμφάνιση των αγκυρών με λίθινο στύπο, οι οποίες χρονολογούνται πιθανότατα στα μέσα ή στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. Οι άγκυρες αυτές παρουσιάζουν μια σημαντική διαφοροποίηση από τις προαναφερθείσες ως προς την εργονομία, το υλικό κατασκευής τους και τα γεωμετρικά χαρακτηριστικά τους. Παύουν, πλέον, να κατασκευάζονται εξ ολοκλήρου από λίθους, αλλά απαρτίζονται από ξύλινους δοκούς. Για να γίνουν πιο βαριές σαν αντικείμενο, επιστρατεύεται η κατασκευή ενός καινούριου εξαρτήματος και συγκεκριμένα ενός λίθινου στύπου που θα εξασφάλιζε την ευκολότερη βύθισή τους στο βυθό και κατά συνέπεια τη μέγιστη δυνατή αποδοτικότητά τους.
Τις άγκυρες με λίθινο στύπο αντικατέστησαν εκείνες με ένα σύνθετο στύπο που απαρτιζόταν από ένα ξύλινο καλούπι, στο οποίο εκχύνονταν πυραμοειδούς διατομής μακρόστενοι πυρήνες από μόλυβδο. Αυτή η αντικατάσταση πραγματοποιήθηκε τον 5ο π.Χ. και συνέβαλε στο να μειωθεί κυρίως η ευθραυστότητα που χαρακτήριζε τον προηγούμενο τύπο άγκυρας. Στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα, εμφανίζονται στο προσκήνιο και οι άγκυρες με αμιγώς μολύβδινο στύπο. Οι βραχίονές τους που έφεραν τα νύχια συγκρατούνταν πάνω στο κορμό με μολύβδινο σύνδεσμο – «κολλάρο». Στην εμφάνιση αυτών των αγκυρών καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε η ραγδαία αύξηση της παραγωγής του μολύβδου και η συνεπακόλουθη κατακόρυφη πτώση της τιμής του. Ενώ, μετά την κατασκευή των αγκυρών με αμιγώς μολύβδινο στύπο, εμφανίζονται εκείνες με αποσπώμενο ή κινητό μολύβδινο στύπο.
Με την πάροδο του χρόνου, η ναυτική τέχνη εξελισσόταν ολοένα και περισσότερο, συμβάλλοντας έτσι και στην εμφάνιση διαφορετικών τύπων αγκυρών πιο εκλεπτυσμένων, λειτουργικών και αποτελεσματικών. Σταδιακά διαφοροποιούνταν το σχήμα, η μορφή και το υλικό κατασκευής τους πλησιάζοντας σιγά-σιγά στη σημερινή διαδεδομένη μορφή που όλοι ανεξαιρέτως γνωρίζουμε. Αξίζει, ωστόσο, να αναφερθεί ότι η τυπολογική εξέλιξη της άγκυρας στο πέρασμα των χρόνων ήταν μακρά και όχι απαραίτητα γραμμική. Καθώς, λοιπόν, η επεξεργασία του σιδήρου αναπτύχθηκε ραγδαία κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, άρχισαν να κατασκευάζονται εξ ολοκλήρου σιδερένιες άγκυρες με την προσθήκη αποσπώμενου στύπου -που καθιστούσε και την αποθήκευσή τους πιο εύκολη-, οι οποίες λειτουργούσαν κυρίως με τη γεωμετρία τους και όχι τόσο με το βάρος τους. Η τυπολογική εξέλιξή τους θα συνεχιστεί μέχρι και τον 20ο αιώνα.
Ο 19ος αιώνας υπήρξε καθοριστικός για την εξέλιξη των αγκυρών. Το 1813 οι άγκυρες απέκτησαν καμπυλωτούς βραχίονες, ενώ το 1821 κατασκευάστηκε η πρώτη άστυπη άγκυρα. Το 1852 το Βρετανικό Ναυτικό κατασκευάζει την «άγκυρα ναυαρχείου», έναν τύπο άγκυρας που κυριάρχησε καθ’ όλη τη διάρκεια αυτού του αιώνα. Η «άγκυρα ναυαρχείου» παραμένει μέχρι και σήμερα αρκετά δημοφιλής, ενώ οι νεότεροι τύποι που ακολούθησαν είναι συνδυασμοί της άγκυρας αυτής.
Στη σημερινή εποχή οι άγκυρες κατασκευάζονται από βαριά μέταλλα, ενώ από τους διάφορους τύπους αγκύρων που υπάρχουν, οι πιο συνηθισμένοι είναι: η ένστυπη ή κοινή άγκυρα του Αγγλικού Ναυαρχείου, η άστυπη άγκυρα, η άγκυρα μικρού βάρους, η μυκητοειδής άγκυρα και η άγκυρα μεγάλης δυνάμεως κρατήσεως.
Η άγκυρα αδιαμφισβήτητα αποτελεί μια τεχνολογική καινοτομία που θα μπορούσε να συγκαταλεχθεί στις πιο ρηξικέλευθες εφευρέσεις της ανθρωπότητας. Χωρίς την ύπαρξή της κανένα θαλάσσιο ταξίδι μακρινό ή μη δεν θα ήταν δυνατό να συντελεστεί. Ποιος θα ρίσκαρε, άλλωστε, να ταξιδέψει σε θάλασσες φουρτουνιασμένες, θέτοντας σε άμεσο κίνδυνο την ίδια του τη ζωή, μη έχοντας τίποτα να του προσφέρει ένα είδος ασφάλειας, έστω και στοιχειώδους; Σταδιακά, όμως, απέκτησε και μια ισχυρή συμβολική υπόσταση, αντιπροσωπεύοντας τη σταθερότητα, τον δυναμισμό, την εμπιστοσύνη και την ελπίδα. Ενώ δεν σταμάτησε ποτέ να εξελίσσεται και να τελειοποιείται με την πάροδο του χρόνου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Frost, H. (1993), Stone anchors: a reassessment reassessed. The Mariner’s Mirror
- Anchor, kids.britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- The Interesting history of the Anchor, techhistorian.com, διαθέσιμο εδώ
- Anchors: function, symbolism, and jewellery, edwardflemingjewellery.com, διαθέσιμο εδώ
