Της Αντωνίας Πετρολέκα,
Ο «αγώνας» για καθαρές μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έχει αρχίσει και, μεταξύ άλλων, το λίθιο βρίσκεται στο επίκεντρο, όσον αφορά θέματα τροφοδοσίας ηλεκτρικών οχημάτων και αποθήκευσης αιολικής και ηλιακής ενέργειας. Το λίθιο βρίσκεται σε «πρωταγωνιστικό ρόλο», σε αυτή την «πράσινη» μετάβαση που βιώνουμε. Βέβαια, το λίθιο δεν μπορεί να θεωρηθεί πανάκεια, με τις εξαιρετικά αρνητικές πτυχές της εξόρυξής του στο περιβάλλον, να είναι ήδη γνωστές.
Έχοντας αυτή τη γνώση, θα πρέπει να προκύψει και μια ευθύνη απέναντι στο περιβάλλον και τις μελλοντικές γενιές, στο πλαίσιο της βιωσιμότητας. Μαζί με τις θετικές ιδιότητες του λιθίου στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, είναι απαραίτητο να εξεταστούν και οι πιθανές του «παρενέργειες». Μεταξύ των αρνητικών μπορούν να συμπεριληφθούν η χρήση μεγάλων ποσοτήτων νερού και οι σχετικές επιπτώσεις στον υδρολογικό κύκλο, η πιθανή αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, η παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων ορυκτών αποβλήτων και η αύξηση στα αναπνευστικά προβλήματα.
Προφανώς, τα οικονομικά συμφέροντα που διακυβεύονται είναι τεράστια, με την Αυστραλία, τη Χιλή και την Κίνα να παράγουν το 90% του λιθίου στον κόσμο, και την παγκόσμια αγορά να πλησιάζει τα $8 δισ. Στο επίκεντρο βρίσκεται η χρήση μπαταριών λιθίου για την ηλεκτροκίνηση των αυτοκινήτων και την αποθήκευση ανανεώσιμης ενέργειας, που θα οδηγήσει στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Ωστόσο, αφού εξεταστεί το κόστος των εκπομπών που σχετίζονται με την εξόρυξη λιθίου, η μετάβαση μπορεί να μην είναι τόσο αποτελεσματική και «πράσινη» όσο πιστεύουμε. Η εξόρυξη λιθίου απαιτεί πραγματικά πολύ νερό. Συγκεκριμένα, για την εξαγωγή ενός τόνου λιθίου απαιτούνται περίπου 500.000 λίτρα νερού, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε δηλητηρίαση δεξαμενών και συναφή προβλήματα.
Έτσι, είναι δικαιολογημένη η ανησυχία και η οργή των κατοίκων του Covas do Barroso, της Πορτογαλίας, όπου η εταιρία Savannah Resources στοχεύει να αναπτύξει το μεγαλύτερο ανοιχτό ορυχείο λιθίου της Δυτικής Ευρώπης. Το συγκεκριμένο ορυχείο θα μπορούσε να απειλήσει τα βοσκοτόπια, τις βουνοπλαγιές και τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, από τις οποίες εξαρτάται η διαβίωση του ντόπιου πληθυσμού. Παρόλα αυτά, τον Μάιο, η Savannah Resources έλαβε την προκαταρκτική έγκριση από τις πορτογαλικές αρχές για την ανάπτυξη του ορυχείου σε περίπου 2.076 στρέμματα, τα 3/4 των οποίων είναι κοινοτική γη. Καθώς φαίνεται, η ορεινή περιοχή Barroso περιέχει μερικούς από τους σημαντικότερους πόρους λιθίου της Ευρώπης. Έτσι, το έργο της Savannah Resources αναμένεται να παράγει αρκετό λίθιο για περίπου μισό εκατομμύριο μπαταρίες ηλεκτρικών αυτοκινήτων κάθε χρόνο.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτω από τη σημαία της προαναφερθείσας «πράσινης μετάβασης», έχει επιταχύνει τον «αγώνα» για το λίθιο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υπολογίσει ότι η ζήτηση για λίθιο θα αυξηθεί 60 φορές, μέχρι το 2050, με τον Maroš Šefčovič, Αντιπρόεδρο της Επιτροπής, να τονίζει ότι οι κλιματικοί στόχοι δεν μπορούν να επιτευχθούν, χωρίς κρίσιμα υλικά, όπως το λίθιο. Συνεπώς, για να αποτραπεί η εξάρτηση της Ε.Ε. από τρίτες χώρες, η Ένωση στοχεύει στη διευκόλυνση των εξορυκτικών δραστηριοτήτων, θέτοντας ως στόχο τουλάχιστον το 10% των πρώτων υλών της Ευρώπης να προέρχεται από κράτη-μέλη.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το λίθιο θα μπορούσε να δημιουργήσει €9 δισ. σε επενδύσεις. Έτσι, τα αιτήματα αναζήτησης και εξερεύνησης έχουν αυξηθεί, τα τελευταία χρόνια. Για τη διευκόλυνση αυτού, οι πορτογαλικές αρχές ανακοίνωσαν ότι θα ξεκινήσουν μια διεθνή δημόσια δημοπρασία παραχώρησης αδειών εξόρυξης λιθίου, αλλά η διαδικασία έχει αναβληθεί επανειλημμένα, λόγω ανησυχιών για τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης, ενώ στο προσκήνιο έχουν έρθει και θέματα διαφθοράς. Οι εκστρατείες των τοπικών κοινοτήτων κατά της εξόρυξης έχουν οδηγήσει τις αρχές στην αναστολή όλων των έργων σε κάποιες περιοχές, ωστόσο, οι εργασίες αναζήτησης συνεχίστηκαν στο Barroso.
Η Savannah Resources, προσπαθώντας να κερδίσει την εύνοια των ντόπιων, υπόσχεται ότι το έργο στο Barroso θα μπορούσε να δημιουργήσει εκατοντάδες θέσεις εργασίας και να συνεισφέρει περισσότερα από €1 δισ. Α.Ε.Π. της Πορτογαλίας. Βέβαια, οι υποσχέσεις για οικονομική ανάπτυξη δεν κατάφεραν να πείσουν τους ντόπιους, οι οποίοι φοβούνται ότι η εξόρυξη θα καταστρέψει τα προς το ζην και την ποιότητα ζωής τους και θα αποφέρει βραχυπρόθεσμα κέρδη σε λίγους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, επίσης, προκαλεί το γεγονός ότι το Barroso είναι η μόνη περιοχή στην Πορτογαλία, και μία από τις μόλις οκτώ στην Ευρώπη, που αναγνωρίζεται, από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας, ως Παγκοσμίως Σημαντικό Σύστημα Αγροτικής Κληρονομιάς, με εξαιρετικά τοπία που συνδυάζουν τη γεωργική βιοποικιλότητα και τα ανθεκτικά οικοσυστήματα, διαθέτοντας μια πολύτιμη πολιτιστική κληρονομιά.
Η υλοποίηση ενός τέτοιου έργου θέτει, παραδόξως, σε κίνδυνο την περιβαλλοντική βιοποικιλότητα για χάρη μιας… «πράσινης μετάβασης» και, παρότι η Savannah Resources έχει υποσχεθεί ότι θα ακολουθηθούν «τα καλύτερα πρότυπα ποιότητας» και συμμόρφωσης με όλους τους κανονισμούς, οι υποψίες απουσίας διαφάνειας συνεχίζουν να «αιωρούνται». Παράλληλα, οι περιβαλλοντολόγοι υποστηρίζουν ότι οι αναμενόμενες περιβαλλοντικές βλάβες υπερβαίνουν κατά πολύ τα οφέλη της εξόρυξης λιθίου στο Barroso.
Τι μπορεί να συμβεί λοιπόν; Αρχικά, πρέπει να γίνουν επενδύσεις σε εναλλακτικές λύσεις, αντί των μπαταριών λιθίου. Ταυτόχρονα, η ανακύκλωση και η αύξηση της διάρκειας ζωής αυτών των μπαταριών θα μείωνε την ανάγκη εξόρυξης τεράστιων ποσοτήτων πολύτιμου υλικού. Ακόμα, αυτή η προσπάθεια θα πρέπει να συνοδεύεται από την έναρξη εργασιών εξόρυξης λιθίου με αυστηρούς περιβαλλοντικούς νόμους και κανονισμούς. Η αποκατάσταση και η μείωση των επιπτώσεων της εξόρυξης λιθίου είναι απαραίτητη, για μια πραγματικά επιτυχημένη «πράσινη μετάβαση».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Europe’s thirst for lithium threatens livelihoods, biodiversity in Portugal, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Portugal’s Barroso lithium mine project faces villagers’ ire, BBC, διαθέσιμο εδώ
- The Paradox of Lithium, Columbia Climate School, διαθέσιμο εδώ
