Διάκριση του ανθρωποκτόνου δόλου από τον δόλο πρόκλησης σωματικής βλάβης

Της Ελένης Κάζου,

Το ζήτημα της διάκρισης του ανθρωποκτόνου δόλου σε πράξεις που εμπεριέχουν το στοιχείο της πρόκλησης σωματικής βλάβης έχει απασχολήσει έντονα την νομολογία. Η πρακτική σημασία έγκειται στη στοιχειοθέτηση της κατηγορίας. Ιδιαίτερα δυσδιάκριτα εμφανίζονται τα όρια ανάμεσα στο έγκλημα της απόπειρας ανθρωποκτονίας και σε αυτό της βαριάς (σκοπούμενης ή μη) σωματικής βλάβης (310 ΠΚ) σε ό,τι αφορά την πλήρωση της υποκειμενικής τους υπόστασης.

Πιο συγκεκριμένα, απόπειρα ανθρωποκτονίας υπάρχει από τη στιγμή που αρχίζει να τελείται η μυϊκή ενέργεια, η οποία κατά την ολοκλήρωση της μπορεί δυνητικά να βλάψει το έννομο αγαθό της ζωής. Για την πλήρωση της υποκειμενικής αρκεί οποιαδήποτε μορφή δόλου, έστω και ενδεχόμενος. Ο δράστης δηλαδή πρέπει να γνωρίζει ακόμη και ως ενδεχόμενο ότι με την πράξη ή παράλειψη του θα προκαλέσει τον θάνατο προσώπου και να επιδιώκει ή απλά να αποδέχεται αυτό το αποτέλεσμα.

Όσον αφορά την πρόκληση βαριάς σωματικής βλάβης του άρθρου 310 ΠΚ, αυτή θίγει το έννομο αγαθό της σωματικής ακεραιότητας. Στο εκ του αποτελέσματος διακρινόμενο έγκλημα της πρώτης παραγράφου, ο δράστης πρέπει να καλύπτει με δόλο οποιουδήποτε βαθμού την τέλεση απλής σωματικής βλάβης και να προκαλεί από αμέλεια το περαιτέρω αποτέλεσμα της βαριάς σωματικής βλάβης. Για το έγκλημα της μη σκοπούμενης βαριάς σωματικής βλάβης του άρθρου 310 §2 ΠΚ χρειάζεται άμεσος δόλος β’ βαθμού ή ενδεχόμενος. Ο δράστης, δηλαδή, πρέπει να γνωρίζει ως βέβαιο ή ενδεχόμενο ότι θα προκαλέσει στο θύμα μια βαριά σωματική βλάβη και να αποδέχεται την πρόκληση αυτή χωρίς, ωστόσο, να την επιδιώκει. Η επιδίωξη τυποποιείται στο έγκλημα της βαριάς σκοπούμενης σωματικής βλάβης του άρθρου 310 §3 ΠΚ, προϋποθέτει άμεσο δόλο α’ βαθμού και απειλείται βαρύτερα με κάθειρξη.

Η διάγνωση του ανθρωποκτόνου δόλου είναι ιδιαίτερα δυσχερής στην περίπτωση του ενδεχόμενου δόλου, ο οποίος διαφοροποιείται από την ενσυνείδητη αμέλεια μόνο ως προς το βουλητικό στοιχείο της αποδοχής του θανάτου. Ειδικότερα, ο Άρειος Πάγος στην υπ’ αριθμόν 337/2010 απόφαση όρισε ότι: Στην ενσυνείδητη αμέλεια ο δράστης προβλέπει ότι λόγω της απερίσκεπτης συμπεριφοράς του μπορεί να επέλθει το αποτέλεσμα του θανάτου ωστόσο δεν το αποδέχεται. Από τη διάγνωση, ωστόσο, της ύπαρξης του δόλου εξαρτάται το αν η φύση του αδικήματος θα είναι κακουργηματική ή πλημμεληματική με όσες συνέπειες επιφέρει αυτό στην έκβαση της δίκης και το πλαίσιο της ποινής. Καθώς με την αντικειμενική υπόσταση της αρχής εκτέλεσης του εγκλήματος της ανθρωποκτονίας πληρούται παράλληλα η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος της βαριάς σωματικής βλάβης, στον βαθμό που έχει επέλθει στο θύμα κάποια μακροχρόνια αρρώστια ή παραμόρφωση, η στοιχειοθέτηση της κατηγορίας θα εξαρτηθεί από τη διάγνωση του δόλου.

Επιπλέον, το Ανώτατο Δικαστήριο στην υπ’ αριθμόν 162/2022 απόφαση δέχτηκε ότι «η συνδρομή του στοιχείου της αποδοχής, που αποτελεί το κυρίαρχο στοιχείο της έννοιας του ενδεχόμενου δόλου, είναι ζήτημα απόδειξης και δεν προκαθορίζεται από τον βαθμό της πιθανότητας, με την οποία προβλέφθηκε το εγκληματικό αποτέλεσμα, ούτε από τη διαπίστωση ότι ο δράστης, αν και προείδε τούτο ως δυνατό, προχώρησε στην πράξη του ή αποδέχθηκε την παράλειψη του, δίχως να λάβει υπόψη του μια τέτοια προειδοποίηση».

Ενδεικτικά κάποια αντικειμενικά στοιχεία, με τα οποία διερευνάται η ύπαρξη ή μη του ανθρωποκτόνου δόλου είναι τα εξής:

• Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν από τον δράστη (Η χρήση ενός πυροβόλου όπλου εκπληρώνει άμεσα τον σκοπό αφαίρεσης ζωής σε σχέση παραδείγματος χάρη με ένα ρόπαλο που προκαλεί μικρότερης έντασης και επικινδυνότητας σωματική βλάβη).
• Το μέσο του σώματος, στο οποίο κατηύθυνε την ενεργεία του (Μετράει το αν στόχευε στην θωρακική περιοχή, καθώς προκαλείται μεγαλύτερος κίνδυνος ζωής από το να στόχευε στα κάτω άκρα του θύματος).
• Η απόσταση που υπήρχε μεταξύ δράστη και θύματος (Ο πυροβολισμός σε άμεση επαφή με το θύμα προκαλεί άμεσο κίνδυνο ζωής).
• Η ένταση της πράξης (Πολλαπλά χτυπήματα επιτείνουν το κίνδυνο ζωής. Ο δράστης δεν στοχεύει στο να τραυματίσει απλά το θύμα, εάν αυτό έχει χάσει τις αισθήσεις του και συνεχίζει να το χτυπά).
• Η συμπεριφορά του δράστη μετά την τέλεση του αδικήματος (αν προσπάθησε να μεταφέρει το θύμα στο νοσοκομείο ή εν γένει να αποτρέψει τον κίνδυνο της ζωής).

Τα στοιχεία αυτά πρέπει να δείχνουν ότι ο δράστης έκανε ο, τι ήταν κατά την κοινή αντίληψη και πείρα δυνατό να αφαιρέσει τη ζωή του θύματος, να δημιουργήσει δηλαδή τέτοιες συνθήκες, ώστε η πιθανότητα αποφυγής του θανάτου να εναπόκειται στην τύχη. Στις περιπτώσεις που δεν αποδεικνύεται στο δικαστήριο ο ανθρωποκτόνος δόλος του δράστη είναι επιτρεπτή η μεταβολή της κατηγορίας από απόπειρα ανθρωποκτονίας σε βαριά (σκοπούμενη ή μη) σωματική βλάβη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Ελισάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου, Εγκλήματα κατά προσωπικών αγαθών, 5^η έκδοση, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2023

• Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών «Ισοκράτης»