Της Ευθυμίας Γκαμπέση,
Η αγάπη και το μίσος είναι δύο αισθήματα-πάθη που κατά κανόνα απασχολούν ή έχουν απασχολήσει, όλους τους ανθρώπους, έστω και μία φορά στη ζωή τους. Είναι και τα δύο πολύ έντονα και ισχυρά συναισθήματα που ο καθένας μας ενδεχομένως να τα βιώνει διαφορετικά, κάτω από διαφορετικές συνθήκες, διαφορετική σημασία και σε διαφορετικές φάσεις της ζωής του. Έχετε αναρωτηθεί, λοιπόν, ποτέ από ποια οπτική γωνία βλέπει αυτά τα δύο συναισθήματα ένας φιλόσοφος, και μάλιστα, από μία επιστημονική σκοπιά;
Ο Σκωτσέζος David Hume, πέρα από φιλόσοφος, ήταν ιστορικός, οικονομολόγος, βιβλιοθηκάριος, και δοκιμιογράφος, ο οποίος είναι περισσότερο γνωστός σήμερα για την εξαιρετικά σημαντική επιρροή που άσκησε στο σύστημα του φιλοσοφικού εμπειρισμού, σκεπτικισμού και νατουραλισμού. Μέσα από το έργο του για την αγάπη και το μίσος ξεδιπλώνεται η θεωρία του για το πώς επιτυγχάνονται αυτά τα δύο αισθήματα και κάτω από ποιες προϋποθέσεις, ποιοι παράγοντες τα προκαλούν και πώς τα βιώνει το υποκείμενο.
Αρχικά, γίνεται κατανοητό πως πρόκειται για δυο θηριώδη συναισθήματα, συνταρακτικά που μεσουρανούν στο μυαλό και εξαπλώνονται σε όλο το σώμα. Έτσι, λοιπόν, «κανένα τετριμμένο ή κοινό αντικείμενο δε θα είναι ποτέ σε θέση να προκαλέσει υπερηφάνεια ή ταπεινοφροσύνη». Φαίνεται πως είναι απαραίτητο να ελλοχεύουν τα στοιχεία της οδύνης ή της ηδονής –ή και τα δύο– προκειμένου να προκαλέσουν αυτήν τη συναισθηματική «αναστάτωση». Αυτό ενδεχομένως να οφείλεται στην ανθρώπινη φύση μας, που με μία κατάσταση ταραχώδη και άγνωστη προκαλεί τρόμο στην ψυχή, αλλά… με μία κατάσταση ανιαρή και δεδομένη η ψυχή πλήττει. Άρα, θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι απαραίτητη η κατάλληλη δοσολογία πόνου και ηδονής, ώστε να επιφέρει αγάπη, απόλαυση, ή… μίσος.
Άρρηκτη σύνδεση υπάρχει και με δευτερεύοντα συναισθήματα όπως η καλοσύνη και η συμπάθεια, η ταπεινοφροσύνη, ο σεβασμός που συντρέχουν στην πραγματοποίηση των πρωταγωνιστικών συναισθημάτων. Κατά τη θεωρία του Hume ένα ήπιο συναίσθημα μπορεί να έχει ως απόρροια ένα πιο έντονο, ενώ, ένα έντονο συναίσθημα είναι πιο δύσκολο να υποβαθμιστεί σε ένα κατώτερο. Θεωρείται βέβαια απαραίτητο να συνδέσουμε ένα αντικείμενο με κάτι γνωστό και οικείο. Με αυτόν τον τρόπο εύκολα μπορεί να μας προκληθεί εξίσου ένα έντονο πάθος.
Όσον αφορά την καλοσύνη που προαναφέρθηκε, είναι άξιο να αναφερθεί πως επιτυγχάνεται άμεσα και εύκολα όταν ένα πρόσωπο επιδοκιμάζει τη συμπεριφορά μας, τις πράξεις ή τον χαρακτήρα μας. Σίγουρα και εσείς οι ίδιοι μπορείτε να σκεφτείτε ένα ανάλογο παράδειγμα. Άλλωστε, η ιδέα του εαυτού μας είναι πάντα ενδόμυχη σε κάθε αλληλεπίδραση που έχουμε με τον έξω κόσμο και με άλλα πρόσωπα. Αυτό συμβαίνει, ωστόσο, με αναφορές όχι μόνο προς τον ίδιο μας τον εαυτό αλλά και προς την κοινωνία.
Σίγουρα θα έχετε ακούσει για την πρώτη εντύπωση που μπορεί να μας προκαλέσει κάποιος. Όταν αυτήν η εντύπωση παγιωθεί είναι δύσκολο μετά να ανατραπεί η αρχική ιδέα που έχουμε για το άλλο πρόσωπο. Ακόμα κι αν μία πράξη του άλλου μας ευχαριστήσει ή μας δυσαρεστήσει, είναι πολύ δύσκολο να μεταβληθεί η αρχική πρόθεση. Θα μας προκαλεί, δηλαδή την αγάπη ή το μίσος που μας προκαλούσε αρχικά.
Καταληκτικά, ο Σκωτσέζος φιλόσοφος μέσα από αυτό το έργο επιδιώκει να μας διαφωτίσει για την αναλυτική διαδικασία μέσα από την οποία περνούν τα πάθη και τα συναισθήματά μας, προκειμένου να φτάσουν στα ύψιστα πάθη που είναι η αγάπη και το μίσος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- David Hume, Περί αγάπης και μίσους, Εκδόσεις Ηριδάνος, Αθήνα, 2015.
