Του Νικόλα Χρηστίδη,
«Είτε θα περιορίσουμε μόνοι μας την αύξηση του πληθυσμού μας είτε θα το κάνει η φύση για εμάς». Φράση του θρυλικού Sir David Attenborough, που, με συνοπτικό τρόπο, «αγγίζει» ένα από τα πιο φλέγοντα ζητήματα της σύγχρονης περιβαλλοντικής (και μη) επιστήμης: Είναι η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού περιβαλλοντικό πρόβλημα ή πρόκειται για τη βάση μιας… καλοστημένης θεωρίας συνομωσίας;
Αντιλαμβάνομαι ότι αρκετοί ίσως θέλατε να… αναλύσουμε την υποθετική θεωρία συνωμοσίας, αλλά θα σας απογοητεύσω. Το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο στον παγκόσμιο πληθυσμό, την αυξητική του τάση, καθώς και τα δυνητικά προβλήματα, που θα μπορούσαν να προκύψουν στην παγκόσμια κοινότητα, υπό το πρίσμα συγκεκριμένων θεματικών «περιοχών».
15 Νοεμβρίου 2022: μια ημερομηνία που θα μείνει στην ιστορία της ανθρωπότητας. Την ημέρα εκείνη, σύμφωνα με τον Ο.Η.Ε., η ανθρωπότητα άγγιξε τον «τρομακτικό» αριθμό των 8 δισ. ανθρώπων. Εκείνη τη χρονική στιγμή, λοιπόν, ο πλανήτης μας είχε πάνω του 8 δισ. διαφορετικές προσωπικότητες, 8 δισ. ατομικότητες που όλες, ωστόσο, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: τη φυσική τάση για επιβίωση. Ο κοινωνικός διαχωρισμός πλούσιου και φτωχού, ανεπτυγμένου και αναπτυσσόμενου κόσμου, είναι ο βασικός λόγος για τον οποίο οι 8+ (πλέον) δισ. άνθρωποι που υπάρχουν τη στιγμή αυτή, θα κληθούν, σε βάθος χρόνου, να παλέψουν για την επιβίωσή τους. Η φυσική τάση του ανθρώπου για επιβίωση και η κοινωνική τάση για αύξηση των αγαθών, είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Το «νόμισμα» αυτό θα εξετασθεί από την οπτική των περιβαλλοντικών πόρων που απαιτούνται για να αναπτυχθεί μια ανθρώπινη κοινωνία, δηλαδή του νερού, της τροφής και του χώρου.
Νερό: Η πηγή της ζωής
Ένα από τα σημαντικότερα αγαθά, πάνω στον πλανήτη, είναι το νερό. Αυτή η χημική ένωση είναι απαραίτητη για κάθε (σχεδόν) μορφή ζωής και, κατ’ επέκταση, βασικό στοιχείο της ανθρώπινης κοινωνίας. Από αρχαιοτάτων χρόνων, ο ανθρώπινος πληθυσμός εξελισσόταν δίπλα σε ποτάμια και λίμνες που, πέρα από την ύδρευση, προσέφεραν πληθώρα καλλιεργήσιμων εκτάσεων, προκειμένου να παραχθεί τροφή. Αυτή η σχέση νερού – ζωής υπάρχει στον πλανήτη επί εκατομμύρια έτη, ξεπερνώντας την ανθρώπινη παρουσία στη Γη. Αξίζει να αναφερθεί ότι το νερό που υπάρχει, αυτή τη στιγμή, είναι ίδιο με εκείνο που έπιναν οι… δεινόσαυροι, σε κάποιο άλλο στιγμιότυπο της πλανητικής ιστορίας.
Τι συμβαίνει, όμως, όταν το νερό δεν είναι ισομοιρασμένο ανά τον κόσμο; Η μεγαλύτερες συγκεντρώσεις γλυκού νερού βρίσκονται στην Βόρεια Αμερική και, συγκεκριμένα, στον Καναδά, ενώ οι χώρες που αντιμετωπίζουν λειψυδρία καλούνται να βρουν νερό για να καλύψουν τις ανάγκες πληθυσμών, πολύ μεγαλύτερων από εκείνον του Καναδά. Η Ινδονησία (top-5), το Πακιστάν (top-5) και η Νιγηρία (top-6) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων περιπτώσεων, με σημαντικά ζητήματα έλλειψης νερού, που τις οδηγούν σε κοινωνικές και πολιτικές συγκρούσεις, είτε εσωτερικά είτε με γειτονικές χώρες.
Καλλιεργήσιμη γη: Απαραίτητη προϋπόθεση για την τροφή
Δεύτερος υπό συζήτηση πόρος είναι η τροφή, και ο τρόπος με τον οποίο θα παράγεται μελλοντικά. Η ίδια η φύση του υπερπληθυσμού απαιτεί την ύπαρξη εκτάσεων, οι οποίες θα καλλιεργηθούν, ώστε να παραχθεί η απαραίτητη τροφή, για τα άτομα που διαβιούν σε αυτόν τον πλανήτη. Τι συμβαίνει, όμως, όταν ο πληθυσμός ξεπερνά την ικανότητα του πλανήτη να τον θρέψει;
Κάθε χρόνο ακούμε για την ύπαρξη της “Overshoot Day”, της ημέρας που ο ανθρώπινος πληθυσμός εξαντλεί τους πόρους που ο πλανήτης μπορεί να δώσει, στη διάρκεια ενός έτους. Αυτή η μέρα είναι μια από τις πιο ισχυρές αποδείξεις ότι ο πλανήτης δεν μπορεί να θρέψει για πάντα μεγάλη ποσότητα ειδών, μεταξύ αυτών και των ανθρώπων. Επιπλέον, αυτή η ημέρα μας επιτρέπει να θεωρήσουμε φυσικό επακόλουθο την αναζήτηση νέων λύσεων, βελτιστοποίησης της γεωργίας και των ευρύτερων πρακτικών, που το ανθρώπινο είδος χρησιμοποιεί ώστε να είναι σε θέση να θρέψει τον υφιστάμενο πληθυσμό, καθώς και τις μελλοντικές γενεές που, όπως όλα δείχνουν, θα είναι πολύ μεγαλύτερες από τις δικές μας.
Χωροταξία: Η νέα μεταναστευτική αιτία
Η τρίτη, και τελευταία, θεματική είναι εκείνη της χωροταξίας. Με αυτόν τον όρο αναφερόμαστε στην έννοια του χώρου και, πιο συγκεκριμένα, στη φυσική ανάγκη του ανθρώπου να βρει μια περιοχή, ώστε να εξελιχθεί και να αναπτύξει κοινότητες. Φυσικά, στη σύγχρονη εποχή το θέμα φαίνεται εκ πρώτης όψεως λυμένο, αφού οι κοινότητες υπάρχουν. Όμως, τι συμβαίνει σε χώρες όπου ο πληθυσμός αυξάνεται και, σε συνδυασμό με άλλα περιβαλλοντικά ζητήματα, επηρεάζεται η κίνηση του πληθυσμού;
Κλασσικό παράδειγμα αποτελεί η Ινδονησία, με πληθυσμό 278.794.906, που απειλείται κυριολεκτικά να βουλιάξει, κάτω από τη στάθμη της αναδυόμενης θάλασσας. Οι γειτονικές χώρες της Ινδονησίας, στις οποίες οδηγούνται πολλοί κάτοικοί της, είναι, από μόνες τους, πολυπληθείς και διαφέρουν πολιτισμικά, σε σημαντικό βαθμό. Όπως γίνεται αντιληπτό, μια μαζική κίνηση πληθυσμιακών ομάδων, που έχουν χάσει τα σπίτια τους από περιβαλλοντικούς παράγοντες, είναι πιο κοντά από όσο φανταζόμαστε. Κάτι τέτοιο θα αλλάξει την πληθυσμιακή κατάσταση περιοχών με πολύ απότομο τρόπο, πιέζοντας έτσι τις κοινωνικές δομές και τους διαθέσιμους φυσικούς πόρους.
Συνοψίζοντας, η έννοια του υπερπληθυσμού αφορά άμεσα το περιβάλλον και επηρεάζεται από αυτό σχεδόν στον ίδιο βαθμό που το επηρεάζει. Η αυξητική τάση του παγκόσμιου πληθυσμού θεωρείται δεδομένη, και το μεγάλο «στοίχημα» της ανθρωπότητας είναι να βρει μια λύση για τη διαχείριση του ρυθμού αύξησης, που θα είναι επιστημονικά και κοινωνικά αποδεκτή, καθώς και περιβαλλοντικά βιώσιμη. Τη στιγμή, εξάλλου, που γράφω το παρόν άρθρο, ο παγκόσμιος πληθυσμός ήδη φτάνει τα 8.086.356.370 άτομα…
