Της Μαρίας Βαρλάμη,
Ο Τρωικός Κύκλος, δηλαδή το σύνολο των επών που αφηγούνται ολοκληρωμένα την ιστορία του Τρωικού Πολέμου, αποτελείται από οκτώ έργα, τα οποία, κατά σειρά γεγονότων, ονομάζονται ως εξής: Κύπρια, Ιλιάδα, Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου Πέρσις, Νόστοι, Οδύσσεια, Τηλεγονία. Από αυτά τα οκτώ έργα, οι γνωστές σε όλους μας Ιλιάδα και Οδύσσεια αποδίδονται στον γνωστότερο «γεωμετρικό» ποιητή όλων των εποχών, τον Όμηρο, ενώ τα έξι, που θεωρούνται μεταομηρικά, έχουν άγνωστους δημιουργούς.
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΜΗΡΟ
Ο Όμηρος πιθανότατα ταξίδευε για να απαγγείλει τα ποιήματά του, που πρέπει να τα συνέθεσε ως γραπτά κείμενα. Θεωρείται ότι έζησε κατά τον 8ο αι. π.Χ., στην περιοχή της Ιωνίας, χωρίς να είναι γνωστή επακριβώς η πατρίδα του· από τις επτά πόλεις που τον διεκδικούσαν, κυριότερες είναι η Σμύρνη και η Χίος. Η παράδοση τον ήθελε τυφλό, πράγμα που θεωρείται απίθανο.
ΤΟ ΟΜΗΡΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
Στην αρχαιότητα, ο Όμηρος θεωρείτο ποιητής της Ιλιάδας, της Οδύσσειας, και άλλων έργων. Η παρουσία του Ομήρου θεωρείται παράγοντας πολιτισμικής ενότητας του ελληνικού κόσμου, τόσο σε συγχρονικό όσο και σε διαχρονικό επίπεδο. Θεωρείται ότι σε κάποιο σημείο της Ιστορίας συνέβη κάτι, και τα έπη έλαβαν τη μνημειακή διάσταση και άρχισαν να διαδίδονται με παραλλαγές μικρής σημασίας. Στην πρώτη φάση της διάδοσης σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν συντεχνίες ραψωδών, και ιδιαίτερα αυτή των Ομηρίδων, που υπερηφανευόταν πως προερχόταν από τον ίδιο τον Όμηρο. Επίσης, κατά τον 6ο αι. π.Χ., πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία του Πεισίστρατου και του γιου του Ίππαρχου η επίσημη σύνθεση και έκδοση των Ομηρικών Επών από ομάδα ειδικών, πράξη που συνέβαλε στη διάδοσή τους.
Οι αντιφατικές και μυθοποιημένες για το πρόσωπο του Ομήρου πληροφορίες, που σχετίζονται με το βίο και το έργο του ποιητή, καθώς και μερικά προβλήματα που απορρέουν από την εις βάθος μελέτη των Ομηρικών επών, δημιούργησαν τους τελευταίους δυο αιώνες το ομηρικό ζήτημα. Τα κυριότερα σημεία του Ομηρικού ζητήματος είναι: α) Υπήρξε ο Όμηρος ή είναι πρόσωπο πλαστό; β) Αν υπήρξε, έγραψε ο ίδιος και την Ιλιάδα και την Οδύσσεια; γ) Υπήρχε ένα ενιαίο σχέδιο για τη σύσταση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας ή ήταν αποτέλεσμα ενός αρχικού πυρήνα με προσθήκες ραψωδών ή με ένωση μικρότερων επών;
Στα ερωτήματα αυτά δεν έχει δοθεί οριστική απάντηση, οπότε η έρευνα γύρω από το πρόσωπο του ποιητή συνεχίζεται. Στη σημερινή, ωστόσο, εποχή κυρίαρχες απόψεις σχετικά με το ομηρικό ζήτημα είναι οι εξής: η Ιλιάδα και η Οδύσσεια αποτελούν έργα ενός δημιουργού, όχι απαραίτητα του ίδιου και για τα δύο έπη, που χρησιμοποίησε τη γραφή και μπόρεσε να δημιουργήσει εκτεταμένα ποιήματα, αντλώντας στοιχεία από πολλές πηγές. Παράλληλα, αυτά τα στοιχεία ο ποιητής τα διασκευάζει, δημιουργώντας δύο προσωπικά ποιήματα που διατρέχονται από ενότητα και, τελικά, φέρουν τη σφραγίδα της ιδιοφυΐας του ποιητή και της εποχής του. Εξάλλου, αν εξετάσουμε τα δύο έπη, θα εντοπίσουμε σημαντικές διαφορές, τόσο υφολογικές όσο και αφηγηματικές. Πρώτα από όλα, η Ιλιάδα χαρακτηρίζεται από δραματική πυκνότητα, η οποία από τα αρχαία χρόνια είχε αποδοθεί στο νεαρό της ηλικίας του ποιητή, σε αντίθεση με το αφηγηματικό ύφος της Οδύσσειας, που θα ταίριαζε καλύτερα σε ένα έργο των γηρατειών. Έπειτα, η Ιλιάδα περιστρέφεται γύρω από μύθους απαλλαγμένους από μυθικά πλάσματα και φανταστικές περιπέτειες, ενώ η Οδύσσεια μοιάζει με ναυτικό παραμύθι για περιπέτειες σε πρωτάκουστα μέρη με παράξενα όντα. Ακόμα, η Οδύσσεια αναφέρεται σε μια μεταγενέστερη κοινωνικά εποχή, όταν η βασιλείας είχε αρχίσει να παραπαίει. Εδώ λαμβάνονται υπόψη οι επιθυμίες και ο λόγος ενός συμβουλίου, δίπλα στο βασιλιά, και προβάλλονται ακόμη και πρόσωπα κατώτερων στρωμάτων. Ωστόσο, η Ιλιάδα αναφέρεται σε μια κλειστή αριστοκρατική κοινωνία, στην οποία κανείς δεν τολμά να αντιταχθεί στους ανώτερους άρχοντες.
Τέλος, οι θεοί, αλλά και οι κεντρικοί ήρωες των δύο επών, διαφέρουν. Οι θεοί της Ιλιάδας, όπως και ο Αχιλλέας, ελέγχονται από τα πάθη τους. Σε αντίθεση, οι θεοί της Οδύσσειας, και ο Οδυσσέας, χαρακτηρίζονται από σωφροσύνη, από μέτρο. Άρα, από τη μία αποκαλύπτεται ένας δημιουργός στην ακμή της νεανικότητάς του, ενώ από την άλλη έχουμε έναν ποιητή οπλισμένο με την πείρα της ζωής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Montanari Franco (2017), Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, 2η έκδοση επιμέλεια Ρεγκάκος Αντώνης, Θεσσαλονίκη: University Studio Press
- Σαμαρά Μ., Τοπούζης Κ. (2014), Ομηρικά Έπη: Οδύσσεια, Αθήνα: ΟΕΔΒ
- Λουτριανάκη Β., Μουρουγκλού Α. (2006), Ομηρικά Έπη: Ιλιάδα, Αθήνα: Εκδόσεις Βολονάκη
