Της Μαριάνθης Κοκοράκη,
Από τα προϊστορικά κιόλας χρόνια, είναι γνωστή και διαδεδομένη η ελληνική ναυσιπλοΐα. Πρώτα ξεκίνησαν οι Μινωίτες και έπειτα οι Μυκηναίοι. Ακολούθως, η ναυτική παράδοση, συνέχισε μέσω τον ομηρικών επών ,όπως και μέσω άλλων επών μεταγενέστερων του Ομήρου. Από την μία πλευρά ήταν οι Αχαιοί που έφευγαν με τα καράβια τους για την Τροία, από την άλλη, η χρόνια περιπλάνηση του Οδυσσέα στην θάλασσα και τέλος, η Αργοναυτική εκστρατεία. Όλοι αυτοί οι τύποι πλοίων που χρησιμοποιήθηκαν από τη Μινωική εποχή έως και τις αρχές του 8ου αιώνα, ήταν πλοία, που όρισαν την τελική μορφή της θρυλικής τριήρους, που από τα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ., αρχίζει να παίρνει μορφή.
Η τριήρης κατασκευάστηκε περί τα τέλη του 8ου αιώνα από τον Kορίνθιο αριστοκράτη Αμεινοκλή στην Κόρινθο. Από μετρήσεις που έγιναν καθώς και από διάφορα ανάγλυφα που έχουν σωθεί, προκύπτει το συμπέρασμα πως τα πλοία αυτά, είχαν μήκος περίπου 35-37 μέτρα και 5,5 μέτρα πλάτος. Τα πλοία αυτά ήταν πολύ ανθεκτικά, με υπερυψωμένη την πρύμνη για καλύτερη λειτουργία των τιμονιών τους. Παρόλα αυτά όμως, δεν ήταν και τόσο αξιόπλοα. Ήταν πλοία του «καλού καιρού» και για το λόγο αυτό σπάνια απομακρύνονταν από την ακτή, εκτός αν δεν υπήρχε άλλη λύση. Μονάχα σε περίπτωση ανάγκης μπορούσαν να μείνουν αγκυροβολημένα τη νύχτα, καθώς είχαν ελαφρές άγκυρες, 40-50 περίπου κιλών που δύσκολα μπορούσαν να τα συγκρατήσουν σε περίπτωση κακοκαιρίας. Το διάστημα που η τριήρης δεν ταξίδευε, συρόταν στη στεριά ακόμη και στη διάρκεια πολεμικών επιχειρήσεων.
Όσον αφορά τις σειρές των κωπηλατών, υπάρχουν ποικίλες γνώμες. Κάποιοι πιστεύουν ότι είναι μηδαμινή η περίπτωση, να υπήρχαν στο πλοίο, τρεις επάλληλες σειρές από κουπιά. Οπότε το συμπέρασμα που προκύπτει, είναι ότι υπήρχαν τρεις κατηγορίες κωπηλατών, οι θαλαμίτες, οι ζυγίτες και οι θρανίτες. Οι κατηγορίες αυτές αφορούσαν τις θέσεις των κωπηλατών ως προς το διάμηκες του πλοίου, οι θαλαμίτες ήταν οι κωπηλάτες προς την πλώρη, οι ζυγίτες στη μέση και οι θρανίτες προς την πρύμνη. Σε πάγκους, τοποθετημένους ολίγον λοξά ως προς το διάμηκες του πλοίου, κάθονταν ανά οι τρεις οι κωπηλάτες, από την κάθε πλευρά και ο καθένας χειριζόταν από ένα κουπί.
Συμπληρωματικά με τα υπόλοιπα, τα κουπιά της κάθε σειράς, περνούσαν μέσα από τρύπες, λίγο πιο ψηλά από την ίσαλο γραμμή, ενώ για να αποφεύγεται η εισροή νερού, ανάμεσα στο σκάφος και το κουπί, δενόταν ένα δερμάτινο μανίκι, το λεγόμενο άσκωμα, το οποίο ήταν αρκετά χαλαρό και ο λόγος ήταν ώστε να μπορεί το κουπί, που περνούσε ανάμεσα, να κινείται ελεύθερα στο σκαρμό. Τέλος, κάθε κωπηλάτης έφερε μαζί το κουπί του, το δερμάτινο δαχτυλίδι για τη στερέωσή του και το μαξιλάρι πάνω στο οποίο καθόταν (υπηρέσιον) για να μη γλιστράει πάνω στο πάγκο.
Η πρύμνη της τριήρους, σχεδόν αποκλειστικά είχε σχήμα οξυκόρυφο και κατέληγε στο άφλαστον – συχνά, άφλαστον, ονομαζόταν και η πρύμνη ολόκληρη. Ουσιαστικά κάτω από αυτό, καθόταν ο κυβερνήτης του πλοίου, όπου δίπλα του ήταν τοποθετημένο το ξύλινο άγαλμα της θεότητας ή του ήρωα που προστάτευε το πλοίο. Επίσης πάνω στο ξύλο αναγραφόταν η πόλη στην οποία το πλοίο άνηκε, καθώς και το όνομα του ίδιου του πλοίου.
Στα δευτερεύοντα σημεία του πλοίου, συγκαταλέγεται εκείνο που θεωρείται χαρακτηριστικό όλων των κωπήλατων πλοίων της Αρχαιότητας. Το χαρακτηριστικό αυτό αποτελούσαν οι πάροδοι, δηλαδή δύο μακροσκελείς διάδρομοι, οι οποίοι έμοιαζαν σαν εξώστες και διέτρεχαν εξωτερικώς τους τοίχους και των δύο πλευρών του πλοίου. Βασικός σκοπός κατασκευής των διαδρόμων αυτών, ήταν να εξασφαλίζεται η μεταξύ των δύο άκρων επικοινωνία του σκάφους.
Παρά τις υποθέσεις που προέκυψαν σχετικά με τις τριήρεις, προέκυψε το συμπέρασμα, ότι τα πλοία αυτά, δεν ήταν παρά διήρεις, στην κατασκευή των οποίων, προστέθηκε γύρω από την κουπαστή μία μικρή πλατφόρμα που προεξέχει από το πλοίο, η παρεξειρεσία. Οι διήρεις, ως πρόγονοι των τριηρών, ήταν πλοία κωπήλατα, με δύο σειρές κωπηλατών σε κάθε πλευρά, την μία σειρά πάνω από την άλλη. Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι Φοίνικες ήταν οι δημιουργοί των διηρών κατά τον 8ο αιώνα π.Χ. Οι διήρεις είχαν τις εξής διαστάσεις: 18 μέτρα μήκος και 3-3,60 μέτρα πλάτος και το πλήρωμά τους αναλογούσε σε 60 άνδρες (ναυτικούς και κωπηλάτες). Έφερε τροφή και νερό για οκτώ μέρες και πρέπει να μετέφερε, μαζί με τον οπλισμό, βάρος 3 τόνων. Για τους προγόνους των τριηρών, κάνει λόγο ο τραγικός ποιητής Ευριπίδης.
Παρά την κατασκευή τους στην Κόρινθο, οι τριήρεις, άρχισαν να υιοθετούνται και από την Αθήνα. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία λοιπόν, τις είχε αποδεχτεί και επιβάλλει ως βασική μονάδα του πολεμικού της ναυτικού. Η τριήρης αποδείχθηκε τόσο καλά προσαρμοσμένη στις καταστάσεις που διαμορφώνονταν βάσει της τότε ναυτικής τακτικής, ώστε θεωρήθηκε, όσον αφορά τις γενικές γραμμές της ναυπήγησής της, το κατεξοχήν πολεμικό πλοίο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δημήτρη Μιχαλόπουλος (2019), Το ναυτικό των αρχαίων Ελλήνων, Αθήνα: εκδόσεις Πελασγός
- Έλση Σπαθάρη (1995), Αρμενίζοντας στο χρόνο – Το πλοίο στην Ελληνική τέχνη, Αθήνα: εκδόσεις Καπόν
- Σπύρος Ασδραχάς (2004), Ελλάδα της Θάλασσας, επιστημονική επιμέλεια: Αναστάσιος Τζαμτζής, Τζελίνα Χαρλαύτη, Αθήνα: Εκδόσεις Μέλισσα.
- Jean CARPENTIER, François LEBRUN (2009), Ιστορία της Μεσογείου (μτφρ. Δημήτρης Κωσταλένος), επιμέλεια: Μαρία Λεβεντοπούλου, Νικολέττα Γιαντσή, Μιχάλης Κοκολάκης, Αθήνα: εκδόσεις Πατάκη.
