Της Όλγας Συμεωνίδου,
«Οι περισσότεροι άνθρωποι ενδιαφέρονται για μετοχές, όταν κάνουν το ίδιο και όλοι οι άλλοι. Ο καλύτερος χρόνος είναι, όμως, όταν δεν ενδιαφέρεται κανένας».
–Warren Buffett
Αυτά είναι τα λόγια του επιφανούς Αμερικάνου επενδυτή, που διαχειρίζεται μια οικονομική «αυτοκρατορία», την πολυεθνική επενδυτική εταιρεία Berkshire Hathaway, της οποίας είναι και συνιδρυτής. Στην Ελλάδα, όμως, του 1999, συνέβαινε το ακριβώς αντίθετο. Ας δούμε πιο αναλυτικά τη σειρά των γεγονότων που οδήγησαν το Χρηματιστήριο των Αθηνών σε μια ιστορική πτώση…
Πριν ξεκινήσουμε, θα ανοίξουμε μια μικρή «παρένθεση», προκειμένου να γίνουν κατανοητά όσα θα ειπωθούν στην πορεία. Πιο συγκεκριμένα, ας αναλύσουμε δύο έννοιες «άξονες»: του χρηματιστηρίου και της μετοχής.
Τι είναι το χρηματιστήριο; Με πολύ απλά λόγια, χρηματιστήριο είναι μια κεντρική και οργανωμένη δημόσια αγορά, αναγνωρισμένη επίσημα από το κράτος, όπου συναντιόνται οι ενδιαφερόμενοι επενδυτές για να αγοράσουν και να πουλήσουν μετοχές, τραπεζικά ή κρατικά ομόλογα, ακόμα και εμπορεύματα (π.χ. πετρέλαιο). Έτσι, ερχόμαστε στον δεύτερο όρο, αυτόν της μετοχής. Η μετοχή είναι το μερίδιο ιδιοκτησίας που αντιπροσωπεύει τον επενδυτή σε μια εταιρεία. Εάν εξετάσουμε τη μετοχή από μια νομική σκοπιά θα δούμε πως εντάσσεται στα αξιόγραφα, ενσωματώνει, δηλαδή, τα δικαιώματα του εκάστοτε μετόχου που πηγάζουν από τη συμμετοχή του στην ανώνυμη εταιρεία.
Μπορούμε τώρα να κάνουμε μια χρονική μετατόπιση στο παρελθόν και να βρεθούμε, προς έκπληξή μας όχι στο 1999, αλλά στο 1870, εκεί από όπου ξεκίνησε και εξελίχθηκε το Χρηματιστήριο Αθηνών.
1870, διασταύρωση των οδών Ερμού και Αιόλου, εκεί βρισκόταν η Λέσχη Εμπόρων των Αθηνών, που χρησίμευε ως τόπος συνάντησης επαγγελματιών, αλλά και ως πρακτορείο ειδήσεων. Αυτό αποτέλεσε το προστάδιο για τη μεταγενέστερη ίδρυση του Χρηματιστηρίου Αξιών –όπως λεγόταν τότε. Η λέσχη αυτή γρήγορα μετατράπηκε σε Μετοχοπρατήριο, σύμφωνα με τον Τρύφων Ευαγγελίδη, ιστορικό και συγγραφέα της εποχής. Στις 30 Σεπτέμβρη του 1876 ιδρύεται, επισήμως, το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών, υπό την πρωθυπουργία του Αλέξανδρου Κουμουνδούρου.
Έχοντας καλύψει κάποια βασικά ιστορικά γεγονότα και ορισμούς πυλώνες, ήρθε η ώρα να αλλάξουμε «φακό» και να αναλύσουμε τα τεκταινόμενα, αναγάγοντάς τα σε μια βάση διαφορετική, αυτή της Οικονομίας. Φτάνοντας στην Ελλάδα του τότε, αξίζει να σημειώσουμε πως δύο γεγονότα συνέβαλαν καθοριστικά στην καλπάζουσα ακμή του Χ.Α.Α. Αυτά ήταν :
- Η ένταξη της χώρας μας στην Οικονομική Νομισματική Ένωση (Ο.Ν.Ε.)
- Η υπόνοια πιθανής ανάληψης των Ολυμπιακών Αγώνων
Αυτά, συνδυαστικά, προκάλεσαν ένα είδος επενδυτικής φρενίτιδας και κάπως έτσι ξεκινά η αρχή του τέλους. Για τη συνέχεια θα θέσουμε μερικά ερωτήματα.
Πώς δουλεύει πραγματικά το χρηματιστήριο;
Το χρηματιστήριο αποτελεί, ουσιαστικά, αυτό που θα ονόμαζε κανείς έναν σύγχρονο οίκο δημοπρασίας. Αυτό συνεπάγεται ότι αγοραστές και πωλητές διαπραγματεύονται τις αγοραπωλησίες των μετοχών μέσω υπολογιστικών συστημάτων. Οι τιμές των μετοχών καθορίζονται από την ίδια την προσφορά και τη ζήτηση και συνεπώς ορίζεται έτσι το επίπεδο των διαπραγματεύσεων που θα κινηθούν οι επενδυτές.
Τι είναι οι δείκτες του χρηματιστηρίου;
Οι χρηματιστηριακοί δείκτες είναι ένα μέσο μέτρησης αξίας του χρηματιστηρίου αυτού καθ’ αυτού, είτε της συνολικής του αξίας είτε μέρους αυτής. Είναι θα λέγαμε ένας σταθμισμένος μέσος όρος, που οι πιο υψηλές τιμές μετοχών τον επηρεάζουν περισσότερο και πιο άμεσα σε σχέση με εκείνες τις μετοχές που έχουν μικρότερη τιμή. Για να γίνει πιο εύληπτη η έννοια του χρηματιστηριακού δείκτη, παραθέτουμε το εξής παράδειγμα από την ολλανδική χρηματιστηριακή αγορά: ο δείκτης ΑΕΧ αποτελείται από τις 25 μεγαλύτερες και πιο εμπορικές εισηγμένες εταιρείες στο Euronext Amsterdam (Ολλανδικό Χρηματιστήριο).
Προχωράμε τώρα σε ένα από τα πιο κρίσιμα ερωτήματα, το οποίο έρχεται να συμπληρώσει ίσως το πιο βαρυσήμαντο κομμάτι στη μεγαλύτερη εικόνα του «κραχ» του ’99: Πώς αντιλαμβανόταν και αντιμετώπιζε το Χρηματιστήριο η ελληνική κοινωνία το 1999;
Εκείνο το χρονικό διάστημα πολλοί επενδυτές –όπως προαναφέρθηκε–, σχετικοί με τον τομέα του χρηματιστηρίου, αλλά και απλοί πολίτες, ξεκίνησαν να ασχολούνται πιο ενεργά και μανιωδώς, όπως θα δούμε στη συνέχεια, με το χρηματιστήριο. Οι συνθήκες, βέβαια, ευνόησαν κατά πολύ το ρεύμα αυτό, καθώς ήδη από το 1997 τα επιτόκια καταθέσεων στις τράπεζες μειώνονταν κατά πολύ. Έτσι, ολοένα και περισσότερα νοικοκυριά στην Ελλάδα «έμπαιναν» στο χρηματιστήριο, αγόραζαν, δηλαδή, μετοχές και είχαν όντως κέρδη, φτιάχνοντας, μάλιστα, περιουσίες ολόκληρες. Μέσα σε ένα γενικότερο κλίμα πλεονεξίας και ανεξέλεγκτης ανάγκης για συνεχή κέρδη το 1999, σχεδόν οι μισοί Έλληνες είχαν επενδύσει στο χρηματιστήριο.
Ο μέσος Έλληνας τότε αντιμετώπιζε το χρηματιστήριο ως τζόγο, αυτό, άλλωστε, φαίνεται από τα τότε δεδομένα. Δεν είναι λίγες οι τράπεζες που ακόμα και στα υποκαταστήματά τους είχαν ειδικά διαμορφωμένα δωμάτια για να «παίζει» ο κόσμος στο χρηματιστήριο…
Πώς φτάσαμε στο «κραχ»;
Μέσα σε ένα κλίμα ασύδοτης κερδοσκοπίας, η ζήτηση των μετοχών αυξανόταν με φρενήρεις ρυθμούς. Ο δείκτης, μάλιστα, του Χρηματιστηρίου Αθηνών άγγιξε από την αρχή του έτους μέχρι και τις 17 Σεπτέμβρη τις 6.335,04 μονάδες, στην προκειμένη μιλάμε για αύξηση κατά 118%.
23 Σεπτέμβρη 1999, η ανοδική πορεία του Χρηματιστηρίου Αξιών της Αθήνας παύει εδώ. Μέσα σε τρεις μέρες από τότε σημειώνεται μια μείωση του δείκτη της τάξεως των 12,7 μονάδων. Από εδώ και έπειτα, η καθοδική πορεία είναι η μοναδική που παρατηρείται στη Σοφοκλέους (η οδός που στεγαζόταν τότε το Χ.Α.Α.), με την προοπτική γρήγορης ανάκαμψης να φαντάζει εξωπραγματική και το πλήγμα στην οικονομία της χώρας να είναι ηχηρό.
Ποια ήταν, τελικά, η πολυσυζητημένη «φούσκα» που έσκασε;
Σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία, το «κραχ» είναι το αποτέλεσμα της προΰπαρξης κάποιας λεγόμενης «φούσκας». «Φούσκα» στην οικονομία είναι όταν η τιμή ενός περιουσιακού στοιχείου φαίνεται να αυξάνεται, ξεπερνώντας κατά πολύ τα επίπεδα αποτίμησης στα οποία θα έπρεπε να κυμαίνεται. Η αύξηση αυτή, ωστόσο, εκ των πραγμάτων δεν γίνεται να είναι αέναη και κάποια στιγμή θα διακοπεί, συνεπώς θα σταματήσει και ο κόσμος να αγοράζει, με αποτέλεσμα να χάνει την αγοραστική του αξία. Σταδιακά, θα ξεκινήσει το εκάστοτε περιουσιακό στοιχείο –στη συγκεκριμένη περίπτωση οι μετοχές– να επιστρέφει στην πραγματική του αξία (ή και χαμηλότερα), η οποία ενδεχομένως να είναι πολύ μικρότερη από εκείνη που του είχαν προσδώσει.
Πολλές φορές, βέβαια, η επαναφορά στην πραγματική αξία γίνεται απότομα και «άχαρα», τότε είναι που μιλάμε για «σκάσιμο φούσκας» και «γκρέμισμα» των τιμών. Αυτό είναι που συνέβη και οδηγηθήκαμε στο λεγόμενο «κραχ», η μείωση της αξίας των μετοχών πραγματοποιήθηκε εν μια νυκτί.
Τελικά, που καταλήγουμε;
Η πτώση του χρηματιστηρίου είχε πολλαπλές συνέπειες, οικονομικές και κοινωνικές. Η κρίση αυτή έπαιξε ρόλο στο πώς οι Έλληνες αντιλαμβάνονταν το χρήμα και αφόρισε, έστω και για λίγο, τη νοοτροπία του ρευστού κάτω από το στρώμα, φέρνοντας κεφάλαια μέσα στην αγορά. Ωστόσο, οι αρνητικές συνέπειες είναι σαφώς περισσότερες και πιο έντονες, διότι δεν περιορίστηκαν μόνο στον χώρο των επενδυτών και των επιχειρήσεων, αλλά επεκτάθηκαν και στους απλούς πολίτες, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους, με παντελή άγνοια κινδύνου, έπαιξαν και έχασαν. Δεν είναι υπερβολή εάν πούμε ότι περιουσίες κατακρημνίστηκαν, ίσα ίσα είναι και λίγο για να αποτυπώσει την πραγματικότητα.
Σήμερα, σχεδόν 25 χρόνια μετά, που βρισκόμαστε;
Το ελληνικό χρηματιστήριο έχει περάσει από διάφορους κλυδωνισμούς, σίγουρα δεν είναι όσο δημοφιλές ήταν την εποχή του 1999, αξίζει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι στις 26 Ιανουάριου 2023 ο Γενικός Δείκτης έσπασε το φράγμα των 1.000 μονάδων για πρώτη φορά μετά από τις 8 Δεκεμβρίου του 2014, ενώ στο σύνολο του περσινού έτους κατέγραψε εντυπωσιακό «ράλι», εισερχόμενος με εξίσου μεγάλη δυναμική και τον πρώτο μήνα του 2024. Επίσης, την περασμένη εβδομάδα ο Γενικός Δείκτης «έσπασε» το ψυχολογικό όριο των 1.400 μονάδων, για πρώτη φορά από τις 3 Μαΐου του 2011.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- 25 συμβουλές από τον Γουόρεν Μπάφετ, tanea.gr, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι η διαπραγμάτευση δεικτών και πώς λειτουργεί;, degiro.gr, διαθέσιμο εδώ
- 20 χρόνια από τη χρηματιστηριακή «φούσκα» του 1999, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η Φούσκα Του ΧΑΑ (1999), Chris Tsounis, youtube.com, διαθέσιμο εδώ
