Της Ναταλίας Κωσταδήμα,
Με τον όρο εφηβεία αναφερόμαστε στην περίοδο ζωής η οποία βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ της παιδικής και της ενήλικης ζωής. Είναι ένα στάδιο κατά το οποίο βιώνονται μείζονες αλλαγές στη σωματική, συναισθηματική, κοινωνική, σεξουαλική και πνευματική ανάπτυξη, που οδηγούν το άτομο στη σταδιακή διαμόρφωση του εαυτού του, μέχρι την ολοκλήρωση αυτής στην ενήλικη ζωή. Ποιες είναι, όμως, οι μεταβολές που υφίστανται το ανθρώπινο σώμα και η ψυχή, όσο διανύουμε την περίοδο της εφηβείας, και ποιος είναι ο αιτιολογικός μηχανισμός πίσω από αυτές;
Η ήβη ξεκινάει, κατά μέσο όρο, στην ηλικία των 11 ετών στα κορίτσια και 12 ετών στα αγόρια, ενώ πρώιμα συμπτώματα μπορεί να αρχίσουν να παρατηρούνται σε κάποια άτομα στις ηλικίες των 8 και 9 ετών, αντίστοιχα. Τα δύο κύρια συστήματα που εμπλέκονται στις αλλαγές της εφηβείας είναι το ενδοκρινικό και το αναπαραγωγικό. Εντούτοις, οι μεταβολές των ορμονών επηρεάζουν, τελικά, σχεδόν όλα τα συστήματα του ανθρώπου, συντελώντας στην ανάπτυξη του ατόμου τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά.
Η έναρξη της ήβης σηματοδοτείται όταν μία ορμόνη, η GnRH (γοναδοτρόπος), η οποία παράγεται από τον υποθάλαμο, διεγείρει την έκκριση των γοναδοτροπινών, δύο ορμονών, δηλαδή, από την υπόφυση. Οι δύο ορμόνες LH (ωχρινοτρόπος) και FSH (θυλακιοτρόπος) είναι αυτές που θα επιδράσουν στο αναπαραγωγικό σύστημα των παιδιών, θα διεγείρουν την παραγωγή των φυλετικών ορμονών και, κατά συνέπεια, όλες τις αλλαγές της εφηβείας. Πριν την εφηβεία, τα επίπεδα των LH και FSH του οργανισμού είναι αρκετά χαμηλά, λόγω μηχανισμών που καταστέλλουν την GnRH, όμως έναν χρόνο περίπου πριν την έναρξή της οι μηχανισμοί αυτοί αίρονται και έτσι μπορεί να ξεκινήσει η διαδικασία της αλυσιδωτής ενεργοποίησης των ορμονών. Οι ορμόνες LH και FSH δρουν με τη σειρά τους στις γονάδες, δηλαδή τις ωοθήκες για τα κορίτσια και τους όρχεις για τα αγόρια. Η LH διεγείρει την παραγωγή της προγεστερόνης για τα κορίτσια και της τεστοστερόνης για τα αγόρια, ενώ η FSH επάγει τη σύνθεση οιστρογόνων και την παραγωγή ωαρίων, καθώς και την έναρξη της παραγωγής σπέρματος αντίστοιχα.
Οι φυλετικές ορμόνες, κυρίως η τεστοστερόνη και τα οιστρογόνα, είναι υπεύθυνα για την ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου. Συγκεκριμένα, οι αλλαγές που επάγουν για τα κορίτσια κατά τη μετάβαση στην εφηβεία είναι:
- Αύξηση σωματικού λίπους
- Αύξηση και ανάπτυξη στήθους
- Αύξηση τριχοφυΐας στο εφηβαίο και τις μασχάλες
- Αύξηση ύψους και βάρους (σκελετική ανάπτυξη και αύξηση μυϊκής μάζας)
- Εμφάνιση της πρώτης εμμήνου ρύσεως
- Αύξηση των διαστάσεων της λεκάνης
- Το δέρμα και τα μαλλιά γίνονται πιο λιπαρά
- Στην επιφάνεια του δέρματος μπορεί να εμφανιστούν σπυράκια (ακμή)
Αντίστοιχα, το σώμα των αγοριών μεταβάλλεται ως εξής:
- Το όσχεο σκουραίνει, οι όρχεις μεγαλώνουν, το πέος μακραίνει και αυξάνει σε διάμετρο
- Ανάπτυξη τριχοφυΐας στην ηβική περιοχή, στη μασχάλη και στο πρόσωπο
- Το στήθος αποκτά πιο απαλή υφή και οι θηλές μορφοποιούνται
- Αύξηση ύψους-βάρους
- Ανάπτυξη μυών με την αύξηση μυϊκής μάζας (πιο έντονη σε σχέση με τα κορίτσια)
- Εμφάνιση νυχτερινής ονείρωξης
- Οι φωνητικές χορδές μεγαλώνουν και η φωνή βαθαίνει
- Το δέρμα και τα μαλλιά γίνονται πιο λιπαρά
- Σπυράκια και ακμή μπορεί να εμφανιστούν στην επιφάνεια του δέρματος
Παράλληλα με τη σωματική τους ανάπτυξη, οι έφηβοι βιώνουν μία σειρά από ψυχο-κοινωνικές και πνευματικές μεταβολές. Οι περισσότεροι, στο πλαίσιο της φυσιολογικής νοητικής ανάπτυξης, διαμορφώνουν σε πρώτη φάση γενικευμένη σκέψη, δηλαδή έχουν την ικανότητα να κρίνουν καταστάσεις ως καλές ή κακές, σωστές ή λανθασμένες. Στην εξέλιξη της εφηβείας αρχίζουν να σκέπτονται με πιθανότητες, να αναγνωρίζουν και να εκτιμούν συνέπειες των πράξεών τους και διαφωνούν ή αμφισβητούν τις ιδέες και τις σκέψεις άλλων.
Στον αντίποδα, παρατηρείται η τάση των εφήβων να μην διαθέτουν αίσθηση του κινδύνου, λαμβάνοντας ρίσκα για διάφορα θέματα, ενώ χαρακτηρίζονται και από εγωκεντρικές συμπεριφορές. Ταυτόχρονα, τα άτομα σε αυτήν τη φάση ζωής αρχίζουν να περνούν τον περισσότερο χρόνο με τις παρέες τους και λιγότερο με την οικογένειά τους, να πειραματίζονται με τους φίλους τους, το στυλ τους, τα χόμπι τους, ξυπνά το ερωτικό ενδιαφέρον και ξεκινά η σεξουαλική τους ζωή. Πρωταρχικός στόχος των νέων, σε αυτήν τη φάση ζωής, είναι η ανακάλυψη του εαυτού τους και της προσωπικότητάς τους, η ανεξαρτητοποίηση και η εδραίωση του εγώ τους στο περιβάλλον τους.
Η εφηβεία αποτελεί αναμφίβολα μία περίοδο-σταθμό στην ολοκλήρωση του ατόμου εσωτερικά και εξωτερικά. Πρόκειται για μία ιδιαίτερα ευαίσθητη ηλικία, κατά την οποία οι νέοι προσπαθούν να εξοικειωθούν με τις σωματικές αλλαγές που βιώνουν, ενώ, παράλληλα, απομακρύνονται από την οικογένεια και τους διάφορους θεσμούς, στην προσπάθεια να αυτονομηθούν και να διαμορφώσουν τον δικό τους χαρακτήρα. Τα ερεθίσματα που δέχονται καθημερινά επιδρούν ουσιαστικά στη σκέψη και τη δράση τους, για αυτό και είναι ιδιαίτερα σημαντική η στήριξη, η ορθή προσέγγιση και καθοδήγησή τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Physiology, Puberty, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Εφηβεία, η περίοδος της βιολογικής και της συναισθηματικής ωρίμανσης, Μαρία Μάνδυλα, Αφροδίτη Πανταζοπούλου, Στάθης Κουσουνής, Πετρίνα Γερογιάννη, Αλέκος Κουσουνής, ΙΑΤΡΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ ΒΟΡΕΙΟΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 2013, Τόμος 9, Τεύχος 2. Διαθέσιμο εδώ
- ΟΡΜΟΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΗΒΗ. ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ. ΕΚΛΑΪΚΕΥΜΕΝΑ ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ, apothesis.eap.gr. Διαθέσιμο εδώ
