Του Ιωάννη Περγαντή,
Η αθηναϊκή δημοκρατία, όντας το παλαιότερο δημοκρατικό πολίτευμα του κόσμου, έγινε αντικείμενο μετατροπών και πειραματισμών ανά τους αιώνες, οι οποίοι ανέδειξαν και κατήργησαν διαφόρους θεσμούς και όργανα. Παρ΄ όλα αυτά, το μόνο θεσμικό όργανο το οποίο διατηρήθηκε από την αρχή μέχρι και το τέλος της αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν το σώμα του λαού, γνωστό και ως Εκκλησία του Δήμου. Στο παρόν άρθρο θα αναλύσουμε τις αρμοδιότητες που διέπουν αυτό το θεσμικό σώμα, καθώς και όλες τις ιδιαιτερότητες και παραμέτρους που το περιτριγυρίζουν.
Η Εκκλησία του Δήμου αποτελεί το ανώτατο σώμα της αθηναϊκής δημοκρατίας, στο οποίο εμπλεκόμενος ήταν ο αθηναϊκός λαός. Το μέρος σύγκλησής τους διέφερε ανάλογα με την περίοδο και τη σημαντικότητα, αλλά τα 3 κυρίως μέρη ήταν ο λόφος της Πνύκας, ο χώρος της Αρχαίας Αγοράς και, κατά τον 4ο αιώνα, το θέατρο του Διονύσου. Συμμετοχή σε αυτό το όργανο είχαν αποκλειστικά οι Αθηναίοι, που, σύμφωνα με τη νομοθεσία του Περικλή το 451 π.Χ., θεωρούνταν όσοι είχαν δύο Αθηναίους γονείς. Δύο πρόσθετες προϋποθέσεις ήταν η συμπλήρωση του εικοστού έτους της ηλικίας αλλά και η διετής υποχρεωτική στρατιωτική θητεία. Αυτές οι προϋποθέσεις δεν αφορούσαν όλον τον Αθηναϊκό πληθυσμό, καθώς μόνο οι άρρενες Αθηναίοι είχαν το δικαίωμα συμμετοχής. Γυναίκες, δούλοι, μέτοικοι αλλά και οι λεγόμενοι άτιμοι (όσοι έχουν χάσει τα πολιτικά τους δικαιώματα), δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής.
Οι αρμοδιότητες αυτού του σώματος περιελάμβαναν τις ανώτατες κρατικές υποθέσεις: ψήφιση νόμων, κήρυξη πολέμων ή επισύναψη συμμαχιών, εκλογή ανώτατων αρχόντων (στον στρατιωτικό και οικονομικό τομέα), καθώς και γενικότερα ζητήματα που αφορούν τις εσωτερικές ή εξωτερικές υποθέσεις της πόλης. Οι αποφάσεις αυτές παίρνονταν στις διάφορες συνελεύσεις ανά το έτος, ο αριθμός των οποίων καθορίζονταν από το πολιτικό έτος των Αθηναίων, το οποίο αποτελείται από 10 μήνες (4 συνελεύσεις ανά μήνα). Εκτός από τις τακτικές συνελεύσεις, λάμβαναν μέρος και έκτακτες, οι οποίες καλούνταν να διαχειριστούν έκτακτα ζητήματα. Η διεξαγωγή της συνέλευσης είχε μια προκαθορισμένη λειτουργία, καθώς και τα διάφορα λειτουργικά που την διείπαν διεσφάλιζαν την ομαλή διεξαγωγή της.
Από τη στιγμή που μέρος λάμβαναν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες, ο αριθμός των παρευρισκομένων αναγόταν στους πολλούς δεκάδες χιλιάδες, περίπου στους 40.000. Παρ΄ όλα αυτά, για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων η παρουσία 6.000 ήταν αρκετή. Λόγω της μεγάλης διάρκειας των συνελεύσεων, συνήθως αυτές ξεκινούσαν με την ανατολή του ηλίου και έληγαν με τη δύση του. Η μεγάλη αυτή διάρκεια καθιστούσε σχεδόν αδύνατη την παρουσία στις συνελεύσεις όλων όσοι ασχολούντο με χειρωνακτικές εργασίες ή διέμεναν μακριά από την πόλη. Για αυτόν το λόγο, από το 400 π.Χ. καθορίστηκε ενός είδους μισθός, ο οποίος ανταποκρίνονταν στο ημερήσιο μισθό, για την αποτροπή οποιασδήποτε οικονομικής δυσπραγίας των συμμετεχόντων.
Η έναρξη της συνέλευσης ξεκινούσε με τη θυσία ενός χοίρου, με το αίμα του οποίου οριοθετούσαν το χώρο της συνέλευσης. Μετά, ακολουθούσε η ανακοίνωση των προβουλευμάτων της Βουλής των 500, του νομοθετικού οργάνου της Αθήνας, πάνω στο οποίο ο καθένας μπορούσε να κάνει τοποθετήσεις. Το άτομο το οποίο ανέβαινε στο βήμα φορούσε ένα στεφάνι από μυρτιά, το οποίο του απέδιδε προστασία. Για την αποφυγή της παραπλάνησης του δήμου, αλλά και για την απόδοση ευθυνών σε περίπτωση αρνητικής έκφανσης της απόφασης, ο νόμος ο οποίος ψηφιζόταν έπαιρνε το όνομα του ατόμου το οποίο τον είχε καταθέσει. Η ψηφοφορία εκτυλισσόταν με δύο διαφορετικούς τρόπους: ανάταση χειρός και μυστική ψηφοφορία.
Κύριο χαρακτηριστικό της Εκκλησίας του Δήμου, αλλά και γενικότερα του δημοκρατικού πολιτεύματος, αποτελούσε η παρρησία, η δυνατότητα του καθενός να μπορεί να εκφραστεί ελεύθερα, χωρίς κάποιο φόβο ή δισταγμό. Σε οποιοδήποτε ζήτημα που αφορούσε την πόλη, είτε στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό, ο κάθε Αθηναίος πολίτης είχε το δικαίωμα να εκφέρει μια άποψη, η οποία θα γινόταν σεβαστή από όλους. Το ρόλο του ομιλητή τον είχαν αναλάβει κυρίως οι ρήτορες της πόλης, οι ικανότητες των οποίων μπορούσαν να παρασύρουν το πλήθος με σχετική ευκολία. Παρ΄ όλα αυτά, ακόμη και οι πιο απλοί πολίτες, ανεξαρτήτως μόρφωσης ή ορατορικής ικανότητας, ήταν ισάξιοι και είχαν τις ίδιες ευκαιρίες απέναντι στον δήμο και τη δημοκρατία.
Τα χαρίσματα της αθηναϊκής δημοκρατίας ήταν πολλά, οι «κατάρες» της όμως ήταν πάμπολλες. Η δυνατότητα της ελεύθερης εκφοράς του λόγου, παρά τα πολλά οφέλη που προσφέρει, αποτέλεσε αίτιο μεγάλων καταστροφών και πληγών για την Αθήνα. Ο θεσμός της Εκκλησίας του Δήμου αποτελεί ένα άρρηκτο «εργαλείο» του αθηναϊκού πολιτεύματος, το οποίο από τις αρχές μέχρι και τα τέλη του ήταν παρόν για να πάρει τις δύσκολες και τολμηρές αποφάσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Εκκλησία του Δήμου, foundation.parliament.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εκκλησία του Δήμου, ime.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η Εκκλησία του Δήμου, dimokratia.info, διαθέσιμο εδώ
