Της Αντωνίας Πετρολέκας,
Ο Ρεαλισμός, μία από τις κυρίαρχες θεωρίες στον τομέα της διεθνούς πολιτικής, προσφέρει ένα δυναμικό πλαίσιο για την κατανόηση των διεθνών σχέσεων και των διακρατικών ισορροπιών. Στο επίκεντρο αυτής της θεωρίας βρίσκεται η ιδέα ότι τα κράτη ενεργούν, πρωτίστως, με βάση τα συμφέροντά τους, αναζητώντας τη διατήρηση ή την αύξηση της δύναμής τους στο διεθνές συστήματα. Ένας από τους πρωτοπόρους στο πεδίο αυτό είναι ο John Mearsheimer, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, ο οποίος έχει αναπτύξει μία ιδιαίτερα επιδραστική προσέγγιση του ρεαλισμού, γνωστή ως επιθετικός ρεαλισμός (offensive realism).
Σύμφωνα με τον Mearsheimer, η διεθνής σκηνή είναι ανεξέλεγκτη και αναπόφευκτα οδηγεί σε μία συνεχή ανταγωνιστική κούρσα για την εξασφάλιση περισσότερης δύναμης από τα κράτη. Σε αυτό το πλαίσιο, η ασφάλεια είναι η κύρια ανησυχία των κρατών και η μέγιστη ασφάλεια επιτυγχάνεται μόνο μέσω της επίτευξης περισσότερης δύναμης σε σχέση με τους άλλους. Τα κράτη, ιδιαίτερα τα ισχυρότερα, δεν είναι προδιατεθειμένα στη διατήρηση του status quo, αλλά συνδέουν την επιβίωσή τους με την αύξηση της ισχύος ή της επιρροής. Ως εκ τούτου, στο διεθνές σύστημα διαιωνίζεται μια αέναη επιθετικότητα με στόχο την ηγεμονία. Σύμφωνα με τον Mearsheimer, ο επιθετικός ρεαλισμός θεωρεί ότι το διεθνές σύστημα διαμορφώνει και τη συμπεριφορά των κρατών, δηλαδή δομικοί παράγοντες, όπως η αναρχία και η κατανομή ισχύος είναι υψίστης σημασίας. Έτσι, η θεωρία δίνει μικρή προσοχή στα άτομα ή στις ιδεολογίες.
Τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από τον Mearsheimer, ύστερα από την εξέταση διαφόρων περιπτώσεων που έχουν καταλήξει στη διεξαγωγή πολέμου, επιδιώκοντας την επιβίωση του κράτους μέσω της μεγιστοποίησης της ισχύος. Κατά τα λεγόμενά του, στο βιβλίο του Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων, το τραγικό στοιχείο στην πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων εντοπίζεται στο γεγονός ότι τα κράτη, ανεξάρτητα με το αν έχουν αναθεωρητικούς σκοπούς ή όχι, επηρεάζονται από τη δομή του διεθνούς συστήματος και συμπεριφέρονται σαν να είναι αναθεωρητικές δυνάμεις, ανταγωνιζόμενες μεταξύ τους για την ισχύ.
Γιατί, όμως, τα κράτη επιδιώκουν την απόκτηση ισχύος; Σύμφωνα με τον Mearsheimer, στο άναρχο διεθνές σύστημα οι μεγάλες δυνάμεις διαθέτουν εγγενώς κάποια επιθετική ικανότητα, οι οποία τις καθιστά ικανές να πλήξουν η μια την άλλη. Τα κράτη, συνεπώς, είναι δυνητικά επικίνδυνα το ένα για το άλλο και ουδέποτε μπορούν να είναι σίγουρα για τις προθέσεις των άλλων κρατών. Επιπλέον, τα κράτη θέτουν την επιβίωσή τους σε πρώτο στόχο, καθώς κάνουν το παν για να διατηρήσουν την εδαφική τους ακεραιότητα και αυτονομία. Έτσι, οι μεγάλες δυνάμεις αναγνωρίζουν ότι ο καλύτερος τρόπος για να διατηρήσουν την ασφάλειά τους είναι να αποκτήσουν ηγεμονία, εξαλείφοντας οποιαδήποτε πιθανότητα αμφισβήτησης από κάποια άλλη μεγάλη δύναμη. Τα κράτη, όχι μόνο αναζητούν ευκαιρίες για να επωφεληθούν εις βάρος των άλλων, αλλά και προσπαθούν να διασφαλίσουν ότι κανείς δε θα επωφεληθεί εις βάρος τους. Η ισχύς, σύμφωνα με τον Mearsheimer, δεν είναι μέσο για την επίτευξη κάποιου σκοπού, αλλά αυτοσκοπός.
Ένα άλλο κεντρικό στοιχείο της θεωρίας του είναι η έμφαση στη σημασία της γεωγραφίας. Σύμφωνα με τον Mearsheimer, η γεωγραφική θέση ενός κράτους επηρεάζει σημαντικά τη στρατηγική του και τις σχέσεις του με άλλα κράτη. Κράτη με πρόσβαση σε θαλάσσιες οδούς, πόρους ή άλλα στρατηγικά σημεία έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να αποκτήσουν δύναμη σε σχέση με τα κράτη που δε διαθέτουν αυτά τα πλεονεκτήματα.
Εν κατακλείδι, το έργο του Mearsheimer έχει προκαλέσει έντονο ενδιαφέρον και συζητήσεις στην ακαδημαϊκή κοινότητα των διεθνών σχέσεων, με τους επικριτές του να ισχυρίζονται ότι η θεωρία του παραβλέπει άλλους παράγοντες που επηρεάζουν τις διεθνείς σχέσεις, όπως οι ιδεολογικές διαφορές, οι κοινωνικές δομές και οι οικονομικές σχέσεις. Παρόλα αυτά, η θεωρία του Mearsheimer παραμένει ιδιαίτερα επιφανής, καθώς προσφέρει ένα πλαίσιο που επιτρέπει την ανάλυση της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής και προβλέπει τις συμπεριφορές των κρατών σε ένα ασταθές και ταραχώδες περιβάλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- John J. Mearsheimer, Η τραγωδία της πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων, Εκδόσεις Ποιότητα
- Τα κράτη, η επιθετικότητά τους και ο J. Mearsheimer: Μία συμπληρωματική ανάγνωση, Το Βήμα των Κοινωνικών Επιστημών, διαθέσιμο εδώ
