Του Σπύρου Θεοχαράκου,
Η κριμαϊκή χερσόνησος έχει, αναμφίβολα, αποτελέσει αντικείμενο διαμάχης μεταξύ των κρατών ανά τους αιώνες, γεγονός που οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων γεωγραφικής, οικονομικής και στρατηγικής φύσεως. Τόπος διαβίωσης ποικίλων πολιτισμών, αποίκων και γηγενών, η Κριμαία λειτουργούσε ως λιμάνι και οικονομικό κέντρο, από τα αρχαία ακόμη χρόνια. Στη σύγχρονη εποχή, η εγγύτητά της με τη Ρωσία, την καθιστά στρατηγικής σημασίας για την προβολή ισχύος και την ασφάλεια της χώρας προς αντίπαλες δυνάμεις. Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε τη σχέση Κριμαίας – Ρωσίας, κάνοντας μια ιστορική αναδρομή και φτάνοντας στο σήμερα.
Η καταγεγραμμένη ιστορία της Κριμαίας ξεκινά γύρω στον 5ο αιώνα π.Χ., όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες ελληνικές αποικίες, κατά μήκος της νότιας ακτογραμμής της. Σημαντικότερες από αυτές ήταν η Χερσόνησος (σημερινή Σεβαστούπολη) και η Θεοδόσια (σημερινή Φεοντοσίγια), που λειτουργούσαν, κυρίως, ως εμπορικά λιμάνια. Πληθώρα κατακτητών, όπως οι Ρωμαίοι, οι Βενετοί και οι Γενοβέζοι, αλλά και οι Μογγόλοι, άφησαν το αποτύπωμά τους στον τόπο αυτό, μέχρι να περιέλθει στον έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τον 15ο αιώνα. Η νεοσύστατη Ρωσική Αυτοκρατορία του Μεγάλου Πέτρου, το 1721, είχε ήδη στρέψει το βλέμμα της στην περιοχή, ως έξοδο στη θάλασσα για τον πολεμικό στόλο, που είχε οραματιστεί ο Πέτρος. Η επίσημη κατάκτηση και προσάρτηση της Κριμαίας, όμως, δεν έγινε υπό τη βασιλεία του. Μια άλλη μεγάλη οραματίστρια της Ρωσίας, η Μεγάλη Αικατερίνη, ολοκλήρωσε το όραμα του Πέτρου, το 1783, μετά από νικηφόρο πόλεμο έναντι των Οθωμανών, το 1774, γράφοντας ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία του έθνους.
Η Κριμαία, από εκείνη την περίοδο και έπειτα, αποτέλεσε αναπόσπαστο εργαλείο για την άσκηση της ρωσικής πολιτικής. Λιμάνια, όπως η Σεβαστούπολη, απέκτησαν εξέχουσα θέση ως ναυτικές βάσεις, συμβάλλοντας και στην κατασκευή του στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Η Ρωσία χρησιμοποιούσε την ισχύ της αυτή, ώστε να αυξήσει την επιρροή της τόσο στη Μεσόγειο όσο και στη Μέση Ανατολή, στο πλαίσιο της επεκτατικής πολιτικής της. Η ήττα της, ωστόσο, στον Κριμαϊκό Πόλεμο του 1853-56, «φρέναρε» προσωρινά τις συνεχιζόμενες εδαφικές φιλοδοξίες της στην περιοχή. Όταν, αργότερα, ξέσπασε η Επανάσταση του 1917, η Κριμαία αυτοανακηρύχθηκε ως ανεξάρτητη δημοκρατία, από τον εναπομείναντα ταταρικό πληθυσμό της. Εδώ έγινε και η τελευταία μάχη του Λευκού Στρατού με τους μπολσεβίκους, κατά τον ρωσικό εμφύλιο του 1918-20. Η ήττα των πρώτων σήμανε και το τέλος της ανεξαρτησίας της Κριμαίας. Η πολύπαθη περιοχή θα άλλαζε ξανά χέρια σύντομα, όταν, κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πέρασε υπό τον έλεγχο του Γερμανικού Ράιχ, το 1942. Η ανακατάληψή της από τον Κόκκινο Στρατό ήρθε το 1944, ενώ, μετά το τέλος του πολέμου, και συγκεκριμένα το 1954, η ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης πήρε μια απόφαση που έμελε να αποτελέσει «μήλο της έριδος» για πολλές γενιές ανθρώπων.
Με τον Ψυχρό Πόλεμο σε πλήρη εξέλιξη, ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, Nikita Khrushchev, στις 19 Φεβρουαρίου 1954, εξέδωσε ένα διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο αποφασίστηκε η μεταβίβαση του ελέγχου της περιοχής, από τη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας. Είναι σημαντικό, εδώ, να τονίσουμε ότι αμφότερες οι Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες αποτελούσαν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, οπότε η μεταβίβαση ενείχε ρόλο κυρίως διαχειριστικό. Σύμφωνα με επίσημες πηγές της εποχής, η εκχώρηση της Κριμαίας ήταν μια «ευγενής πράξη, εκ μέρους του ρωσικού λαού, για τον εορτασμό της 300ης επετείου από την επανένωση της Ουκρανίας με τη Ρωσία, και για να δείξουμε την απεριόριστη εμπιστοσύνη και αγάπη που νιώθει ο ρωσικός λαός προς τον ουκρανικό λαό».
Επίσης, «η μεταφορά ήταν ένα φυσικό αποτέλεσμα της εδαφικής εγγύτητας της Κριμαίας με την Ουκρανία, των κοινών σημείων των οικονομιών τους και των στενών γεωργικών και πολιτιστικών δεσμών, μεταξύ της περιφέρειας της Κριμαίας και της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Ουκρανίας». Ωστόσο, με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Κριμαία έγινε μέρος της ανεξάρτητης Ουκρανίας, στερώντας τα οφέλη της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Το καθεστώς της Κριμαίας έγινε επίμαχο ζήτημα τα επόμενα χρόνια. Η προσάρτησή της από τη Ρωσία, το 2014, καταδικάστηκε ευρέως από τη διεθνή κοινότητα. Η κατάσταση κλιμακώθηκε περαιτέρω, όταν, στις 24 Φεβρουαρίου 2022, η Ρωσία προχώρησε σε εισβολή στο Ουκρανικό έδαφος, προκαλώντας μια μοιραία σύγκρουση, που διαρκεί έως σήμερα.
Μελετώντας την ιστορία του ρωσικού έθνους, είμαστε πιο κοντά στο να κατανοήσουμε τα αίτια πίσω από τις πολιτικές αποφάσεις. Αν η Ρωσία του Putin φιλοδοξεί να επαναφέρει την αίγλη της, ως ισχυρή ευρωπαϊκή δύναμη, είναι αυτονόητο ότι χρειάζεται την Κριμαία. Η ρωσική πολιτική γύρω από την Κριμαία, ανέκαθεν υπήρξε μεθοδική και συστηματική. Ήδη από το 1783, καταγράφονται μαζικοί διωγμοί των Τατάρων της περιοχής, ενώ, το 1944, το σταλινικό καθεστώς επιδόθηκε σε απελάσεις Τατάρων, Αρμενίων, Βουλγάρων και Ελλήνων, ολοκληρώνοντας την εθνοκάθαρσή της. Αποτέλεσμα ήταν, ήδη από το 1950, ο πληθυσμός της Κριμαίας (περίπου 1.100.000) να αποτελείται σχεδόν κατά τρία τέταρτα από Ρώσους και κατά ένα τέταρτο από Ουκρανούς.
Οι κύριοι λόγοι, τώρα, της σημασίας της χερσονήσου για τη Ρωσία είναι πολλοί. Το λιμάνι της Σεβαστούπολης είναι από τα λίγα της Μαύρης Θάλασσας με βαθιά και θερμά νερά, ικανά να φιλοξενήσουν εμπορικό και στρατιωτικό στόλο, ενώ διαθέτει και εκτεταμένες υποδομές. Τα νερά του δεν παγώνουν, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, σε αντίθεση με τα βορειότερα λιμάνια της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Τα αντίστοιχα του Νοβοροσίσκ και του Σότσι, που χρησιμοποιεί η Ρωσία, έχουν ρηχά νερά, που τα καθιστούν ακατάλληλα και αναποτελεσματικά. Χωρίς τη Σεβαστούπολη, επομένως, η Ρωσία δεν θα είχε βάση για τον στόλο της Μαύρης Θάλασσας, που χρησιμοποιεί, για να προβάλλει ισχύ στη Μεσόγειο και να διεξάγει στρατιωτικές επιχειρήσεις (υπόκειται, βέβαια, σε περιορισμούς που επιβάλλονται από τη Συνθήκη του Μοντρέ, σχετικά με τη διέλευση πολεμικών πλοίων μέσω των Τουρκικών Στενών, σε καιρό πολέμου). Το 2008, για παράδειγμα, η Ρωσία χρησιμοποίησε τον στόλο, για να μεταφέρει στρατεύματα και να κάνει αποκλεισμό της Γεωργίας.
Οι αμυντικές ικανότητες της χερσονήσου είναι, επίσης, αξιοσημείωτες. Η περιοχή μπορεί να φιλοξενήσει αεροπορικές βάσεις και αεράμυνα, ενώ, παράλληλα, προστατεύει τα νοτιοδυτικά ρωσικά σύνορα από προέλαση εχθρικών στρατευμάτων, υπό την απειλή περικύκλωσης και αποκοπής των γραμμών ανεφοδιασμού. Η ρωσική αεροπορική δύναμη, που εδρεύει στην Κριμαία, μπορεί να επιχειρήσει βαθιά μέσα στην Ουκρανία και να χτυπήσει στρατηγικούς στόχους, να παρέχει χερσαία υποστήριξη και να εμποδίσει τις κινήσεις των ουκρανικών στρατευμάτων.
Τέλος, ένας ακόμη λόγος έχει να κάνει με το νερό. Η χερσόνησος αντιμετωπίζει σοβαρή έλλειψη ύδρευσης, που την καθιστά εξαρτημένη από το κανάλι που μεταφέρει νερό από τον Δνείπερο, στη Χερσώνα. Το κανάλι είχε αποκλειστεί, το 2014, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, ενώ άνοιξε, από τη Ρωσία, δυο ημέρες μετά την εισβολή του 2022, επαναφέροντας τη ροή στον πληθυσμό.
Η Ουκρανία και η Κριμαία είναι περιοχές θεμελιώδους στρατηγικής σημασίας για τη Ρωσία. Καταλαμβάνοντας την Κριμαία, μεταξύ άλλων, ο Putin πιθανότατα επιδιώκει να κάνει την ενσωμάτωση με την Ουκρανία πολύ λιγότερο «ελκυστική» για τη Δύση και το ΝΑΤΟ, θέτοντας ξεκάθαρα το μήνυμα ότι η περιοχή βρίσκεται στη σφαίρα επιρροής του. Είναι ένας πόλεμος που δεν του επιτρέπεται να χάσει, την ίδια ώρα που οι διεθνείς κυρώσεις πλήττουν τη Ρωσία και ο άμαχος πληθυσμός βρίσκεται στη δύνη του φρικιαστικού εγκλήματος που συντελείται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- History of Crimea, Encyclopaedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Why Crimea is the key to the Ukraine war, Responsible Statecraft, διαθέσιμο εδώ
- Crimea’s Strategic Value to Russia, Center for Strategic & International Studies (CSIS), διαθέσιμο εδώ
- Why Did Russia Give Away Crimea Sixty Years Ago?, Wilson Center, διαθέσιμο εδώ
- Why is Crimea so important to both Russia and Ukraine?, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
