Του Πέτρου Κολυάρδου,
Η ιστορία της αναισθησίας αποτελεί μία σημαντική ιστορία ανθρώπινης ευφυΐας και ιατρικής προόδου, αλλά και έναν καθοριστικό αναβατήρα δόμησης όλης της χειρουργικής επιστήμης. Ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια είχαν γίνει προσπάθειες προσέγγισής της, χωρίς, όμως, να επιτυγχάνεται η βασική τριπλέτα που την χαρακτηρίζει: αναλγησία, μυοχάλαση και ύπνωση. Στο άπω παρελθόν, η έννοια της αναισθησίας βασιζόταν κυρίως στην απώλεια συνείδησης, με αποτέλεσμα να περιορίζεται μόνο στο κομμάτι της αναλγησίας. Στην προσπάθεια να πετύχουν τον στόχο τους οι γιατροί της εποχής, ακολουθούσαν τεχνικές οι οποίες για τη σημερινή εποχή φαντάζουν τρομακτικές και, συγχρόνως, επικίνδυνες (χτύπημα κεφαλιού του ασθενούς ή και άσκηση πίεσης στις καρωτίδες με σκοπό την λιποθυμία του).
Πρώτοι ο αναισθησιολόγος William Morton μαζί με τον χειρουργό John Collins Warren φέρνουν στο παγκόσμιο ιατρικό προσκήνιο το 1846 την έννοια της γενικής αναισθησίας με τη χρήση αιθέρα, με σκοπό την αφαίρεση ενός υπογνάθιου λεμφαδένα ενός ασθενούς. Η επαναστατική αυτή τεχνική αναισθησίας για την εποχή αποτέλεσε την απαρχή πολλών ερευνών με σκοπό την εύρεση νέων ουσιών που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως αναισθητικά. Έτσι, το 1877 εισήχθη στην αναισθησιολογική φαρέτρα των γιατρών η κοκαΐνη, η οποία χρησιμοποιήθηκε για μερικά χρόνια ως τοπικό αναισθητικό νευρικού αποκλεισμού για ραχιαία και επισκληρίδιο αναισθησία, αλλά τελικά αποσύρθηκε λόγω δημιουργίας αυξημένης εξάρτησης μετεγχειρητικά και τη θέση της πήραν άλλα παράγωγά της, μη εξαρτησιογόνα. Σήμερα, στο φάσμα των αναισθητικών φαρμάκων έχουν προστεθεί πολλές ουσίες, συμπεριλαμβανομένων των μυοχαλαρωτικών, αλλά και διάφορων άλλων επικουρικών φαρμάκων που δίνουν πολλές λύσεις στα πλαίσια της προαναισθητικής αγωγής.
ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑΣ
Τα στάδια της αναισθησίας είναι 4 και είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό ότι με τη χορήγηση της αναισθητικής αγωγής στόχος αποτελεί κυρίως το στάδιο 3, το οποίο δίνει το «πράσινο φως» για την έναρξη της χειρουργικής επέμβασης:
- Στάδιο 1 – Αναλγησία: Μία κατάσταση στην οποία ο ασθενής δεν αντιλαμβάνεται πόνο, αλλά διατηρεί τη συνείδησή του.
- Στάδιο 2 – Διέγερση ΚΝΣ και παραλήρημα: Περιλαμβάνει μία επιθετική φορά, αύξηση της αρτηριακής πίεσης και αύξηση του ρυθμού αναπνοής, ερμηνεύοντας την κεφαλίδα του σταδίου ως “delirium”.
- Στάδιο 3 – Χειρουργική αναισθησία: Στο στάδιο αυτό ο ασθενής είναι έτοιμος για το χειρουργείο. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι έχει επιτευχθεί αναλγησία, κανονική αναπνοή, χάλαση των σκελετικών μυών, απώλεια των οφθαλμικών αντανακλαστικών και των οφθαλμικών κινήσεων, σταθερή κόρη και ύπνωση.
- Στάδιο 4 – Προμηκική παράλυση: Πρόκειται για μία επικίνδυνη για τη ζωή του ασθενούς κατάσταση, που σχετίζεται με βαριά καταστολή του αναπνευστικού και καρδιαγγειακού κέντρου του προμήκους μυελού. Σε κάθε περίπτωση, η κατάσταση αυτή πρέπει να αποφευχθεί από την ομάδα των αναισθησιολόγων.
ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΑΣ
Η φαρμακολογική παρέμβαση στα πλαίσια της αναισθητικής αγωγής εντοπίζεται προεγχειρητικά, κατά την έναρξη, στη διατήρηση της αναισθησίας, αλλά και στην ανάνηψη του ασθενούς. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι όλα τα φάρμακα έχουν ανεπιθύμητες ενέργειες, ενώ ακόμη και αν χρησιμοποιούνται αυτά με τις λιγότερες, πάντα ένας γιατρός είναι έτοιμος να τις αντιμετωπίσει. Παρακάτω, θα βρούμε τις 2 κύριες κατηγορίες γενικών αναισθητικών, τα ενδοφλέβια και τα εισπνεόμενα, αλλά και διάφορα επικουρικά που συχνά χορηγούνται.
- Ενδοφλέβια αναισθητικά: Ένας αδρός διαχωρισμός αυτών είναι σε ταχείας δράσης και τα υπερταχείας δράσης, ανάλογα με τον χρόνο που χρειάζονται για να επιφέρουν την αναισθησία. Προτιμούνται αρκετές φορές για τη γρήγορη κάθαρση και την ταχεία ανάνηψη. Στα ταχείας δράσης (10 min) συγκαταλέγονται η κεταμίνη (διαχωριστική αναλγησία), διάφορα οπιοειδή που χορηγούνται συμπληρωματικά για την αναλγητική δράση τους, όπως η ρεμιφαιντανύλη (επιπλοκή των οπιοειδών: αναπνευστική καταστολή, η οποία αντιμετωπίζεται με την χορήγηση ναλοξόνης), αλλά και οι γνωστές βενζοδιαζεπίνες με κύριο εκπρόσωπο τη μιδαζολάμη, οι οποίες έχουν ευρεία χρήση και στις Μ.Ε.Θ. στα πλαίσια καταστολής των ασθενών. Στα υπερταχείας δράσης (10 sec) συγκαταλέγονται τα βαρβιτουρικά με κύριο εκπρόσωπο τη θειοπεντάλη (ισχυρή αναισθησία) και τα μη βαρβιτουρικά όπως η προποφόλη (λιγότερο συχνά η ετομιδάτη), η οποία αποτελεί το μοναδικό αναισθητικό συντήρησης κατά τη διάρκεια ενός χειρουργείου.
- Εισπνεόμενα αναισθητικά: Ένας αδρός διαχωρισμός αυτών είναι σε πτητικά και αέρια. Στα αέρια εντάσσεται μόνο το υποξείδιο του αζώτου (N20), ενώ οτιδήποτε άλλο αναφερθεί εντάσσεται στο κομμάτι των πτητικών εισπνεόμενων αναισθητικών. Πρότυπη ένωση, αν και έχει αποσυρθεί σε γενικότερα πλαίσια, είναι το αλοθάνιο. Αν και αποτελεί την καλύτερη ουσία για παιδιατρικούς ασθενείς, έχει φανεί ότι ορισμένες φορές οδηγεί σε ηπατοτοξικότητα, όταν χρησιμοποιείται σε ενήλικες, αποτελώντας την αιτία ανάπτυξης αλοθανικής ηπατίτιδας. Συχνή φαρμακευτική επιλογή είναι η συγχορήγηση υποξειδίου του αζώτου (Ν20) με ισοφλουροφάνιο και ενός μυοχαλαρωτικού. Νέες και ασφαλείς επιλογές είναι, επίσης, το δεσφλουράνιο (με μικρής πιθανότητας επιπλοκή τον ερεθισμό των αεραγωγών και την συμπαθητική ενεργοποίηση του καρδιαγγειακού), αλλά και το σεβοφλουράνιο.
- Μυοχαλαρωτικά: Ορισμένα από τα προκείμενα αναισθητικά όπως το ισοφλουράνιο και το υποξείδιο του αζώτου δεν δύνανται να καλύψουν το κομμάτι της μυοχάλασης στα πλαίσια της γενικής αναισθησίας. Οι επιλογές των αναισθησιολόγων στο φάσμα των μυοχαλαρωτικών είναι πολλές και κάποιες από αυτές που συχνά προτιμούνται είναι η χορήγηση σουκυνιλοχολίνης, το σουξαμεθόνιο και το ροκουρόνιο.
Σαφώς, στα πλαίσια της αναισθητικής αγωγής, μπορεί να δούμε τη χορήγηση και διάφορων νευροληπτικών-αντιψυχωσικών φαρμάκων, αλλά και σταθεροποιητών του Νευρικού Συστήματος μιλώντας για την ατροπίνη σε βραδυκαρδικούς ασθενείς ή α-αγωνιστών, όπως η μεταραμινόλη, που δρα ως αγγειοσυσπαστικός παράγοντας για τους ταχυκαρδικούς ασθενείς.
ΑΝΑΝΗΨΗ
Οι πιο συνηθισμένες επιπλοκές κατά την ανάνηψη των ασθενών είναι σε ένα ποσοστό περίπου 10% η ναυτία και ο έμετος (γι’ αυτό και συχνά χορηγούνται προληπτικά αντιεμετικά φάρμακα), η επίσχεση των ούρων σε άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών, η υπόταση, η υποθερμία, το ρίγος, η απώλεια μνήμης κ.λπ. Σε ένα ποσοστό της τάξεως του 7% κρίνεται απαραίτητη και η αναπνευστική υποστήριξη. Σε κάθε περίπτωση, στη θεραπευτική φαρέτρα της ιατρικής κοινότητας υπάρχει μια πληθώρα φαρμακολογικών επιλογών για να αντιμετωπιστεί κάθε μετεγχειρητική επιπλοκή ή ανεπιθύμητη ενέργεια από το χορηγούμενα κατά το χειρουργείο αναισθητικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- General Anesthesia, NHS. Διαθέσιμο εδώ
- General Anesthetics and Molecular Mechanisms of Unconsciousness, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- General anesthetics, wiki lectures. Διαθέσιμο εδώ
