Του Αντώνη Πετρόπολου,
Σκοτάδι, αγωνία, ζόφος, αλλοτρίωση, τρόμος. Αυτές οι λέξεις, που αποτυπώνουν συναισθήματα, εκφράζουν απόλυτα το έργο του Φραντς Κάφκα, αν και η λίστα θα μπορούσε να εμπεριέχει πληθώρα συνώνυμων. Αναμφίβολα, τα γραπτά του έχουν αποτελέσει διαχρονικά αντικείμενο εντυπωσιακής ποικιλίας ερμηνειών και νοηματοδοτήσεων. Κάθε ερμηνεία είναι δυνατή για την περίπλοκη και αινιγματική προσωπικότητα του Κάφκα, για την οποία έχει δείξει έντονο ενδιαφέρον ένα ευρύ φάσμα επιστημών. Από τη φιλοσοφία, τη θεολογία και την ψυχανάλυση, έως τις κοινωνικές και πολιτικές επιστήμες.
Προσπαθώντας να διαφωτίσουν και να προσεγγίσουν το έργο του Γερμανό-εβραίου λογοτέχνη, οι ερμηνευτικές προοπτικές παραμένουν πολυμορφικές. Τα κείμενά του αναδεικνύουν τον πολύπλευρο χαρακτήρα τους. Ο καφκικός λόγος θα μπορούσε να συνδεθεί με τη μεταφυσική, τη θρησκεία, την κοινωνιολογία, την πολιτική και τον υπαρξισμό. Αυτό που παραμένει «εμμονικά» αναλλοίωτο στον λόγο του δεν είναι άλλο από όλα εκείνα τα στοιχεία που έχουν δημιουργήσει τον όρο «καφκικός». Μελετώντας τα κείμενά του, αισθάνεσαι τον πόνο καθώς διασχίζεις την καφκική στενωπό των οριακών συναισθημάτων. Εισχωρώντας στον εφιαλτικό τόπο των διηγημάτων του και της έκφρασής του, οδηγείσαι, καθοδικά, στη δυσοίωνη ύπαρξη, την αποξένωση και την αβάσταχτη αγωνία που κατατρύχει τον άνθρωπο.
Ο Κάφκα υφαίνει πρόσωπα και καταστάσεις, δημιουργεί συναισθήματα και στάσεις. Δεν παράγει πολιτικό λόγο, δεν έχει ξεκάθαρη επαναστατική διάθεση, μόνο καταπιεσμένη επιθυμία για ελευθερία. Σε μια επιστολή του στη μνηστή του Φελίτσε Μπάουερ που τοποθετείται χρονικά στο 1916, σημειώνει: «εγώ, που συχνά δεν ήμουν ανεξάρτητος, έχω μια ακόρεστη δίψα για αυτονομία, για ανεξαρτησία, ελευθερία σε όλα τα επίπεδα…». Η στοχαστική και φιλοσοφική πτυχή του έργου του δεν μπορεί να συμπεριληφθεί σε κάποια πολιτική θεωρία, εντούτοις, τα κείμενά του δεν είναι ασύνδετα με την πολιτική. Παρουσιάστηκε ως άνθρωπος της εξέγερσης. Η συμπάθειά του στο σοσιαλισμό είναι σαφής, ομοίως και η αντιπαράθεσή του στο άδικο και αμείλικτο πρόσωπο της εξουσίας που ξεκινάει από την οικογένεια και απλώνει τα πλοκάμια του σε κάθε έκφανση της καθημερινότητας.
Η πατρική φιγούρα εκφράστηκε ως μορφή εξουσίας για τον Κάφκα και ο ίδιος γράφει στον πατέρα του: «Αποκαλούσες τους υπαλλήλους σου πληρωμένους εχθρούς, και άλλoτε αυτό ήταν, αλλά πριν ακόμη γίνουν τέτοιοι, εσύ ήσουν ο εχθρός τους, που τους πλήρωνε». Η αντιαυταρχική του διάθεση αποτυπώνεται ολοκληρωτικά στη «Δίκη» και τον «Πύργο». Το κράτος, είτε ως μορφή διοίκησης ή δικαιοσύνης, αποτελεί αναμφίβολα ένα σύστημα κυριαρχίας, καταπίεσης που καταπατεί τους ανθρώπους. Ένα απόκοσμο σύμπαν φόβου και ανελευθερίας, μία μηχανή συντριβής της ανθρώπινης ύπαρξης.
Το φαινόμενο Κάφκα δε θα είχαμε την ευκαιρία να αναλύουμε και να απολαμβάνουμε αν ο επιστήθιος φίλος του Μαξ Μπροντ δεν είχε προδώσει την επιθυμία του λογοτέχνη να καταστρέψει όλα τα γραπτά του μετά το θάνατό του. Ο Μπροντ είχε λάβει εντολή μέσω διαθήκης, την οποία δεν υπάκουσε και αντίθετα δημοσίευσε όλα τα γραπτά του Κάφκα. Μπορεί ο Κάφκα να θεωρούσε την πράξη αυτή ως επαίσχυντη προδοσία, όμως δε γίνεται να μην είμαστε ευγνώμονες για τα αριστουργήματα που δε στέρησε από την ανθρωπότητα. Η προσφορά του Μπροντ είναι τόσο μεγάλη που δεν απασχολεί τη λογοτεχνία η «ανυπακοή» του από ηθικής πλευράς.
Ο Φραντς Κάφκα, ο αριστοτέχνης του φόβου και του εφιάλτη, κατέχει την ικανότητα να μας βάζει βίαια στον ερεβώδη κόσμο όπου υπερισχύει ο πεσιμισμός, η αγωνία, η καθημερινή πάλη για επιβίωση και ο αγώνας ενάντια στην αλλοτρίωση. Φέτος συμπληρώθηκαν εκατό χρόνια από τον θάνατό του, καθώς, γεννήθηκε 3 Ιουλίου 1883, και απεβίωσε 3 Ιουνίου 1924, και το έργο του παραμένει επίκαιρο, αινιγματικό και, με έναν τρόπο, η μελέτη και η προσπάθεια ερμηνειών είναι αέναη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ο Κάφκα και ο σοσιαλισμός, epohi.gr, διαθέσιμο εδώ.
