Του Γιάννη Αρμύρα,
Η εξέγερση του Απρίλη του 1876 ξέσπασε στις 20 Απριλίου (με το παλιό ημερολόγιο) στην Κοπριβστίτσα. Οργανώθηκε από την Επαναστατική Επιτροπή Γκιουργκιέφσκι και τα τότε βουλγαρικά εδάφη χωρίστηκαν σε 5 επαναστατικές περιφέρειες. Η πρώτη περιφέρεια ήταν του Τάρνοβο με αρχηγό τον Στέφαν Σταμπόλοφ και κέντρο την πόλη της Γκόρνα Οριαχοβίτσα. Η δεύτερη ήταν η περιφέρεια Σλίβεν με αρχηγό τον Ιλάριον Ντραγκοστίνοφ και ως κέντρο είχε την πόλη του Σλίβεν, η τρίτη περιφέρεια ήταν της Βράτσα με αρχηγό τον Στογιάν Ζαΐμοφ και ως βάση είχε την πόλη της Βράτσα, η τέταρτη ήταν η περιφέρεια της Φιλιππούπολης με αρχηγό τον Παναγιότ Βόλοφ και κέντρο την Φιλιππούπολη και η πέμπτη και τελευταία (με τη μεγαλύτερη αδυναμία) ήταν η περιφέρεια της Σόφιας με αρχηγό τον Νίκολα Ομπρετένοφ και βάση την πόλη της Σόφιας, η οποία εν τέλει δεν δημιουργήθηκε ποτέ. Είναι ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα της νεότερης βουλγαρικής ιστορίας και θεωρείται ως προ-στάδιο της απελευθέρωσης της Βουλγαρίας.
Αν και ήταν ανεπιτυχής, αντιπροσώπευε ένα είδος αιχμής του βουλγαρικού εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος. Οι σημερινές εκτιμήσεις είναι ότι η εξέγερση, αν και δεν είχε στρατιωτική επιτυχία, πέτυχε έναν άλλο από τους κύριους στόχους της, τον πολιτικό, καθώς η λαϊκή εξέγερση για την ανεξαρτησία βρήκε έντονο απόηχο στη Δυτική Ευρώπη και τη Ρωσία. Η εξέγερση προετοιμάστηκε σε διάστημα μόλις 1-2 μηνών, γεγονός που εξηγεί τις αποτυχίες στην οργάνωση και την πορεία της. Η απόφαση για εξέγερση ελήφθη από μεμονωμένους ακτιβιστές της Κεντρικής Επιτροπής.
Πώς, όμως, προέκυψε το ξέσπασμα της Απριλιανής Εξέγερσης; Ο θάνατος του Βασίλ Λέφσκι το 1873 οδήγησε σε σοβαρή κρίση μεταξύ του επαναστατικού κινήματος. Οι ανεπιτυχείς προσπάθειες να βρεθεί αντικαταστάτης του Αποστόλου, οι ατελείωτες διαμάχες και η αποχώρηση του Λιούμπεν Καραβέλοφ από το κίνημα το 1874 οδηγούν σε διάσπαση εντός της Β.Ε.Κ.Π. (Βουλγαρική Επαναστατική Κεντρική Επιτροπή). Ο Χρίστο Μπότεφ ήταν επικεφαλής της Βουλγαρικής Επαναστατικής Επιτροπής (Β.Ε.Π.) σε μια κατάσταση κηρυγμένης χρεοκοπίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ένα ξέσπασμα εξέγερσης στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Ο ποιητής Χρίστο Μπότεφ δεν θα μπορούσε να μην εκμεταλλευτεί μια ακόμη έξαρση του Ανατολικού Ζητήματος.
Σχεδιάστηκε μια εξέγερση και τα βουλγαρικά εδάφη χωρίστηκαν σε περιοχές με επικεφαλής αρχηγούς/αποστόλους. Ωστόσο, ο χρόνος για την οργάνωση αποδείχθηκε ανεπαρκής και η ήδη σχεδιαζόμενη εξέγερση της Στάρα Ζαγκόρα τον Σεπτέμβριο του 1875 απέτυχε. Απελπισμένος για την αποτυχία και άδικα κατηγορούμενος, ο Χρίστο Μπότεφ αναλαμβάνει την ευθύνη για την ατυχία και αποσύρεται. Λίγο αργότερα, η Β.Ε.Π. αυτοδιαλύθηκε, αφήνοντας το επαναστατικό κίνημα χωρίς αρχηγό.
Τις πρώτες μέρες του νέου έτους (1876) οι διορισμένοι απόστολοι πέρασαν τον ποταμό Δούναβη και ξεκίνησαν τις εργασίες. Τους περίμενε πολλή δουλειά στα βουλγαρικά εδάφη και πολλές απογοητεύσεις. Από την αρχή, η σχεδιαζόμενη συνοικία της Σόφιας απέτυχε και οι απόστολοι αιχμαλωτίστηκαν ή επέστρεψαν στη Ρουμανία. Δεν δέχτηκε όλη η βουλγαρική κοινωνία επαναστατικές τακτικές. Άλλοι φοβήθηκαν το αίμα, άλλοι δεν πιστέψαν ότι οι Βούλγαροι μπορούν να απελευθερωθούν. Γι’ αυτό σε ορισμένα σημεία οι απόστολοι χρησιμοποιούσαν διάφορες τεχνικές προπαγάνδας, όπως τη φήμη ότι η Σερβία και η Ρωσία περίμεναν απλώς την εξέγερση για να κηρύξουν τον πόλεμο στην Κωνσταντινούπολη. Ο ισχυρισμός ότι η ορθογραφία του έτους 1876 σήμαινε «Η Τουρκία θα πέσει» έγινε ευρέως διαδεδομένος.
Στην επαναστατική συνοικία Τάρνοβο, ο Σταμπόλοφ μετάφερε όλο το οργανωτικό βάρος στους τοπικούς παράγοντες, οι οποίοι ανέπτυξαν έντονη δραστηριότητα στις επαρχίες του Γκάμπροβο, του Σεβλίεβο, της Γκόρνα Οριαχοβίτσα και της Τριάβνα, αλλά δεν μπόρεσαν να λύσουν το πρόβλημα της έλλειψης όπλων. Στη Δεύτερη Περιφέρεια, υπήρξαν αντιφάσεις μεταξύ των ίδιων των αποστόλων όσον αφορά την τακτική και οι τοπικές επιτροπές επέμεναν στις ενέργειες των επαναστατών. Οι απόστολοι είναι πιο οργανωμένοι στην Περιφέρεια της Φιλιππούπολης, κυρίως στα χωριά της οροσειράς της Ροδόπης και των Μεσαίων Ορέων. Οι άνδρες πραγματοποιούσαν στρατιωτική εκπαίδευση και δημιουργήθηκαν αποθήκες και μεγάλα στρατόπεδα στα βουνά. Η γενική συνέλευση των επιτροπών της Τέταρτης Περιφέρειας, που έγινε στην τοποθεσία Ομπόριστε στις 14 Απριλίου, εξειδίκευσε το σχέδιο για την εξέγερση και αποφάσισε ότι θα ξεσπάσει την 1η Μαΐου. Λόγω προδοσίας, Τούρκοι φρουροί προσπάθησαν να συλλάβουν τον πρόεδρο της επιτροπής στην Κοπριβστίτσα, Τόντορ, ο οποίος έτσι στις 20 Απριλίου ανακοίνωσε την εξέγερση, για την οποία ειδοποίησε τα γύρω χωριά με το «Ματωμένο γράμμα». Την ίδια μέρα έγινε επανάσταση στην περιοχή του Παναγκιούριστε και ο επαναστάτης Γκεόργκι Μπενκόφσκι γύρισε τους οικισμούς της περιοχής και υποκίνησε τους κατοίκους σε εξέγερση.
Σύντομα, ένας τακτικός οθωμανικός στρατός επιτέθηκε στους οικισμούς των επαναστατών. Η Στρέλτσα και η Κλεισούρα έπεσαν πρώτα και μετά από τέσσερις ημέρες μάχης το Παναγκιουρίστε. Τραγική είναι η μοίρα της πόλης Μπατάκ, όπου η καταστολή της εξέγερσης συνοδεύτηκε από μαζικές σφαγές. Στην Περούστιτσα, δύο επαναστάτες, ο Κότσο Τσιστεμένσκι και ο Σπάς Γκίνεφ, σκότωσαν ολόκληρες τις οικογένειες τους για να μην πέσουν ζωντανοί στα χέρια του εχθρού. Όταν το «Ματωμένο γράμμα» έφτασε στο Τάρνοβο, οι αρχές είχαν ήδη λάβει μέτρα. Ωστόσο, μια εξέγερση ξέσπασε, όχι, όμως, στην κλίμακα που είχε προβλεφθεί. Συγκροτήθηκαν αρκετά αποσπάσματα, ένα εκ των οποίων ανήκε στον παπά Χαρίτωνα, ο οποίος έδωσε μάχη 9 ημερών στη Μονή Ντριανόφσκι.
Δεν έγινε εξέγερση με την πραγματική έννοια στο Σλίβεν, παρά μόνο οι απόστολοι σχημάτισαν ένα απόσπασμα, το οποίο μετά από σκληρές μάχες περικυκλώθηκε και ηττήθηκε. Οι επιτροπές στην περιοχή της Βράτσα δίστασαν και τελικά αποφάσισαν να περιμένουν την ομάδα του Χρίστο Μπότεφ. Αρχικά, σχεδιάστηκε να ηγηθούν ο Παναγιότ Χίτοφ ή ο Φίλιπ Τότιου αλλά αρνήθηκαν και έτσι ο Μπότεφ ανέλαβε τη διοίκηση των 205 επαναστατών. Στις 16 Μαΐου επιβιβάστηκαν στο αυστριακό πλοίο «Ραντέτσκι» και σύντομα αποβιβάστηκαν στις βουλγαρικές ακτές κοντά στο Κοζλοντούι, από όπου ξεκίνησε η πορεία του αποσπάσματος του Μποτέβ. Η εξέγερση στη Βράτσα δεν ξέσπασε ποτέ, μόνοι οι επαναστάτες έδωσαν βαριές μάχες εναντίον του ανώτερου αντιπάλου τους. Στις 20 Μαΐου, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες και προκαλώντας διάφορα ερωτήματα, σκοτώθηκε ο Χρίστο Μπότεφ. Μετά τον θάνατο του αρχηγού της, η ομάδα του χωρίστηκε σε ομάδες που καταστράφηκαν μία προς μία. Ταυτόχρονα με το απόσπασμα του Μπότεφ, το απόσπασμα του Τάνιο Στογιάνοφ πέρασε από τον Δούναβη και καταστράφηκε μετά από μια ηρωική πορεία. Με την ήττα των δύο διμοιριών ουσιαστικά τελειώνει η Εξέγερση του Απρίλη.
Ήταν μια πρόκληση για την Υψηλή Πύλη και είχε καταρριφθεί με σκόπιμη βαρβαρότητα, ακόμη και έξω από τις επαναστατημένες περιοχές. Σχεδόν 80 χωριά κάηκαν, περίπου 30 χιλιάδες γυναίκες, παιδιά, άνδρες σκοτώθηκαν. Οι θηριωδίες δεν έμειναν κρυφές από το κοινό. Οργανώθηκαν συγκεντρώσεις και υπογραφές για την υπεράσπιση του βουλγαρικού λαού. Τελικά, η εξέγερση του Απρίλη και η δημόσια ανταπόκριση από αυτήν οδήγησαν στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο και στην Απελευθέρωση της Βουλγαρίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Априлското въстание, bgnes.bg, διαθέσιμο εδώ
- Априлското въстание през погледа на неговите участници, bulgarianhistory.org, διαθέσιμο εδώ
- 146 години от Априлската епопея, btvnovinite.bg, διαθέσιμο εδώ
