Του Λάμπρου Κουρή,
Σε αυτό το άρθρο θα καλύψουμε την περίοδο που αναφέρεται στον τίτλο. Από τον βασιλιά-στρατιώτη, στον γιό του αδερφού του και, κατά τη λαϊκή αγγλική παράδοση, καταπιεστικού βασιλιά Ιωάννη. Ας ξεκινήσουμε.
Όταν πέθανε ο Ερρίκος ο Α’, τον διαδέχτηκε ο Ριχάρδος ο Α’, ο γνωστός Λεοντόκαρδος. Ήταν ικανός στρατηλάτης, αλλά δεν τον ενδιέφεραν τα της διακυβέρνησης. Όταν ο Ριχάρδος πήγε σε Σταυροφορία το 1194, στην Αγγλία έμεινε ο Ιωάννης, ο αδερφός του, ως αντιβασιλέας. Μετά τη Σταυροφορία, ο βασιλιάς της Γαλλίας, Φίλιππος Αύγουστος, επέστρεψε στην Ευρώπη πριν από τον Ριχάρδο και συμμάχησε με τον Ιωάννη κατά του Ριχάρδου. Ο τελευταίος συνελήφθη από τον Λεοπόλδο της Αυστρίας, επειδή ο Ριχάρδος έβρισε τον Λεοπόλδο ενώ βρισκόταν στην Παλαιστίνη. Ο Ιωάννης πλήρωσε με ευκολία τα λύτρα για να ελευθερωθεί ο Ριχάρδος, ο οποίος επέστρεψε στην Αγγλία στα τέλη του 1194. Όταν ο Ριχάρδος επέστρεψε, επέβαλε φόρο και έφυγε για τη Γαλλία και δεν επέστρεψε ποτέ. Πέθανε το 1199, όταν πολιορκούσε ένα κάστρο, για το οποίο είχε ακούσει ότι είχε θαμμένο θησαυρό. Δεν απέκτησε ποτέ παιδιά και υποψήφιοι για τη διαδοχή ήταν ο ανιψιός του, Αρθούρος, και ο αδερφός του, Ιωάννης. Ο Φίλιππος της Γαλλίας προσπάθησε να στρέψει θείο κατά ανιψιού, αλλά ο Ιωάννης σκότωσε τον ανεψιό του Αρθούρο το 1203. Έτσι, έγινε βασιλιάς της Αγγλίας.
Ο Ιωάννης ήταν ένας παρεξηγημένος βασιλιάς, γιατί στην εποχή του είχε μεγαλύτερη σημασία η πολεμική ικανότητα, παρά η διακυβέρνηση. Όταν ανέλαβε το θρόνο, ήταν πολύ νέος, αφού γεννήθηκε το 1167 και ο Ερρίκος ο Β’ δεν τον είχε συμπεριλάβει στην πρώτη διανομή των γαιών του βασιλείου. Του είχε δοθεί η κυριαρχία στην Ιρλανδία και λόγω κάποιων ατυχιών εκεί και στη Γαλλία, ονομάστηκε και Μαλακό Ξίφος. Τον ενδιέφεραν τα δικαστήρια και τα οικονομικά του κράτους και μια μεγάλη σειρά εγγράφων της βασιλικής καγκελαρίας εκδόθηκαν κατά τη βασιλεία του Ιωάννη. Το 1200, όμως, προκάλεσε αναταραχή, γιατί αγνόησε το γάμο του με την αγγλίδα σύζυγό του και παντρεύτηκε την Ισαβέλλα της Ανγκουλέμ, μνηστή του Ούγου Λουζινιάν, ο οποίος ήταν υποτελής του Ιωάννη στην κομητεία Λα Μαρς.
Ο Ούγος ζήτησε βοήθεια από τον Φίλιππο Β’ της Γαλλίας, κυρίου και του Ούγου και του Ιωάννη, αλλά ο Ιωάννης αγνόησε τις κλήσεις του Φιλίππου, ο οποίος τον χαρακτήρισε ανυπότακτο και δήμευσε τα βασιλικά του φέουδα. Οι βαρόνοι ήταν δυσαρεστημένοι με τον Ιωάννη και η δυσαρέσκεια προς τον δεύτερο ενισχύθηκε με τις υποψίες για την τύχη του Αρθούρου. Ο Φίλιππος έκανε κινήσεις κατά του Ιωάννη, αλλά ο δεύτερος περιορίστηκε σε αψιμαχίες με τον Φίλιππο και το 1204 έφυγε για την Αγγλία. Είναι πολύ πιθανό ότι το γεγονός της αψιμαχίας οφείλεται στην μη εμπιστοσύνη του Ιωάννη στους στρατιώτες του. Το 1205 είχε χάσει όλες τις κτήσεις του εκτός από την Ακυϊτανία, την οποία κατέλαβαν οι Γάλλοι λίγο αργότερα. Ο Ιωάννης έπρεπε να περάσει την υπόλοιπη βασιλεία του ανακτώντας τα χαμένα εδάφη. Τα χαμένα εδάφη ισούνταν με λιγότερα χρήματα, κάτι που δυσκόλευε τον Ιωάννη σε αυτή την προσπάθεια. Ο Ιωάννης επέβαλλε έκτακτους φόρους και κάποιοι βαρόνοι πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στον βασιλιά. Κάποιοι από τους επιβαλλόμενους φόρους ήταν τα έτη 1203 και 1207.
Ένα συμβάν που αξίζει μια παράγραφο, είναι η διαμάχη του βασιλιά Ιωάννη με την Εκκλησία, η οποία άρχισε το 1205, με τον θάνατο του αρχιεπισκόπου του Καντέρμπουρυ, Ουβέρτου Ουώλτερ. Ο βασιλιάς διόριζε τον επόμενο αρχιεπίσκοπο, αλλά οι μοναχοί επενέβησαν, διαλέγοντας έναν ηγούμενο, τον Ρεγινάλδο. Ο Ιωάννης, όμως, διάλεξε τον Ιωάννη ντε Γκρέυ, επίσκοπο του Νόριτς και οι μοναχοί συμφώνησαν. Ο πάπας Ιννοκέντιος Γ’ θέλησε να επέμβει το 1208 και διέταξε όσους όσους μοναχούς του Καντέρμπουρυ βρίσκονταν στη Ρώμη, να διαλέξουν τον Στέφανο Λάνγκτον. Ο Ιωάννης και ο Αγγλικός κλήρος αντέδρασαν και ο πάπας αφόρισε τον Ιωάννη και το 1209 απαγορεύτηκε η τέλεση μυστηρίων στην Αγγλία. Το 1213, ο Ιωάννης επέλεξε να συμφιλιωθεί με τον πάπα και συμφώνησε να καταβάλει αποζημίωση, να δεχτεί τον Λάνγκτον ως αρχιεπίσκοπο και να αναγνωρίσει την Αγγλία ως φέουδο παραχωρημένο από τον πάπα.
Το συμβάν του 1213, συνέβη ενώ η Αγγλία ήταν έτοιμη να επιτεθεί στη Γαλλία του Φιλίππου Αυγούστου, ο οποίος είχε αφοριστεί από τον πάπα. Με αυτή την κίνηση, ο Ιωάννης πίστευε ότι η εισβολή στη Γαλλία θα λαμβανόταν ως Σταυροφορία. Ο Φίλιππος, όμως, πρόλαβε να κλείσει ειρήνη με τον πάπα και ο Ιωάννης βρέθηκε να χρωστάει κι άλλο και να έχει κάνει άλλη μια άστοχη πολιτική κίνηση. Τέλος, η βασιλεία του Ιωάννη έληξε με ακόμα μια πολιτική ήττα, αφού απέτυχε να οργανώσει μια επίθεση στη Γαλλία από πολλά μέτωπα. Έχασε στη μάχη του Μπουβίν, στις 27 Ιουλίου του 1214. Επίσης, στην Αγγλία οι βαρόνοι εξεγέρθηκαν, μαζί με τη φανερή δυσαρέσκεια του Λάνγκτον προς τον Ιωάννη. Στις 15 Ιουνίου του 1215, ο βασιλιάς Ιωάννης αναγκάστηκε να συμφωνήσει με την υπογραφή της Μεγάλης Χάρτας, η οποία δεν μπορεί να αναλυθεί σε αυτό το άρθρο. Ο πάπας Ιννοκέντιος ήταν, πια, σύμμαχος του Ιωάννη και δεν συμφωνούσε με τη Μεγάλη Χάρτα. Ο Ιωάννης πέθανε τον Οκτώβριο του 1216 και τον Διαδέχτηκε ο Ερρίκος Γ’, ο εννιάχρονος γιός του. Ας δούμε, όσο προλαβαίνουμε, τη βασιλεία του.
Λόγω της ηλικίας του, έπρεπε να αναλάβει ένας αντιβασιλέας, μέχρι ο Ερρίκος να ενηλικιωθεί. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, έδινε αξιώματα σε Γάλλους ευνοουμένους του, κάτι που δεν άρεσε στους βαρόνους του. Όσον αφορά τη δικαιοσύνη, οι αρμοδιότητες των δικαστηρίων έγιναν πιο ξεκάθαρες την εποχή της βασιλείας του Ερρίκου Γ’. Υπήρχαν τρία δικαστήρια, το Κοινών Υποθέσεων, το Δικαστήριο του Βασιλέως και το Θησαυροφυλάκιο. Στο πρώτο δικάζονταν υποθέσεις αστικές υποθέσεις, στο δεύτερο όσες αφορούσαν τον βασιλιά και στο τρίτο οι οικονομικές υποθέσεις. Στο Δικαστήριο του Βασιλέως δικάζονταν οι υποθέσεις παραβίασης της ειρήνης του βασιλιά, αλλά, παρά την αναδιοργάνωση των κεντρικών δικαστηρίων, η τοπική διοίκηση ήταν υπερφορτωμένη. Ο σερίφης είχε ακόμα μεγάλη εξουσία, αλλά οι αρμοδιότητές του περιορίστηκαν σε υποθέσεις περιουσιών με αξία 40 σελινίων και σε μικροπαραβάσεις, ενώ οι πιο σοβαρές υποθέσεις δικάζονταν από τα περιοδεύοντα βασιλικά δικαστήρια.
Σχετικά με τα οικονομικά, ο βασιλιάς Ερρίκος ο Γ’ ήταν χρηματοδότης καθεδρικών ναών και ήταν προστάτης των τεχνών, κάτι που φυσικά θέλει και δαπάνη χρημάτων. Οι πηγές εισοδήματος του βασιλιά ήταν περιορισμένες και συχνά επέβαλλε φόρους στις πόλεις. Είχε κάποια έσοδα από βασιλικά δικαστήρια και η ειρήνη της βασιλείας του σήμαινε λιγότερες δαπάνες για το στρατό. Αυτά με τα οικονομικά.
Κάποια στιγμή, ο Ερρίκος Γ’ και ο Λουδοβίκος Θ’ της Γαλλίας είχαν παντρευτεί δυο αδερφές και το 1259 ήρθαν σε συμφωνία για κάποιες κτήσεις. Ο Ερρίκος πήρε το Περιγκέ, τη Λίμόζ και την Καόρ και παραιτήθηκε από τη Νορμανδία, το Πουατιέ, την Ανδηγαυία, το Μαίν και την Τουραίν. Ο Λουδοβίκος αναγνωρίστηκε ως κύριος του Ερρίκου στο Μπορντώ, την Μπαγιόν και τη Γασκόνη.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1250, ο Ερρίκος έπρεπε να αντιμετωπίσει και ένα άλλο πρόβλημα. Οι βαρόνοι ήταν δυσαρεστημένοι μαζί του και αυτό άρχισε από τις συνεδριάσεις του βασιλικού συμβουλίου, αλλιώς Parliament. Το 1254, οι ιππότες της κομητείας, είτε άμεσοι, είτε έμμεσοι υποτελείς του βασιλιά, συμμετείχαν για πρώτη φορά σε μια τέτοια συνεδρίαση. Το 1258, ο βασιλιάς αποδέχτηκε τις Διατάξεις της Οξφόρδης. Σύμφωνα με αυτές, στο κοινοβούλιο συμμετέχουν οι σύμβουλοι του βασιλιά και δώδεκα εκλεγμένοι άνδρες, συνεδριάζοντες τρεις φορές το χρόνο.
Στο επόμενο άρθρο, θα δούμε τη λύση αυτής της κρίσης και την υπόλοιπη βασιλεία του Ερρίκου Γ’ και τη βασιλεία του Εδουάρδου Α’, αντιπάλου του Robert Bruce της Σκωτίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Durant, W. (1950), Η παγκόσμια ιστορία του πολιτισμού – Τόμος Δ’: Ο Αιών της Πίστεως, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Simon & Chuster.
- King, E. (1988), Medieval England, 1066-1485, Guild Publishing, London.
- Nicholas David (2013), The Evolution of The Medieval World, μετάφραση Τζιαντζή Μαριάννα, Αθήνα: Εκδόσεις ΜΙΕΤ.
