Της Μιχαέλας Βαλερά,
Στις θρησκευτικές τελετές Bwiti, ο φλοιός της ρίζας του φυτού Tabernanthe iboga χρησιμοποιείται εδώ και δεκαετίες για την μύηση νέων μελών. Φυλές της Κεντρικής Αμερικής το χρησιμοποιούν επίσης ως διεγερτικό ή μασούν τα φύλλα του φυτού για την μείωση της όρεξης και της κούρασης. Η γνώση των ιθαγενών καθήλωσε την άγνοια των ερευνητών και αποτέλεσε εφαλτήριο για την αναζήτηση των “μαγικών”; ιδιοτήτων ενός θάμνου που φύεται στο Γκαμπόν. Το ίδιο ενδιαφέρον έδειξαν βέβαια και λαθροθήρες που έτυχε να ανακαλύψουν τις ψυχοδραστικές ιδιότητες του φυτού και να ανθίσουν μια ανεξέλεγκτη βιομηχανία ψυχεδελικών φαρμάκων σε χώρες όπως η Κόστα Ρίκα, το Μεξικό, η Νέα Ζηλανδία και η Ολλανδία, χωρίς καμία έγκριση, ρυθμιστικό πλαίσιο και κυριότερα βεβαίωση για την ασφάλεια. Το μόνο σίγουρο ήταν ότι η άφιξη της ιμπογκαΐνης, της δραστικής ουσίας του φυτού, έμελλε να στιγματίσει τον κόσμο των ψυχοτρόπων φαρμάκων.
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που σημειώνει η χρήση των ψυχεδελικών φαρμάκων αποτελεί μέχρι και σήμερα το μείζων κώλυμα που αποτρέπει την εγκεκριμένη εισαγωγή τους στην θεραπευτική. Ωστόσο, πλειάδα ουσιών που εντοπίζονται στα μαγικά μανιτάρια έχουν δοκιμαστεί για την θεραπεία ψυχιατρικών ασθενειών, αλλά μέχρι στιγμής κανένα δεν είχε αποφέρει θεαματικά αποτελέσματα. Η ιμπογκαΐνη είχε γίνει αντικείμενο μελετών για την απεξάρτηση από την κατάχρηση των οπιοειδών, την νόρμα της τελευταίας δεκαετίας. Βέβαια η συγκεκριμένη ιδέα απωλέσθη άμεσα όταν σημειώθηκαν οι πρώτοι θάνατοι από καρδιακή ανακοπή. Η ιμπογκαΐνη ως διεγερτικό μπορεί να επιταχύνει τον καρδιακό ρυθμό και να αλληλεπιδράσει με φάρμακα που μεταβολίζονται από το κυτόχρωμα P450, οδηγώντας σε δυσμενείς καταστάσεις. Ευτυχώς, όμως, αυτό δεν ήταν αρκετό για να αποθαρρυνθεί η επιστημονική κοινότητα.
Στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, μια ομάδα ερευνητών αναζήτησε την αιτία που μερικοί βετεράνοι του στρατού κατέφευγαν στην χρήση της ιμπογκαΐνης για την ανακούφιση των συμπτωμάτων του PTSD (Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες – Post traumatic stress disorder). Προς έκπληξη τους, ένα μήνα μετά τη θεραπεία, είχαν κατά μέσο όρο μειωθεί 88% τα συμπτώματα PTSD, 87% τα συμπτώματα κατάθλιψης και 81% τα συμπτώματα άγχους. Επιπλέον, οι ερευνητές απέδειξαν πως η σωστή δοσολογία και χορήγηση του φαρμάκου διασφάλιζε την πρόληψη των καρδιακών αρρυθμιών. Τα επόμενα ερωτήματα που ανακύπτουν: Πώς στην πραγματικότητα δρα ένα ψυχεδελικό φάρμακο και πόσο αποτελεσματική και ασφαλής είναι η μακροπρόθεσμη χορήγηση του;
Η κατανόηση του τρόπου δράσης των ψυχεδελικών φαρμάκων έχει περιοριστεί, πρωτίστως, εξαιτίας των αυστηρών νομοθετικών πλαισίων και δευτερευόντως λόγω της απαγορευμένης διακίνησης και καλλιέργειας τους. Σήμερα είναι γνωστό ότι η αγωνιστική δράση της ιμπογκαΐνης στους υποδοχείς των κ- και μ- οπιοειδών μπορεί να σχετίζεται με την χρήση της σε προγράμματα απεξάρτησης, ενώ γίνονται υποθέσεις για τον πιθανό τρόπο δράσης της προς την αντιμετώπιση του PTSD και της κατάθλιψης.
Οι ψυχεδελικές θεραπείες έχουν “κατηγορηθεί” για την ανάπτυξη νέων εγκεφαλικών συνδέσεων. Πιθανολογείται πως τα ψυχεδελικά φάρμακα, μεταξύ τους και η ιμπογκαΐνη, δεσμεύονται σε έναν κυτταρικό υποδοχέα στους νευρώνες που ονομάζεται υποδοχέας 5-υδροξυτρυπταμίνης 2Α (5-HT2AR). Γιατί, όμως, άλλες ουσίες όπως η σεροτονίνη που συνδέονται στον ίδιο υποδοχέα δεν εμφανίζουν την ίδια λειτουργία και πόσο μάλλον δεν προάγουν την πλαστικότητα του εγκεφάλου; Τα ψυχεδελικά φάρμακα έδωσαν την ευκαιρία στους επιστήμονες να διεισδύσουν ακόμη βαθύτερα στην άβυσσο των νευρωνικών συνάψεων του εγκεφάλου και να εξάγουν συμπεράσματα.
Από μελέτες, διαπιστώθηκε ότι η ικανότητα μιας ένωσης να διασχίζει τη μεμβράνη ενός νευρώνα, να μπαίνει μέσα στο κύτταρο και να ενεργοποιεί τους ενδοκυττάριους υποδοχείς 5-HT2AR διαφοροποιούσε την δράση από ουσίες που προορίζονται για εξωκυττάρια ενεργοποίηση του υποδοχέα, όπως η σεροτονίνη. Επομένως, οι διεισδυτικές ικανότητες των ψυχεδελικών ουσιών σηματοδοτούσαν έναν καταρράκτη βιοχημικών διεργασιών που ευνοούσαν την ανάπτυξη δενδριτικών συνάψεων. Για την επιβεβαίωση αυτής της θεωρίας, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν ηλεκτρικό ρεύμα για να επιτρέψουν σε ενώσεις όπως η σεροτονίνη να εισέλθουν στους νευρώνες και – προς ανακούφιση όλων – οι ενώσεις προώθησαν την νευρωνική πλαστικότητα. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ήταν και μια μελέτη από το Πανεπιστήμο του Ελνσίνκι σε παρόμοιες ψυχεδελικές ουσίες με την ιμπογκαΐνη που στηρίχθηκε στην εώς και 1.000 φορές ισχυρότερη σύνδεση που παρατηρήθηκε με τον νευροτροφικό παράγοντα του εγκεφάλου BDNF, γεγονός που πιθανώς να αιτιολογεί τα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα των ψυχεδελικών εις βάρος των μακροπρόθεσμων των συμβατικών αντικαταθλιπτικών.
Η υποσχόμενη επανακαλωδίωση του εγκεφάλου γεμίζει ελπίδες ασθενείς με PTSD πως θα μπορέσουν να αποσυνδέσουν τα αισθήματα φοβίας από την ζωή τους. Όταν, όμως, ασθένειες όπως ο αυτισμός και η σχιζοφρένεια οφείλονται σε υπερβολική πλαστικότητα του εγκεφάλου, η επιφυλακτικότητα μεταξύ των ψυχιάτρων μάλλον δικαιολογείται. Ας μην ξεχνάμε ότι τα δύσβατα μονοπάτια του εγκεφάλου μπορεί να μην μας επιτρέψουν ποτέ να χρησιμοποιήσουμε με ασφάλεια ουσίες με ποικιλότροπες και άγνωστες δράσεις. Επομένως, τώρα που τα όρια στενεύουν, η ανάγκη διερεύνησης των ψυχεδελικών φαρμάκων, και σίγουρα της ιμπογκαΐνης, είναι πιο επιτακτικά από ποτέ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Psychedelic treatments are speeding towards approval — but no one knows how they work, Nature. Διαθέσιμο εδώ
- Potent psychedelic drug banishes PTSD, small study finds, Nature. Διαθέσιμο εδώ
- How psychedelic drugs may help with depression, NIH. Διαθέσιμο εδώ
- The psychedelic ibogaine can treat addiction. The race is on to cash in, The Guardian. Διαθέσιμο εδώ
