Της Ναταλίας Κωσταδήμα,
Η υπνοβασία αποτελεί μία κατάσταση που ανέκαθεν προσέλκυε την προσοχή και τη φαντασία των ανθρώπων λόγω των ασύμβατων συμπεριφορών που τη χαρακτηρίζουν. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μία διαταραχή ύπνου που ανήκει στο φάσμα των παραϋπνιών. Είναι μία πάθηση που εμφανίζεται, κυρίως, στην παιδική ηλικία και, ιδιαίτερα, στα αγόρια, συχνά, όμως, εντοπίζεται και στον ενήλικο πληθυσμό. Πού οφείλεται, όμως, αυτή η διαταραχή και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά;
Το γεγονός πως ο επιπολασμός της υπνοβασίας είναι ιδιαίτερα υψηλός κατά την παιδική ηλικία, καθώς και το γεγονός ότι φαίνεται να αντιμετωπίζεται με την είσοδο στην έφηβη ζωή, υποδηλώνει πως οι διεργασίες που συμβαίνουν κατά τη νευρολογική ωρίμανση διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της πάθησης. Χαρακτηριστικά, έχει βρεθεί πως τα παιδιά που υπνοβατούν εμφανίζουν παρατεταμένα στην παιδική τους ηλικία υψηλού δυναμικού δραστηριότητα βραδέων κυμάτων στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα. Επομένως, κατά τη διάρκεια του ύπνου βραδέων κυμάτων, αν για κάποιο λόγο το παιδί εμφανίσει κάποιας μορφής διέγερση, είναι πολύ πιθανό να εμφανίσει και περιστατικά υπνοβασίας. Στον ενήλικο πληθυσμό εν αντιθέσει, φαίνεται ότι ένα από τα κυρίαρχα αίτια υπνοβασίας είναι οι ψυχοπαθολογικές διαταραχές, φαινόμενο σπάνιο στα ανήλικα άτομα. Όπως έχει διαπιστωθεί, το 75% περίπου των ενήλικων υπνοβατών πάσχει από διαταραχές προσωπικότητας, όχι, όμως, οι ενήλικες που είχαν πρωτοεμφανίσει συμπεριφορές υπνοβασίας από την παιδική ηλικία.
Στην αιτιοπαθογένεια της υπνοβασίας περιλαμβάνονται επίσης γενετικοί παράγοντες, η λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων (πχ. αντιβιοτικά, λίθιο, αντιψυχωσικά, βενζοδιαζεπίνες) για ασθενείς χωρίς ιστορικό προηγούμενης υπνοβασίας, ο υποθυρεοειδισμός, αλλά και η έλλειψη ύπνου μπορεί επίσης να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο.
Τα υπνοβατικά επεισόδια εκδηλώνονται κατά βάση στο πρώτο 1/3 της διάρκειας του ύπνου. Τα ατόμα σηκώνονται από το κρεβάτι τους, μη έχοντας επίγνωση του περιβάλλοντός τους. Βαδίζουν στον χώρο συνήθως αδέξια, εντούτοις κάποιοι μπορεί να επιτελούν και πιο σύνθετες κινήσεις ή να μιλούν κατά τον ύπνο τους. Το να φωνάξει κανείς το άτομο που υπνοβατεί με το όνομά του δεν φαίνεται να έχει ιδιαίτερο αποτέλεσμα. Σπάνια παρουσιάζονται περισσότερα από ένα υπνοβατικά περιστατικά σε μία βραδιά. Κάθε επεισόδιο διαρκεί κατά μέσο όρο δέκα λεπτά, ενώ έχει διαπιστωθεί πως, αν το άτομο δεν ξυπνήσει κατά τη διάρκεια του επεισοδίου, δεν θα έχει καμία ανάμνηση από το συμβάν το επόμενο πρωί.
Η διάγνωση της πάθησης είναι εύκολη, λαμβάνοντας υπόψιν τη συμπεριφορά του παραϋπνικού ατόμου. Η διαγνωστική αξιολόγηση εξετάζει την επαναληψιμότητα των περιστατικών υπνοβασίας, τη μειωμένη αντιδραστικότητα και κατανόηση του προσανατολισμού, καθώς και την αμνησία μετά την τελική πρωινή αφύπνιση.
Η αντιμετώπιση των υπνοβασιών συνήθως δεν επιδέχεται κάποιας συγκεκριμένης θεραπευτικής διαδικασίας. Τα παιδιά είναι σημαντικό να καθησυχάζονται και να διαβεβαιώνονται ότι το φαινόμενο αυτό είναι παροδικό μέχρι την εφηβεία. Το άτομο που υπνοβατεί πρέπει να καθοδηγείται με ήρεμο τρόπο πίσω στο κρεβάτι του. Ιδιαίτερης σημασίας είναι η μέριμνα για τη δημιουργία ενός πιο ασφαλούς περιβάλλοντος μέσα στο οποίο κινείται ο υπνοβάτης. Πρέπει να κλειδώνονται τα παράθυρα και οι εξωτερικές πόρτες, να αποκλείονται οι σκάλες, να απομακρύνονται αντικείμενα πάνω στα οποία θα μπορούσε το άτομο να σκοντάψει και να χτυπήσει. Το κρεβάτι του ατόμου που υπνοβατεί είναι προτιμότερο να είναι στο επίπεδο του εδάφους και όχι υπερυψωμένο. Αν στην αιτιοπαθογένεια εμπλέκεται η έλλειψη ύπνου, πρέπει να ληφθούν μέτρα για την επαρκή αναπλήρωσή του, ενώ ίσως είναι ευεργετικός και ο μετριασμός της κατανάλωσης αλκοόλ, το οποίο θεωρείται ότι συνδέεται με πιο συχνά και πιο έντονα συμβάματα υπνοβασίας.
Δύο πρακτικές με ικανοποιητική αποτελεσματικότητα είναι η ύπνωση και η προγραμματισμένη αφύπνιση. Η ύπνωση προσπαθεί να εντυπώσει στον ασθενή την ιδέα ότι ο ύπνος του θα διακοπεί, αν σηκωθεί από το κρεβάτι του στο έδαφος και προσπαθεί με αυτές τις ιδέες να τον αποτρέψει από την υπνοβασία. Η προγραμματισμένη αφύπνιση από την άλλη, λίγη ώρα πριν τη συνηθισμένη στιγμή εκδήλωσης υπνοβασίας, μπορεί να διακόψει τον κύκλο ύπνου του ασθενούς και, έτσι, να έχει ευεργετική δράση. Καίριος παραμένει πάντα ο ρόλος της ψυχοθεραπείας, καθώς στον ενήλικο ιδίως πληθυσμό που υπνοβατεί, το ενδεχόμενο μίας υποκείμενης ψυχικής διαταραχής είναι αρκετά πιθανό. Τέλος, δεν υπάρχει ακόμη κάποιο εγκεκριμένο φάρμακο για την αντιμετώπιση των εκδηλώσεων της διαταραχής.
Συμπερασματικά, η υπνοβασία αποτελεί μία πάθηση που μπορεί να οφείλεται σε ένα μεγάλο εύρος παραγόντων. Είναι μία διαταραχή η οποία, παρά τον ευφάνταστο τρόπο που συχνά περιγράφεται, δεν θα πρέπει να δημιουργεί έντονη ανησυχία στους πάσχοντες και τους γονείς των παιδιών που την εκδηλώνουν, καθώς με σωστή αντιμετώπιση και αλλαγές στην καθημερινότητα, μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά και να πάψει να διαταράσσει τον ύπνο και τη ζωή του ατόμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Sleepwalking, Springer Link. Διαθέσιμο εδώ
- Somnambulism, NIH. Διαθέσιμο εδώ
- Κυριαζή Μαρία, “Ύπνος, όνειρα και διαταραχές: μία νευροψυχολογική μελέτη”, Πτυχιακή εργασία, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος 2016-2017. Διαθέσιμο εδώ
