Της Χαράς Γρίβα,
Η δεκαετία του 1960 υπήρξε μια κομβική περίοδος στην πολιτική και κοινωνική ιστορία της Ελλάδας, η οποία σημαδεύτηκε από σημαντικά γεγονότα που διαμόρφωσαν την πορεία της χώρας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Ελλάδα βίωσε μια λεπτή ισορροπία μεταξύ πολιτικής σταθερότητας, οικονομικών προκλήσεων και διατήρησης των δημοκρατικών αξιών.
Η δεκαετία ξεκίνησε με την ανάκαμψη της Ελλάδας από τις συνέπειες του ελληνικού εμφυλίου πολέμου (1946-1949) και την επακόλουθη εγκαθίδρυση της Δεύτερης Ελληνικής Δημοκρατίας το 1952. Στο πολιτικό τοπίο κυριαρχούσε η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση (ΕΡΕ), με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή. Η δεκαετία του 1960 είδε την Ελλάδα να κινείται μέσα στη δυναμική του Ψυχρού Πολέμου, καθώς και να αντιμετωπίζει εσωτερικά ζητήματα.
Εν μέσω του πολιτικού τοπίου, εμφανίστηκαν διάφορα συνθήματα και κινήματα που υποστήριζαν τις δημοκρατικές αξίες και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ενώ ορισμένα συνθήματα ήταν ευρέως διαδεδομένα, άλλα ήταν πιο τοπικά ή συνδέονταν με συγκεκριμένα κινήματα. Το σύνθημα «1-1-4» απέκτησε εξέχουσα θέση κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής, συμβολίζοντας το κεντρικό θέμα για τη διατήρηση των δημοκρατικών ιδεωδών. Η ονομασία του προέρχεται από το άρθρο 114 του Συντάγματος του 1952 το οποίο αναφερόταν στον «πατριωτισμό» των Ελλήνων, θέλοντας να «ποινικοποιήσει» όσους Έλληνες δεν ήταν αρκετά πατριώτες για την χώρα, εννοώντας όσους είχαν ασπαστεί τα αριστερά ιδεώδη. Ο στόχος δεν ήταν άλλος παρά να φέρει εκ νέου στο προσκήνιο τις έννοιες της Δημοκρατίας και της ελευθερίας ψήφου, έννοιες οι οποίες είχαν καταπατηθεί στις Βουλευτικές Εκλογές του 1961, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν ως εκλογές βίας και νοθείας.
Στις 5 Μαρτίου του 1962, ακούγεται για πρώτη φορά από στόμα φοιτητή το σύνθημα «1-1-4». Έχοντας γράψει στη γαλανόλευκη τον αριθμό του ακροτελεύτιου άρθρου, διαδηλώνουν φοιτητές με αφορμή τον απαγχονισμό αγωνιστών της ΕΟΚΑ στην Κύπρο από τους Βρετανούς. Έπειτα, βρήκαν το πάτημα και άρχισαν να διαδηλώνουν και για ζητήματα που προβλημάτιζαν την ελληνική πολιτική σκηνή. Οι φοιτητές της φυσικομαθηματικής σχολής ξεκίνησαν διαδηλώσεις εξαιτίας νομοσχεδίων του Υπουργείου Παιδείας που τους απέκλειαν από τον διορισμό τους στον ΟΤΕ, με τον τότε Υπουργό Γρηγόρη Κασιμάτη να προτείνει μόνο οι απόφοιτοι του Πολυτεχνείου να διορίζονται εκεί. Προφανώς τα αίτια δεν επαφίονται στο γεγονός ότι οι σχολές αυτές έχουν διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα, αλλά περισσότερο στο κύρος και στις ιδέες που απέπνεαν εκείνη την εποχή. Άλλη μερίδα φοιτητών διαδήλωνε για την κατάργηση του σπουδαστικού τμήματος της ασφάλειας και για τον διωγμό των καταδοτών που υπήρχαν εκείνον τον καιρό στα ελληνικά πανεπιστήμια. Οι αστυνομικές δυνάμεις είχαν καταπατήσει το πανεπιστημιακό άσυλο και οι φοιτητές εναντιώθηκαν και συσπειρώθηκαν. Το σημαντικότερο από όλα είναι πως όλοι οι διαδηλωτές ζητούσαν το 15% για την παιδεία, δηλαδή το 15% του εθνικού προϋπολογισμού να δίνεται για την αναβάθμισης της δημόσιας δωρεάν παιδείας.
Η δεκαετία του 1960 έθεσε οικονομικές προκλήσεις για την Ελλάδα. Καταβλήθηκαν προσπάθειες για τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας, την προσέλκυση ξένων επενδύσεων και τη βελτίωση των υποδομών. Αυτές οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις, ωστόσο, αντιμετώπισαν αντίσταση και κριτική από ορισμένα τμήματα του πληθυσμού, οδηγώντας σε κοινωνικές αναταραχές και διαμαρτυρίες. Οι όλες πιέσεις που άσκησαν οι φοιτητές και η συλλογικότητα που επέδειξαν, οδήγησαν στην δημιουργία της Εθνικής Φοιτητικής Ένωσης Ελλάδας και κατάφεραν στις Βουλευτικές Εκλογές του 1964, να εκλεγεί ο Γεώργιος Παπανδρέου που είχε όραμα για τεράστιες μεταρρυθμίσεις στον χώρο της παιδείας, κάτι που, εν τέλει, δεν πρόλαβε να πραγματοποιήσει λόγω της επιβολής της Δικτατορίας.
Οι εξωτερικές σχέσεις της Ελλάδας έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του πολιτικού της τοπίου. Η χώρα ήταν μέλος του ΝΑΤΟ και η γεωπολιτική της θέση στην Ανατολική Μεσόγειο την κατέστησε βασικό παράγοντα στην πολιτική του Ψυχρού Πολέμου. Η εξισορρόπηση των σχέσεων τόσο με το δυτικό όσο και με το ανατολικό μπλοκ, διατηρώντας παράλληλα την εθνική κυριαρχία, έγινε ένα λεπτό διπλωματικό έργο. Τα γεγονότα και η δυναμική της δεκαετίας του 1960 στην Ελλάδα άφησαν μόνιμο αντίκτυπο στον πολιτικό και κοινωνικό ιστό της χώρας. Η κληρονομιά των δημοκρατικών αξιών που προωθήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου συνέχισε να επηρεάζει τις επόμενες γενιές, συμβάλλοντας στη δέσμευση της Ελλάδας για δημοκρατική διακυβέρνηση. Μετά την πτώση της Χούντας και την αναθεώρηση του Συντάγματος, το άρθρο 114 παρέμεινε αλλάζοντας απλά αρίθμηση (άρθρο 120), συμβολικά ωστόσο παρέμεινε το σύνθημα «1-1-4».
Η δεκαετία του 1960 στην Ελλάδα ήταν μια «προχουντική» περίοδος που χαρακτηρίστηκε από έντονες οικονομικές προκλήσεις και μια ένθερμη επιθυμία του λαού στις δημοκρατικές αξίες. Η εμφάνιση συνθημάτων όπως το «1-1-4» αντανακλούσε τις προσδοκίες μιας κοινωνίας που κινούνταν στη λεπτή ισορροπία μεταξύ παράδοσης και προόδου. Η κατανόηση αυτής της εποχής παρέχει πολύτιμες πληροφορίες για το ταξίδι της Ελλάδας στα μέσα του 20ού αιώνα και τη συνεχιζόμενη δέσμευσή της στις δημοκρατικές αρχές.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ο άγνωστος αριθμός 114 που έγινε σύνθημα της νεολαίας το ’60. Το αίτημα “15% για την παιδεία” και οι συγκρούσεις με την αστυνομία για περισσότερα δικαιώματα…,mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Παιδεία 15% και ό,τι γκρέμισε η χούντα, efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ.
- 5 Μαρτίου 1962 -Προβάλλεται για πρώτη φορά και το σύνθημα «1-1-4», iscreta.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Για το 114 (ένα μελέτημα που η χρησιμότητά του κάθε άλλο παρά περιορίζεται στον χωροχρόνο της Ελλάδας του ’60, ενώ αναφέρεται όλως διαφωτιστικά και στο ζήτημα της βίας), kosmosnf.gr, διαθέσιμο εδώ.
