Της Εμμανουέλας Σουφαλιδάκη,
Το Σύνταγμα της Ελλάδας ορίζεται ως το υπέρτατο σημείο αναφοράς, το οποίο καθορίζει την πορεία της χώρας, σκιαγραφεί τις βασικές κατευθυντήριες πολιτικές και από αυτό πηγάζουν και οι τρεις μορφές εξουσίας: εκτελεστική, νομοθετική και δικαστική. Ωστόσο, μετά την ένταξη της Ελλάδος στην ευρωπαϊκή τότε κοινότητα –ένωση σήμερα, αναγνωρίστηκε και μια άλλη υπέρτατη πηγή εθνικού δικαίου, αυτή των νομοθετικών διατάξεων και επιταγών της Ένωσης, όπως ορίζεται από σύνολο αναγνωρισμένων αρχών. Βέβαια, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν πρόκειται για μια ιεραρχική κατάταξη, αλλά για ζήτημα περί της ισχύος του νόμου κάθε φορά που ανακύπτει σύγκρουση κανόνων δικαίου ανάμεσα στα δύο μέρη.
Μια τέτοια βασική αρχή που αναγνωρίζει την ισχύ και επιρροή του ενωσιακού δικαίου έναντι του εθνικού είναι η αρχή της υπεροχής. Σύμφωνα με αυτή την αρχή, το ενωσιακό δίκαιο και οι κανόνες δικαίου που αυτό παράγει, έχουν το προβάδισμα έναντι των εθνικών διατάξεων. Στην πραγματικότητα, αποτελεί τον θεμελιώδη πυλώνα, πάνω στον οποίο το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στηρίζει την υπεροχή του υποχρεώνοντας τα εθνικά δικαστήρια να συμμορφωθούν με την ενωσιακή νομοθεσία. Η αρχή της υπεροχής, ως διαπιστωμένη νομολογιακά αρχή, έχει τις ρίζες της στην από 15 Ιουλίου του 1964 απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην υπόθεση Flaminio Costa κατά ENEL.
Η απόφαση αυτή διαφοροποίησε την μέχρι τότε σχέση εθνικού και ευρωπαϊκού δικαίου, ορίζοντας ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικότερα τα δικαστήρια αυτής δύνανται να επιβληθούν στα εκάστοτε δικαστήρια των κρατών- μελών. Στη βάση αυτής της αρχής, λοιπόν, ο εκάστοτε εφαρμοστής του νόμου, είτε είναι ο εθνικός δικαστής, είτε ο νομοθέτης, είτε η διοίκηση, καλείται να εφαρμόσει τον ενωσιακό κανόνα παραμερίζοντας τον εθνικό. Η μη εφαρμογή του εθνικού κανόνα δεν συνεπάγεται και την ακύρωσή του ή τον χαρακτηρισμό του ως ανυπόστατο αλλά κάθε φορά κρίνεται κατά περίπτωση (in concreto) από τα εθνικά δικαστήρια. Με τον ίδιο τρόπο ο εθνικός νομοθέτης οφείλει όχι μόνο να μην προβαίνει στη θέσπιση κανόνων με αντίθετο προς τους ενωσιακούς κανόνες περιεχόμενο αλλά, ακόμα περισσότερο, να φροντίζει για τη συμβατότητα των νέων νομοθεσιών με αυτές του Ενωσιακού Δικαίου. Αντίστοιχα, η διοίκηση οφείλει να μην παρεμποδίζει την εφαρμογή των ενωσιακών διατάξεων και να λαμβάνει μέτρα διευκόλυνσης των διεκδικήσεων των ιδιωτών που σχετίζονται με αυτές.
Στην Ελλάδα, η εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας έχει άμεσα αποτελέσματα. Αυτό σημαίνει, ότι σύμφωνα με την αρχή του αποτελέσματος που προέκυψε νομολογιακά το 1963 από την υπόθεση Van Gend en Loos, οι ιδιώτες μπορούν να απευθύνονται άμεσα στα εθνικά δικαστήρια για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους χωρίς να απαιτείται η διαμεσολάβηση ή η προηγούμενη μεταφορά των ευρωπαϊκών διατάξεων στην εθνική νομοθεσία. Ένα παράδειγμα άμεσου αποτελέσματος που κάποιος ιδιώτης μπορεί απευθείας να αναφέρει στο εθνικό δικαστήριο είναι η εναρμόνιση των εθνικών νόμων με την Οδηγία για τα Δικαιώματα των Καταναλωτών. Σκοπός της Ένωσης είναι να εξασφαλίσει ότι οι καταναλωτές σε όλα τα κράτη μέλη θα απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα, ενισχύοντας την εμπιστοσύνη στη διασυνοριακή εμπορία.
Ο λόγος, που τόσο η αρχή της υπεροχής όσο και του άμεσου αποτελέσματος έγιναν οι ρυθμιστές της σχέσης των δύο δικαίων και κατέληξαν σε αναπόσπαστο πλέον μέρος της λειτουργίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι η αυτονομία της τελευταίας ως ένα ξεχωριστό δικαιικό σύστημα. Η Ευρωπαϊκή ένωση αποτελούμενη από δικούς της ξεχωριστούς θεσμούς και όργανα, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και εκδίδοντας τις δικές της αποφάσεις από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει στήσει το δικό της ανεξάρτητο και αυτόνομο νομικό σύστημα. Μέσω αυτού του συστήματος αναπτύσσεται το νομικό πλαίσιο διαφόρων τομέων, όπως είναι το εμπόριο, οι κανόνες ανταγωνισμού, η περιβαλλοντική προστασία και η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πέρα όμως από την αναγνώριση της ισχύος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των αρχών αυτής, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποτιμάται η αξία των ξεχωριστών συνταγματικών διατάξεων και αρχών όχι μόνο της χώρας μας αλλά και του κάθε κράτους-μέλους. Σε τελική ανάλυση, όλα αυτά συναποτελούν και συνδιαμορφώνουν άλλοτε με δυναμικότερη και άλλοτε με πιο υποτονική επίδραση το δίκαιο, τις αρχές και τις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε κάθε περίπτωση με την εφαρμογή των αρχών της υπεροχής και του αποτελέσματος τίθεται ως απώτατος στόχος η αρμονία, η ομοιομορφία και η ενιαία στάση όλων των κρατών-μελών της Ένωσης, η αποφυγή των νομικών -και όχι μόνο- συγκρούσεων και η έννομη προστασία όλων των πολιτών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Β. Χριστιάνος, Ε. Παπαδοπούλου, Μ. Περάκης, Εισαγωγή στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Νομική Βιβλιοθήκη, 2021
- Πηγές και πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, europarl.eu, διαθέσιμο εδώ
-
Η υπεροχή του ευρωπαϊκού δικαίου, lex.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
