Της Ιωάννας Μέγα,
Η ιδέα ότι η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου μπορεί να είναι ένας ισχυρός πολυτροπικός διεγέρτης για την νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου εντοπίζεται ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, όταν ο Santiago Ramón y Cajal, Ισπανός νευροεπιστήμονας, υποστήριξε ότι η τεχνογνωσία της μουσικής σχετίζεται με ανατομικές και λειτουργικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Πιο συγκεκριμένα, η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου είναι μια πολύπλοκη διεργασία που απαιτεί πολλαπλές αισθητηριακές και γνωστικές λειτουργίες, όπως η εστιασμένη προσοχή, η απομνημόνευση και η προοδευτική γνώση μιας τεχνικής δεξιότητας. Εν ολίγοις, η αυξανόμενη νευροεπιστημονική έρευνα έχει αποδείξει ότι η έκθεση σε μουσικά ερεθίσματα και η εντατική εκμάθηση και εξάσκηση των μουσικών οργάνων φέρουν θετικά αποτελέσματα στην ανάπτυξη του εγκεφάλου.
Αρχικά, ας διευκρινίσουμε τι είναι η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου και πως συνδέεται με την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου. Ο εγκέφαλος έχει μια αξιοσημείωτη ικανότητα να τροποποιεί τη δομική και λειτουργική του οργάνωση καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας, ως απόκριση στις αλλαγές του περιβάλλοντος. Η λειτουργική και δομική νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου είναι εγγενώς συνυφασμένες με έναν πολύπλοκο τρόπο.
Πώς, όμως, η μουσική εξάσκηση αλλάζει τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου μας;
Η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου απαιτεί πολλές δεξιότητες, συμπεριλαμβανομένης της ανάγνωσης ενός πολύπλοκου συμβολικού συστήματος (μουσική σημειογραφία) και της μετάφρασής του σε διαδοχική, αμφίχειρη κινητική δραστηριότητα που εξαρτάται από πολυαισθητηριακή ανάδραση, ανάπτυξη κινητικών δεξιοτήτων σε συνδυασμό με απομνημόνευση μεγάλων μουσικών αποσπασμάτων. Στις παραπάνω διεργασίες, απαιτείται η ταυτόχρονη διέγερση τόσο του δεξιού όσο και του αριστερού εγκεφαλικού ημισφαιρίου. Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, πως η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου απαιτεί πολλαπλές αισθητικοκινητικές προσαρμογές. Η εντατική μουσική εξάσκηση μπορεί να οδηγήσει σε νευροπλαστικές αλλαγές τόσο στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο (κατά την παιδική ηλικία) όσο και στον εγκέφαλο των ενηλίκων. Επιπλέον, είναι σημαντικό να αναφερθεί πως οι νευροπλαστικές αυτές αλλαγές συσχετίζονται άμεσα με τη διάρκεια της εξάσκησης ενός μουσικού οργάνου.
Παίζει ρόλο η ηλικία που θα ξεκινήσει κάποιος την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου ;
Πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου που σχετίζεται με την εντατική εξάσκηση δεν περιορίζεται μόνο στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο, αντιθέτως είναι δυνατή και κατά την ενήλικη ζωή. Παρόλα αυτά, είναι κοινώς αποδεκτό πως ο βαθμός της νευροπλαστικότητας συνήθως μειώνεται με την πάροδο της ηλικίας. Στη συνέχεια θα δούμε λίγο πιο αναλυτικά τις θετικές επιδράσεις της εκμάθησης ενός μουσικού οργάνου στις διάφορες ηλικιακές ομάδες (παιδιά, ενήλικες, ηλικιωμένοι).
Επιδράσεις της μουσικής εκπαίδευσης στην Παιδική Ηλικία
Ένας αυξανόμενος όγκος στοιχείων, που προέκυψαν ύστερα από μελέτες, έχει επισημάνει τα ευεργετικά αποτελέσματα της μουσικής εκπαίδευσης στη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών. Η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου στην παιδική ηλικία μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνιες αλλαγές στην δομή και οργάνωση του εγκεφάλου. Έτσι, λοιπόν, η μουσική εξάσκηση μπορεί να έχει διαρκή επίδραση στον εγκέφαλο, δημιουργώντας πρόσθετες νευρικές συνδέσεις στην παιδική ηλικία που μπορούν να βοηθήσουν στην αντιστάθμιση των γνωστικών εκπτώσεων αργότερα στη ζωή. Ορισμένα από τα οφέλη της μουσικής εξάσκησης των μουσικών οργάνων στα παιδιά αναγράφονται ενδεικτικά παρακάτω:
- Επιδράσεις στην νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου: Η τακτική μουσική εκπαίδευση και εξάσκηση κατά την παιδική ηλικία μπορεί να προκαλέσει δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο.
- Γλωσσικά Οφέλη: Οι παραλληλισμοί μεταξύ μουσικής και γλώσσας υποδηλώνουν ότι η μουσική εκπαίδευση μπορεί να οδηγήσει σε βελτιωμένες λεκτικές ικανότητες, όπως βελτιώσεις στην ικανότητα ανάγνωσης και καλύτερη γλωσσική αντίληψη.
- Θετικές Επιδράσεις στις μαθησιακές δυσκολίες: Η ευμεταβλητότητα του αναπτυσσόμενου εγκεφάλου υποδηλώνει ότι οι παρεμβάσεις που στοχεύουν σε πολυαισθητηριακές περιοχές μπορούν να διευκολύνουν την νευροπλαστικότητα στα παιδιά και να χρησιμοποιηθούν για τη θεραπεία ορισμένων αναπτυξιακών διαταραχών.
- Θετικές Επιδράσεις στις Γνωστικές λειτουργίες: Σε σύγκριση με άλλα προγράμματα τεχνών και αθλημάτων η εκμάθηση μουσικών οργάνων έχει δείξει ευεργετικά μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στη γνωστική ανάπτυξη. Επιπλέον, η μουσική εκπαίδευση βελτιώνει τις δεξιότητες ακρόασης και αποτελεί ένα όφελος για την εκμάθηση μιας δεύτερης γλώσσας.
Επιδράσεις της μουσικής εκπαίδευσης στους Ενήλικες
Η εντατική εκμάθηση νέων δεξιοτήτων στην ενήλικη ζωή μπορεί να προκαλέσει δομικές προσαρμογές που επιτρέπουν στον εγκέφαλο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Πιο συγκεκριμένα, η διαρκής εντατική εξάσκηση ενός μουσικού οργάνου μπορεί να έχει ευεργετικό αντίκτυπο στην νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου και στις γνωστικές και σωματικές ικανότητες. Επιπλέον, η μουσική εκπαίδευση μπορεί να αποτρέψει σε κάποιο βαθμό την πτώση των γνωστικών λειτουργιών κατά τη γήρανση.
Επιδράσεις της μουσικής εκπαίδευσης στους Ηλικιωμένους
Η γήρανση σχετίζεται με την προοδευτική απώλεια λειτουργιών σε διάφορους τομείς, όπως η αντίληψη, η γνωστική λειτουργία, η μνήμη και ο κινητικός έλεγχος. Αν και η νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου είναι γνωστό ότι εμφανίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, ο βαθμός πλαστικότητας συνήθως μειώνεται με την ηλικία. Ο εκφυλισμός των εγκεφαλικών ιστών και η γνωστική έκπτωση μπορεί να αντιπροσωπεύουν μια αναπόφευκτη τροχιά της φυσιολογικής διαδικασίας γήρανσης. Παρόλα αυτά, η εκμάθηση και η εξάσκηση ενός μουσικού οργάνου μπορεί να επιβραδύνουν τη γνωστική έκπτωση στους ηλικιωμένους, βοηθώντας για παράδειγμα στη διατήρηση της καλής μνήμης. Έτσι, λοιπόν, για να ελαχιστοποιηθούν οι επιβλαβείς επιπτώσεις της γήρανσης στη λειτουργία του εγκεφάλου, τα ηλικιωμένα άτομα θα πρέπει να συμμετέχουν σε πολυαισθητηριακές, γνωστικές και κινητικές δραστηριότητες σε εντατική βάση.
Συμπερασματικά, η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου και η εντατική εξάσκηση αυτού, δημιουργεί μοναδικά βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, προετοιμάζοντας τη βάση για μια σειρά από δεξιότητες, όπως η ενίσχυση των γνωστικών λειτουργιών. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να θυμόμαστε ότι όπως ασκούμε το σώμα μας, έτσι θα πρέπει να ασκούμε και το μυαλό μας με σκοπό την πρόληψη διάφορων νευροεκφυλιστικών διαταραχών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How Musical Training Shapes the Adult Brain: Predispositions and Neuroplasticity, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Music Making as a Tool for Promoting Brain Plasticity across the Life Span, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- How musical training affects cognitive development: rhythm, reward and other modulating variables, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Playing a musical instrument good for brain health in later life – study, bbc.com. Διαθέσιμο εδώ
- Your Aging Brain Will Be in Better Shape If You’ve Taken Music Lessons, nationalgeographic.com. Διαθέσιμο εδώ
