Της Βασιλικής Χατζηγεωργίου,
Η ταινία «Καπετάν Μιχάλης» έκανε πρεμιέρα στις 21 Δεκεμβρίου του 2023 στους ελληνικούς κινηματογράφους και συνεχίζει, έως σήμερα, να προβάλλεται στις αίθουσες. Αποτελεί μεταφορά του ομώνυμου μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη, ένα εκ των κορυφαίων έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Ο Καζαντζάκης το έγραψε λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του, ενώ, αργότερα, έγιναν οι πρώτες προσπάθειες προσαρμογής του έργου στη λογική του σινεμά και του θεάτρου.
Ο Κώστας Χαραλάμπους είναι ο άνθρωπος που επιχείρησε να παρουσιάσει στο κοινό μια διασκευή του επιτυχημένου μυθιστορήματος στον κινηματογράφο, προσπαθώντας, ωστόσο, να μην αλλοιώσει τον κεντρικό άξονα του βιβλίου. Είναι γνωστό πως το βιβλίο έχει ιδιαίτερα μεγάλη έκταση, αφού αποτελείται από περισσότερες από χίλιες σελίδες, αναδεικνύοντας έτσι την τεράστια δυσκολία του εγχειρήματος με την οποία ήρθε αντιμέτωπος ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος της ταινίας. Φαίνεται πως έγινε προσπάθεια να αποτυπωθεί η εποχή του μυθιστορήματος και να αναπαρασταθούν πολεμικές σκηνές, οι οποίες καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας.
Το έργο τοποθετείται χρονικά το 1889 και η ιστορία διαδραματίζεται στην Κρήτη. Το 1889 αποτελεί μια χρονιά επανάστασης, η οποία δυστυχώς έληξε άδοξα για τους Κρήτες σε σύντομο χρονικό διάστημα. Λίγα χρόνια αργότερα, όμως, θα λάβει χώρα ξανά –και αυτήν τη φορά με μεγάλη επιτυχία– η Κρητική Επανάσταση, η οποία και θα απελευθερώσει ολοκληρωτικά την Κρήτη από τον Οθωμανικό ζυγό. Οι κάτοικοι της Κρήτης βρίσκονται υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και η αρμονική συνύπαρξη των δύο λαών καταδεικνύεται ιδιαίτερα δύσκολη. Είναι αναμενόμενο οι ζωές Κρητών και Οθωμανών να γίνουν περίπλοκες. Αναπτύσσονται φιλίες, όπως και ερωτικές σχέσεις μεταξύ τους!
Ας πάρουμε τα πράγματα, όμως, από την αρχή. Ο κεντρικός ήρωας της ιστορίας είναι ο Καπετάν Μιχάλης, ένας σκληρός άνθρωπος και πολεμιστής, ο οποίος δεν αφήνει περιθώριο σε κανέναν να δει την ευαίσθητη και τρυφερή πλευρά του. Έχει δημιουργήσει μια τετραμελή οικογένεια αποτελούμενη από τον ίδιο, τη γυναίκα του και τα δυο τους παιδιά, ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Η σκληρότητα του συγκεκριμένου ήρωα αναδεικνύεται σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής του, καθώς, όπως φαίνεται σε μία σκηνή, δείχνει να μην αναγνωρίζει την ίδια του την κόρη, στην οποία είχε, μάλιστα, απαγορεύσει να τον βλέπει, γεγονός που δεν ίσχυε για τον γιο του. Είναι, λοιπόν, πασιφανές, πως αποτελεί έναν πατριαρχικό ήρωα, ο οποίος διαθέτει τον έλεγχο της οικογένειάς του στο κοινωνικό σύστημα της πατριαρχίας. Παράλληλα, καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, γίνεται εμφανής ο αγωνιστικός του χαρακτήρας, ενώ, παρουσιάζεται γεμάτος θυμό προς τους κατακτητές του τόπου του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρουσιάζει και ανάλογη εχθρική συμπεριφορά προς αυτούς ταράζοντας την ήρεμη ζωή στην οποία, όμως, συνέχιζαν να παραμένουν υπόδουλοι ως Έλληνες.
Ο Καπετάν Μιχάλης, ενώ σε όλη τη διάρκεια της ταινίας προσπαθεί να μείνει πιστός στην εικόνα που είχε δημιουργήσει γύρω από τον εαυτό του, στο τέλος της ιστορίας φαίνεται να έρχεται αντιμέτωπος με τα πάθη του. Από την αρχή παρουσιάζεται η εσωτερική πάλη του ήρωα, ο οποίος εντυπωσιάζεται από μία Οθωμανή νεαρή, με αποτέλεσμα να φωτίζονται και οι σκοτεινές πλευρές του. Δε διστάζει, μάλιστα, να απομακρυνθεί από το σημείο της μάχης σε ένα κρίσιμο σημείο κατά τη διάρκεια της επανάστασης που οι υπόλοιποι χρειάζονταν τη βοήθειά του. Αυτό, βέβαια, φαίνεται να αποτελεί ένα καταλυτικής σημασίας γεγονός για την εξέλιξη του πολέμου, καθώς οι Έλληνες ήρθαν αντιμέτωποι με μία μεγάλη καταστροφή. Τέλος, ένα ακόμα γεγονός που έρχεται να αναδείξει τον Καπετάν Μιχάλη ως έναν απηνή και ανάλγητο άνθρωπο, σκιαγραφώντας όσο το δυνατόν καλύτερα το προφίλ του, αποτελεί η πρόκληση θανάτου σ’ αυτήν τη γυναίκα, προσπαθώντας να τιμωρήσει τον εαυτό του για το κακό που προκάλεσε στους συντοπίτες του.
Υπάρχει, όμως, περιθώριο φιλίας μεταξύ δύο συγκρουόμενων λαών; Μία από τις πιο δυνατές σχέσεις που δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της ιστορίας είναι αυτή του Καπετάν Μιχάλη και του Νουρήμπεη. Ο Οθωμανός ήρωας φαίνεται να έχει δημιουργήσει μια αδελφική σχέση με τον Καπετάν Μιχάλη, καθιστώντας αδύνατη την οποιαδήποτε πολεμική εμπλοκή μεταξύ τους. Αν και φαίνεται οι οικογένειές τους να έχουν εχθρικό παρελθόν με αλληλοσκοτωμούς, οι δύο αυτοί ήρωες, λόγω μιας υπόσχεσης μεταξύ τους, δεν θα πάρουν μέρος σε εκδικητικά γεγονότα. Βέβαια, αυτό κάποια στιγμή αλλάζει, καθώς ο Νουρήμπεης αποφασίζει να σκοτώσει τον αδελφό του Καπετάν Μιχάλη, αθετώντας τον λόγο του. Σ’ αυτή την πράξη είναι εμφανής η υπεροχή που νιώθει ο Τούρκος κατακτητής, ο οποίος έχοντας τη βεβαιότητα της στήριξης των Οθωμανών που κυριαρχούν στην Κρήτη, δε διστάζει να προβεί σε εγκληματικές ενέργειες εναντίον Κρητών.
Τέλος, σε όλη τη διάρκεια της ταινίας, θίγονται τα ζητήματα της πατριαρχίας και της βαναυσότητας του πολέμου. Είναι σαφές πως, η εποχή στην οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα, αποτελεί μία ιδιαίτερη περίοδο στην ιστορία. Παρουσιάζονται πολλά δραματικά γεγονότα με τον πιο βάρβαρο τρόπο, όπως οι επιθέσεις από σπίτι σε σπίτι, με σκοπό οι «αλήτες του λιμανιού» –όπως αποκαλούνται– να σκορπίσουν τον θάνατο, να λεηλατήσουν τις περιουσίες και να κακοποιήσουν σεξουαλικά τις γυναίκες, καθώς επιδίδονται σε βιασμούς. Προκειμένου να ικανοποιήσουν τα κατώτερα ένστικτά τους, επιφέρουν τον «θάνατο» σε όσους βρίσκονται στον δρόμο τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Ο καπετάν Μιχάλης, kazantzaki.gr, Διαθέσιμο εδώ
