Της Ειρήνης Εξάρχου,
Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του 1990, όταν μεσουρανούσε η άνθιση των ψηφιακών μέσων και η είσοδος της τεχνολογίας στο σινεμά, δύο Σκανδιναβοί σκηνοθέτες αποφάσισαν να καινοτομήσουν και να στρέψουν το ευρωπαϊκό σινεμά σε μία διαφορετική κατεύθυνση. Ο Thomas Vinterberg και ο Lars Von Trier δημιούργησαν το Dogme 95, ένα avant-garde κινηματογραφικό ρεύμα, εμπνευσμένο από το no wave movement, το οποίο ουσιαστικά προτάσσει την ιδέα ενός ωμού σινεμά, απογυμνωμένου από εφέ και ωραιοποιήσεις. Ένα πιο ειλικρινές σινεμά δηλαδή.
Το dogme 95 είναι ουσιαστικά ένα μανιφέστο κανόνων, ένα συμβόλαιο που υπέγραψαν στο τέλος οι δημιουργοί του. Αρκετά βαρύγδουπες κινήσεις θα έλεγε κανείς, με τους δημιουργούς του δόγματος να φαίνεται να θέλουν να διαφοροποιηθούν από τη μάζα της εποχής, με μία κάπως ελιτιστική νέα οπτική. Κάποιοι, λοιπόν, από τους κανόνες που μνημονεύονται στο μανιφέστο είναι οι εξής: θα χρησιμοποιείται μόνο κάμερα χειρός, τα γυρίσματα θα γίνονται μόνο σε μια τοποθεσία, δεν θα προστίθενται ειδικά εφέ αλλά ούτε και έξτρα μουσική, ενώ, δε θα πρέπει να γίνεται κάποιο credit στον σκηνοθέτη. Μέσα από αυτό το ρεύμα, λοιπόν, οι σκηνοθέτες θέλησαν να επανακτήσουν την δύναμή τους ως καλλιτέχνες και να προωθήσουν το σενάριο της ταινίας, ώστε, η όλη εμπειρία της θέασης να είναι ρεαλιστικά αισθαντική. Οι θεατές, έτσι, χωρίς τα εντυπωσιακά γραφικά, τη μουσική επένδυση και ό,τι άλλο ντύνει κανονικά τη μέση ταινία, επενδύουν περισσότερο στο σενάριο και βυθίζονται καλύτερα στον πραγματικό ρεαλισμό της ιστορίας.
Συνολικά, 35 ταινίες απέκτησαν την πιστοποίηση του δόγματος με τους σκηνοθέτες που το δημιούργησαν να παραδέχονται, αργά η γρήγορα, ότι μετά από κάποιο σημείο κατέληξε πολύ περιοριστικό καλλιτεχνικά και ότι πλέον άρχισαν να εμποδίζονται από το ίδιο τους το δημιούργημα. Το δόγμα 95 όμως έλυσε πολλά προβλήματα, τόσο ως προς τη μείωση του κόστος παραγωγής όσο και ως προς την αύξηση της δημιουργικότητας με ελάχιστους πόρους, λίγους ηθοποιούς και ένα πολύ καλό σενάριο ως κεντρική ιδέα. Η αλήθεια είναι πως πρόκειται για ένα αρκετά αμφιλεγόμενο ρεύμα, με λίγες ταινίες να επιτυγχάνουν τον σκοπό τους, καθώς είναι πρακτικά δύσκολο να δημιουργηθεί κάτι με τόσους περιορισμούς. Η πιο χαρακτηριστική ταινία του δόγματος και ίσως η καλύτερη είναι η ταινία “Festen” (1998), δηλαδή Οικογενειακή Γιορτή. Η Οικογενειακή Γιορτή του Vinterberg ακροβατεί στα όρια της μαύρης κωμωδίας, έχει μία τεταμένη ατμόσφαιρα και ίσως περισσότερο να παραπέμπει σε αρχαιοελληνική τραγωδία.
Με αφορμή, λοιπόν, τα εξηκοστά γενέθλια του πατέρα τους, 3 αδέρφια επιστρέφουν στο ιδιόκτητο οικογενειακό τους ξενοδοχείο. Ο πατέρας τους, ο Helge είναι ένας ευυπόληπτος οικογενειάρχης, με χρήματα και κοινωνική δύναμη. Και, κυρίως, είναι άνθρωπος που δεν είχε δώσει δικαιώματα στη γειτονιά. Η οικογένεια, λοιπόν, είναι συγκλονισμένη από την αυτοκτονία της μικρότερης κόρης, που μάλιστα έγινε και στο ξενοδοχείο. Φαινομενικά, η κόρη «έφυγε» αναίτια.
Το πάρτι γενεθλίων, λοιπόν, ξεκινά με παρούσα όλη τη δανέζικη μπουρζουά αφρόκρεμα. Ενώ όμως η γιορτή βαίνει καλώς, ο Michael, ένας εκ των 3 παιδιών του εορτάζοντος, κάνει μια σοκαριστική πρόποση και αποκαλύπτει ένα φρικτό και άρρωστο οικογενειακό μυστικό. Αντί όμως να συνταράξει το πλήθος, η είδηση φαίνεται να εξανεμίζεται και να χάνεται κάπου ανάμεσα στην πουτίγκα και την πάπια φούρνου. Κανείς δε φαίνεται να ενδιαφέρεται. Εξάλλου, είναι απλοί καλεσμένοι στο πάρτι, όχι έλλογα όντα με στοιχειώδη αισθήματα.
Αρκετά άρρωστα ζητήματα αναδύονται μέσα από την ταινία, υπενθυμίζοντάς μας τη «βρωμιά» και τη δυσωδία που κυριαρχεί κάποιες φορές πίσω από κλειστές πόρτες και φαινομενικά τέλειες οικογένειες. Παράλληλα, προβάλλονται κάποιες προβληματικές πτυχές της σκανδιναβικής κουλτούρας, όπως ο ρατσισμός.
Ως η πρώτη ταινία του δόγματος 95, σίγουρα, συγκεντρώνει την προσοχή στις παραδοσιακές αξίες της ιστορίας, της υποκριτικής και του θεάματος, ενώ, όντως δε χρησιμοποιούνται ειδικά εφέ και γενικά τεχνολογικά τεχνάσματα. Θα λέγαμε ότι επιδιώχθηκε η αναζήτηση της αλήθειας χωρίς τεχνητά μέσα. Αυτό το «ειλικρινές σινεμά» έρχεται σε αντίθεση με το σημερινό Hollywood και ίσως, τελικά, να είναι κάτι που λείπει από τη σημερινή εποχή. Απόδειξη ότι με ελάχιστο κεφάλαιο παράγονται αριστουργήματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Dogme 95, studiobinder.com, διαθέσιμο εδώ.
