Της Άννας Μάρκου,
Από τον 16ο-17ο αιώνα, οπότε και εισήχθη σαν όρος από τον φιλόσοφο Francis Bacon, η ευθανασία απασχολεί τα δικαιϊκά συστήματα των κρατών ως προς τη νομιμοποίηση ή την ποινικοποίησή της. Και παρότι ο Ιπποκράτης στον όρκο του τάσσεται κατά κάθε μορφής ευθανασίας από τους ιατρούς, εντούτοις, σήμερα, δεν είναι λίγες οι χώρες που έχουν νομοθετήσει υπέρ κάποιας ή και όλων των μορφών ευθανασίας, ενώ τις τελευταίες δεκαετίες, η δημόσια συζήτηση περί του θέματος αυξάνεται, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και τη δυτική Ευρώπη.
Αναμφισβήτητα, η χώρα που πρωτοστατεί στο εν λόγω ζήτημα είναι η Ολλανδία, η οποία ήταν και η πρώτη που νομιμοποίησε την ευθανασία ήδη από το 2002, ενώ το 2007 εισήγαγε σχετική νομοθετική ρύθμιση και για τους ανηλίκους άνω των δώδεκα ετών, καθώς και για τα βρέφη κάτω του ενός έτους μετά από σχετική απόφαση των γονέων. Πιο συγκεκριμένα, ο Ολλανδός νομοθέτης έχει αποποινικοποιήσει τόσο την ευθανασία όσο και την υποβοηθούμενη αυτοκτονία που τελείται από τον επιβλέποντα ιατρό ή αντίστοιχα από τον ασθενή, πάντα όμως με την παρουσία του ιατρού. Ο ασθενής θα πρέπει να πάσχει αφόρητα από κάποια ασθένεια χωρίς καμία προοπτική βελτίωσης ή λογική εναλλακτική λύση. Το αίτημά του για τον τερματισμό της ζωής του θα πρέπει να είναι εκούσιο και επίμονο, εφόσον βέβαια, έχει ικανότητα προς καταλογισμό και πλήρη επίγνωση της κατάστασής του.
Ενδιαφέρουσα δικλείδα ασφαλείας της ολλανδικής νομοθεσίας αποτελεί η προϋπόθεση λήψης της γνώμης ενός τουλάχιστον ακόμη ιατρού, καθώς και η ενημέρωση σε κάθε περίπτωση μιας ειδικής επιτροπής από τον επιβλέποντα ιατρό. Τέλος, ως προς τους ανήλικους ασθενείς, αυτοί μπορούν να ζητήσουν ευθανασία, εφόσον έχουν συμπληρώσει τα δώδεκα έτη της ηλικίας τους, με τη συναίνεση, όμως, των γονέων τους, αν είναι κάτω των δεκαέξι ετών, ενώ μόλις πέρυσι η νομοθεσία περί ευθανασίας συμπεριέλαβε πλέον και τους ανηλίκους μεταξύ ενός και δώδεκα ετών.
Αμέσως επόμενη ενδιαφέρουσα περίπτωση νομοθεσίας είναι η βελγική. Από τις λίγες χώρες διεθνώς που επιτρέπουν την ενεργητική ευθανασία -ήτοι, τη χορήγηση θανατηφόρας αγωγής από τον ιατρό- το Βέλγιο δίνει τη δυνατότητα αυτή σε ασθενείς που αντιμετωπίζουν σοβαρές και μη αναστρέψιμες οργανικές βλάβες λόγω κάποιας ασθένειας ή και ατυχήματος. Ως προς τους ανηλίκους, εδώ η συναίνεση των γονιών είναι απαραίτητη μέχρι να κλείσουν τα δεκαοκτώ έτη, όπως και η γνωμοδότηση από ομάδα ειδικών γιατρών. Η πιο αξιοπρόσεκτη, ίσως, προϋπόθεση του βελγικού νόμου, είναι ότι η πραγμάτωση της ευθανασίας θα πρέπει να γίνει το αργότερο μέσα σε μια πενταετία από την έγγραφη απαίτηση του ασθενούς. Αξίζει να σημειωθεί πως το Βέλγιο ήταν η πρώτη χώρα που επέτρεψε την ευθανασία για όλους τους ανηλίκους χωρίς ηλικιακούς περιορισμούς το 2014.
Ιδιαίτερης αναφοράς χρήζει και η Ελβετία, όπου οι ιατροί μπορούν να συνταγογραφήσουν τη χορήγηση θανατηφόρας αγωγής σε ασθενείς που έχουν διαγνωστεί με σοβαρή και αφόρητη πάθηση και έχουν την αναγκαία πνευματική ικανότητα (για παράδειγμα, δεν πάσχουν από κατάθλιψη). Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι η ελβετική νομοθεσία επιτρέπει μόνο την ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία, -και μάλιστα, και για αλλοεθνείς- κατά την οποία ο ιατρός συνταγογραφεί μεν τη θανατηφόρα αγωγή, τη χορήγησή της όμως αναλαμβάνει ο ίδιος ο ασθενής.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι αντίστοιχες νομοθεσίες άλλων κρατών, εντός αλλά και εκτός Ευρώπης. Για παράδειγμα, στο Λουξεμβούργο τίθενται αυστηροί όροι για την τήρηση της διαφάνειας και τον έλεγχο των σχετικών ιατρικών διαδικασιών, ενώ προβλέπονται και κάποιες συνεντεύξεις που επιβάλλεται να προηγηθούν μεταξύ ιατρού και ασθενούς πριν την τέλεση της ευθανασίας ή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Στην Ουγγαρία, η αναγκαία πνευματική ικανότητα για τη λήψη μιας τέτοιας απόφασης κρίνεται βάσει γνωματεύσεων από ψυχιάτρους. Στις ΗΠΑ, μόλις πέντε από τις συνολικά πενήντα πολιτείες επιτρέπουν την ευθανασία ή την ιατρικώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία, με κύριο κριτήριο την ύπαρξη ανίατης ασθένειας με προσδόκιμο ζωής το μέγιστο έξι μήνες. Η πολιτεία όπου μένει ο ασθενής καθορίζει και την αγωγή που μπορεί να συνταγογραφήσει ο εκάστοτε ιατρός, αφού αυτή θα πρέπει να είναι εγκεκριμένη από τη συγκεκριμένη πολιτεία. Αξίζει να σημειωθεί πως η ευθανασία επιτρέπεται στον Καναδά μόνο στην παθητική της μορφή, ενώ σε όλες τις μορφές της επιτρέπεται στην Κούβα.
Ακόμη, το αγγλικό δίκαιο παρότι απαγορεύει την ευθανασία, περιλαμβάνει μια ιδιαίτερη ρύθμιση. Σύμφωνα με αυτήν, σε περιπτώσεις ανίατων ασθενειών μπορεί να χορηγηθεί κάποια θεραπεία, η οποία αποσκοπεί καταρχήν στην ανακούφιση συμπτωμάτων, ωστόσο, είναι ικανή να συντομεύσει τη ζωή του πάσχοντος. Τέλος, στην Κροατία και στην Λετονία, προβλέπεται η δυνατότητα του ασθενούς να υπογράψει ώστε να διακόψει ή να μη λάβει καθόλου την προβλεπόμενη αγωγή για την ανίατη νόσο από την οποία πάσχει.
Καταλήγοντας, η διαφοροποίηση αυτή των εθνικών συστημάτων καταδεικνύει πως η ευθανασία παραμένει ένα αμφιλεγόμενο και πολύπλοκο ζήτημα, με την κάθε χώρα να σταθμίζει τα επιχειρήματα υπέρ και κατά και να νομοθετεί βάσει των κοινωνικών, πολιτιστικών και θρησκευτικών αντιλήψεων του λαού της, αλλά και της χρονικής περιόδου κατά την οποία κρίνει. Έτσι, υπάρχουν χώρες που δε διαθέτουν καν ειδικό νομοθετικό πλαίσιο όπως η Ιαπωνία ή απαγορεύουν πλήρως την ευθανασία όπως η Πολωνία, ενώ στον αντίποδα, υπάρχουν χώρες όπως η Νέα Ζηλανδία, που προχώρησε στη νομιμοποίηση της ευθανασίας μετά από τη διεξαγωγή σχετικού δημοψηφίσματος.
Σε κάθε περίπτωση, μπορούμε να πούμε πως τα περισσότερα κράτη προκρίνουν την παθητική ευθανασία -δηλαδή τη διακοπή της χορηγούμενης θεραπείας ή την αποσύνδεση από τη μηχανική υποστήριξη της αναπνοής- έναντι της ενεργητικής. Αντίστοιχα, όπου προβλέπεται η υποβοηθούμενη αυτοκτονία, αυτή επιτρέπεται να τελείται μόνο από ιατρό, ενώ στις περισσότερες χώρες προβλέπεται η σύσταση μιας ειδικής επιτροπής, στην οποία αναφέρονται όλες οι περιπτώσεις των ασθενών που ζητούν ευθανασία. Τέλος, δεν είναι λίγες οι χώρες που αυτή τη στιγμή βρίσκονται σε διαδικασία δημόσιας συζήτησης για το εν λόγω θέμα, μεταξύ αυτών και η Κύπρος, όπου σχετική πρόταση νόμου κατατέθηκε μόλις πέρυσι, ενώ στην Ιταλία έχουν ήδη τελεστεί κάποιες υποβοηθούμενες αυτοκτονίες κατόπιν σχετικής απόφασης του Ανωτάτου Δικαστηρίου που τις ενέκρινε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ευθανασία: Τι ισχύει στις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Α. Παναγάκης, Μ.Θ. Παπά, Π. Γαλάνης, Το νομικό πλαίσιο της ευθανασίας στην Ελλάδα και διεθνώς, ειδικό άρθρο, mednet.gr, διαθέσιμο εδώ
