Της Γεωργίας – Αλεξάνδρας Καλογεροπούλου,
Ο συμβολισμός είναι ένα καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και φανερώνει τη μετάβαση από τον Ρομαντισμό στον Μοντερνισμό. Ήταν ένα ρεύμα που εναντιωνόταν στον Νατουραλισμό και τον Ρεαλισμό, ρεύματα γνωστά για τη ρεαλιστική τους αποτύπωση πάνω στον καμβά. Ο Συμβολισμός είχε ως χαρακτηριστικά τον θρησκευτικό μυστικισμό, το διεστραμμένο, τον φόβο και το ερωτικό στοιχείο. Εξέφραζε κυρίως τον ονειρικό κόσμο, το απόκρυφο, το νοσηρό και τον θάνατο. Το Συμβολικό Μανιφέστο δημοσιεύτηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 1886 στη γαλλική εφημερίδα Le Figaro από τον Jean Moreas και απέρριπτε τον Υλισμό και τον Ορθολογισμό που επικρατούσαν στον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό.
Ξεκίνησε στο χώρο της λογοτεχνίας, εξαπλώθηκε όμως πολύ σύντομα και στο χώρο της ζωγραφικής. Οι ζωγράφοι, που ανήκουν σε αυτό το ρεύμα, ήταν αντίθετοι με τον Νατουραλισμό και υποστήριζαν ότι οι πίνακες πρέπει να εκφέρουν τη συναισθηματική παλέτα και τις σκέψεις των καλλιτεχνών. Τα συμβολικά έργα είχαν συχνά ως πηγή έμπνευσης χαρακτήρες από την ελληνική μυθολογία ή πλάσματα που ήταν δημιούργημα της φαντασίας των ζωγράφων. Πολύ συχνά σύμβολα ήταν οι γυναίκες που παρουσιάζονταν ως παρθένες και femmes fatales.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα Συμβολισμού είναι ο πίνακας Ο χορός της ζωής του Edvard Munch. O Μunch έχει βάλει την παρθένα να απεικονίζεται με το λευκό φόρεμα, ενώ η γυναικά που επιδίδεται σε σαρκικές απολαύσεις με το κόκκινο. Επίσης, στον πίνακα υπάρχουν και άλλες γυναικείες φιγούρες, οι οποίες είναι μία ηλικιωμένη σατανική γυναίκα με μαύρα, στο βάθος μία μοναχική γυναικά που στέκεται μπροστά από το φροϋδικό αρσενικό φαλλικό σύμβολο, το οποίο δημιουργείται μέσω της αντανάκλασης του ηλίου πάνω στη θάλασσα.
Πολλές ανδρικές φιγούρες αιωρούνται γύρω από μία άλλη γυναικεία φιγούρα σε λευκό (αλλά μπορεί να είναι η ίδια σε διαφορετική χρονική στιγμή). Στα δεξιά του πίνακα φαίνεται ένας άνδρας, ο οποίος έχει αρπάξει με λαγνεία μία γυναίκα, η οποία προσπαθεί να απομακρυνθεί από αυτόν. Πρόκειται για μία καρικατούρα του θεατρικού συγγραφέα Gunnar Heiberg. H θάλασσα συμβολίζει την αιωνιότητα, το απέραντο, το άγνωστο και, τέλος, τον θάνατο. Ο χορός συμβολίζει τις απολαύσεις της επίγειας ζωής που, προς το παρόν, κρατάνε μακριά τους ανθρώπους από τον θάνατο. Οι άνθρωποι φαίνονται κλειδωμένοι στη σύνθεση παρόλο που συμμετέχουν σε χορό. Σε αυτό το έργο του προβάλλει το διαχρονικό θέμα της αποξένωσης και απομάκρυνσης.
Ένας γνωστός συμβολικός πίνακας που εμπεριέχει το μυθολογικό στοιχείο είναι Ο Οιδίποδας και η Σφίγγα του Moreau. Χρησιμοποιεί τον μύθο της Σφίγγας, η οποία είχε πολιορκήσει την αρχαία ελληνική πόλη της Θήβας. Κάθεται έξω από την πόλη και ρωτάει έναν γρίφο σε οποιονδήποτε προσπαθεί να περάσει. Επειδή, όμως, κανένας δεν μπορούσε να βρει την απάντηση, τους στραγγαλίζει. Μέχρι που έφτασε ο Οιδίποδας και τον ρωτάει η Σφίγγα «ποιο πλάσμα έχει μία φωνή και όμως γίνεται τετράποδο, δίποδο και τρίποδο;». Ο Οιδίποδας ήταν ο μόνος που κατάφερε να δώσει την απάντηση, η οποία είναι: «οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν 4 πόδια όταν είναι μωρά γιατί μπουσουλάνε, στη συνέχεια περπατάνε με τα δύο τους πόδια και όταν γεράσουν στηρίζονται σε μία μαγκούρα που υποτίθεται ότι είναι το τρίτο πόδι τους». Η Σφίγγα τότε πέφτει στη θάλασσα, ο Οιδίποδας μπαίνει στη Θήβα και του δίνουν τον θρόνο για ανταμοιβή.
Ύστερα, παντρεύεται και τη βασίλισσα Ιοκάστη, η οποία ήταν η μητέρα του άλλα αυτός δεν το ήξερε. Το έργο απεικονίζει τη σφίγγα να είναι πολύ κοντά στον Οιδίποδα, έτοιμη να τον γδάρει με τα νύχια της και τον Οιδίποδα κολλημένο με την πλάτη στον βράχο. Κοιτιούνται επίμονα μέσα στα μάτια. Πίσω από τον Οιδίποδα υπάρχει μία δάφνη που συμβολίζει τα υψηλότερα επιτεύγματα του ανθρώπου, πίσω από τη σφίγγα είναι μια συκιά που αντιπροσωπεύει την αμαρτία, ενώ στα δεξιά υπάρχει μία τεφροδόχος που συμβολίζει τον θάνατο –όπως και το φίδι– και από πάνω μία πεταλούδα που αντιπροσωπεύει την ψυχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Symbolism, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- Gustave Moreau and Symbolism: Oedipus and the Sphinx, eclecticlight.co, διαθέσιμο εδώ.
