Του Χρήστου Πεξομάτη,
Στον σύγχρονο κόσμο, οι σχέσεις μεταξύ των κρατών θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν από πολλές και διάφορες φάσεις, από τις οποίες προκύπτουν και νέα εργαλεία διαχείρισης των σχέσεών τους. Ένα από αυτά τα εργαλεία είναι και η ήπια δύναμη εν γένει, η οποία φαίνεται να αξιοποιείται στις διεθνείς σχέσεις, με το σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον να ευνοεί ιδιαίτερα τη διάδοσή της. Για την ανάλυση αυτού του φαινομένου, βέβαια, θα χρειαστεί πρώτα να αναφερθούμε σε ορισμένες βασικές έννοιες. Αρχικά, ξεκινάμε από τις ίδιες τις διεθνείς σχέσεις.
Όταν μιλάμε για διεθνείς σχέσεις, μιλάμε ουσιαστικά για το πολύπλοκο περιβάλλον που αναπτύσσεται γύρω από τα κράτη, στο οποίο αυτά αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους. Σε αυτό το πλαίσιο, έχει εδραιωθεί και μία θεωρητική προσέγγιση, μέσα από μία διαχρονική προσπάθεια. Η θεωρία των Διεθνών Σχέσεων, όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα, προσπαθεί σε πρώτη φάση να παρατηρήσει και σε μεταγενέστερο στάδιο να αναλύσει και ερμηνεύσει τόσο την ίδια την κρατική δράση, όσο και τα αίτια πίσω από αυτήν. Έχοντας, λοιπόν, υπόψιν αυτόν τον σκοπό, οι κύριες θεωρίες που μονοπωλούσαν στον τομέα των Διεθνών Σχέσεων είναι ο Ρεαλισμός και ο Φιλελευθερισμός. Τόσο ο Ρεαλισμός, όσο και ο Φιλελευθερισμός έχουν επηρεάσει έντονα τον κόσμο γύρω μας. Ο Ρεαλισμός μονοπωλούσε μέσα από τη μεγάλη επιρροή που άσκησε στον τρόπο λήψης αποφάσεων των κρατών, κατά τη ψυχροπολεμική περίοδο, ενώ ο Φιλελευθερισμός αρχίζει να αναλαμβάνει τα ηνία στον μεταψυχροπολεμικό κόσμο.
Επειδή, όμως, το ζήτημα που μας απασχολεί αφορά ουσιαστικά τη δύναμη, πρέπει να εστιάσουμε λίγο περισσότερο στον Ρεαλισμό. Όπως σε κάθε θεωρητική προσέγγιση, έτσι και εδώ, υπάρχουν ορισμένα κριτήρια αξιολόγησης της πραγματικότητας και ένα ιδανικό αποτέλεσμα που επιδιώκεται. Σε αυτήν την προσπάθεια, ορισμένες έννοιες ανάγονται σε πρωταρχικούς στόχους και αξιολογούνται ιδιαίτερα υψηλά. Στην περίπτωση του Ρεαλισμού, μία από αυτές τις έννοιες είναι και η έννοια της δύναμης.
Η δύναμη στη θεωρία του Ρεαλισμού μπορεί να προσεγγιστεί από διάφορες οπτικές γωνίες. Παρά την ποικιλομορφία των ερμηνειών της, υπάρχει ένας κοινός παρονομαστής και αυτός είναι η έννοια του ελέγχου. Αυτός μπορεί να ερμηνευθεί είτε ως ο έλεγχος του αποτελέσματος σε ένα διεθνές συμβάν είτε ως ο έλεγχος στρατιωτικών και οικονομικών πόρων, είτε ως η δυνατότητα επηρεασμού της διαδικασίας λήψης αποφάσεων ενός άλλου κρατικού δρώντα. Αυτό μπορεί να γίνει είτε με τη χρήση καθαρά διπλωματικών πρακτικών, όπου τα κράτη συνεργάζονται εκούσια για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού, είτε με εκφοβισμό. Επίσης, το στρατιωτικό παιχνίδι και η συνολική δομή της ισορροπίας των δυνάμεων κυριαρχούν όταν διακυβεύεται σαφώς η επιβίωση των κρατών, αλλά στο μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης παγκόσμιας πολιτικής η φυσική επιβίωση του κράτους δεν είναι το πιο πιεστικό ζήτημα.
Κοντά στα τέλη του Ψυχρού Πολέμου και σε ένα κλίμα που η στρατιωτική ισχύς αξιολογείται ως ζωτικής σημασίας στις επιδιώξεις ενός κράτους, έρχεται μία νέα έννοια στο παιχνίδι των διεθνών σχέσεων, αυτή της ήπιας δύναμης. Η έννοια της ήπιας δύναμης ξεκίνησε να χρησιμοποιείται από τον καθηγητή του Harvard και πρώην Yπουργό Εξωτερικών των Η.Π.Α., Joseph Nye. Η ήπια ισχύς είναι η ικανότητα να πείθεις άλλα κράτη μέσα από την ελκυστικότητα του έθνους, η οποία βρίσκει τη βάση της στον πολιτισμό και τις αξίες του, όπως ορίζεται από τον Joseph Nye. Τα μέσα που αξιοποιούνται για αυτόν τον σκοπό ποικίλουν, όπως είναι η τέχνη, ο πολιτισμός, η μουσική, ο αθλητισμός, η ιστορία, η γλώσσα κ.λπ. Το επιχείρημα που προκύπτει είναι ότι τα άλλα κράτη είναι διατεθειμένα να τροποποιήσουν τις προτιμήσεις τους, λόγω της ευνοϊκής αντίληψής τους προς ένα άλλο κράτος, υπό την προϋπόθεση ότι αυτό δεν έρχεται σε αντίθεση με τα εθνικά συμφέροντα. Αυτή η πρακτική, όμως, δεν ξεκινά απαραίτητα από το κράτος. Το κράτος μπορεί, φυσικά, να την υποστηρίξει και να την προωθήσει προς τα έξω, αλλά πολύ συχνά τέτοιες απόπειρες ξεκινούν από οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών ή από ιδρύματα πολιτισμού, τέχνης ή γλώσσας. Σε αρκετές περιπτώσεις, η απεικόνιση της κουλτούρας μιας κοινωνίας προς τα έξω ξεκινά από τους ίδιους τους πολίτες.
Μερικά παραδείγματα, που ίσως μας φαίνεται περίεργο να σκεφτούμε πως αξιοποιούνται ως μέσο εξωτερικής πολιτικής, είναι παραδείγματος χάριν οι τουρκικές σειρές, οι οποίες, πέρα από το γεγονός ότι αποτελούν πηγή σημαντικών εσόδων για την τουρκική οικονομία, προβάλουν ταυτόχρονα στο εξωτερικό την ίδια την κοινωνία της Τουρκίας. Έτσι, προβάλλονται οι κοινωνικές και πολιτισμικές αξίες, το ιστορικό τους υπόβαθρο, το παρελθόν της χώρας γενικότερα, καθώς και η γλώσσα της. Ένα άλλο παράδειγμα είναι οι αμερικανικές σειρές και ταινίες, καθώς και η αμερικανική μουσική βιομηχανία, η οποία ψυχροπολεμικά προωθήθηκε πάρα πολύ έντονα, με συναυλίες διάσημων καλλιτεχνών σε όλο τον κόσμο. Η Νότια Κορέα, επίσης, έχει αντίστοιχα παραδείγματα, με ίσως το διασημότερο να είναι η K-POP, με τα μέλη των BTS να βγάζουν, μάλιστα, λόγο στην ολομέλεια του Ο.Η.Ε. το 2018. Αντίστοιχα παραδείγματα, προφανώς, υπάρχουν από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Soft Power, Foreign Policy, διαθέσιμο εδώ
- Distinguished Lectures Details, ΜΕΑ, διαθέσιμο εδώ
- Three approaches to the measurement of power in international relations, International Organization, διαθέσιμο εδώ
- Persuading through Culture, Values, and Ideas: The Case of Turkey’s Cultural Diplomacy. Insight Turkey, διαθέσιμο εδώ
- International relations – Between the two world wars, Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο εδώ
- Soft Power and Public Diplomacy in Turkey, PERCEPTIONS: Journal of International Affairs, διαθέσιμο εδώ
