Της Γεωργίας – Αλεξάνδρας Καλογεροπούλου,
Η θεατρική παράσταση «Ο επισκέπτης» διαδραματίζεται το 1938 στη Βιέννη. Οι Γερμανοί έχουν εισβάλει στην Αυστρία. Ο Φρόιντ και η κόρη του, Άννα, βρίσκονται στο σπίτι, όταν έρχεται ένας Ναζί αξιωματικός για να τους πάρει χρήματα. Τότε, η Άννα του επιτίθεται λεκτικά και εκείνος τη συλλαμβάνει, οδηγώντας την στην Γκεστάπο για ανάκριση. Τη στιγμή που αποχωρούν από το σπίτι και ο Φρόιντ βρίσκεται σε πανικόβλητη κατάσταση εμφανίζεται ένας επισκέπτης, άγνωστης ταυτότητας, ο οποίος γνωρίζει λεπτομέρειες για τη ζωή του, ενώ κάνεις δεν ξέρει, όπως τα παιδικά του βιώματα και πληροφορίες για το μέλλον του. Ο επισκέπτης συστήνεται ως Θεός, αλλά, εν τέλει, δε θα μάθει ποτέ ο Φρόιντ ποιος πραγματικά είναι. Μαζί κάνουν μια συζήτηση υπαρξιακού και φιλοσοφικού περιεχομένου. Το έργο «Ο επισκέπτης» είναι του Ερίκ Εμμανουέλ Σμιτ και μεταφράστηκε από τον Αντώνη Γαλέο και τον Σωτήρη Τσαφούλια με σκηνοθεσία του δεύτερου. Παίζεται στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης και οι ηθοποιοί που πρωταγωνιστούν είναι οι εξής: Μάνος Βακούσης, Μαρία Παπαλάμπρου, Φώτης Θωμαΐδης και Δημήτρης Παπαδάτος.
Αυτή η παράσταση αποτελεί μία αλληγορία για την πίστη. Ο Φρόιντ, ένας γνωστός άθεος συναντάει τον επισκέπτη που αντιπροσωπεύει τον Θεό και αρχίζει ο καθένας με τη δική του επιχειρηματολογία να υποστηρίζει τις θέσεις του πάνω στο θέμα της θρησκείας. Στην παράσταση γίνονται και αναφορές από θεωρίες του που έχει σημειώσει στα βιβλία του. Ο Φρόιντ πίστευε ότι «η θρησκεία είναι μία έκφραση υποκειμενικών ψυχολογικών νευρώσεων και αγωνίας μια προσπάθεια να αποκτηθεί ο έλεγχος του εξωτερικού κόσμου» (Skoll GR, Maximiliano K. Risks, totems, and fetishes in Marx and Freud. Sincronia).
Στο βιβλίο New introductory Lectures on Psychoanalysis, o Φρόιντ σημειώνει: «Η Θρησκεία είναι μια προσπάθεια να κυριαρχήσουμε στον αισθητηριακό κόσμο στον οποίο βρισκόμαστε μέσω του ευσεβούς κόσμου που έχουμε αναπτύξει μέσω των βιολογικών και ψυχολογικών αναγκών… Αν επιχειρήσουμε να δώσουμε τη θέση της θρησκείας στην εξέλιξη της ανθρωπότητας δεν εμφανίζεται ως μόνιμο απόκτημα, αλλά, ως αντίστοιχη της νεύρωσης που πρέπει να περάσουν μεμονωμένοι πολιτισμένοι άνθρωποι στο πέρασμά τους από την παιδική ηλικία στην ωριμότητα». Πίστευε ότι ο Θεός έρχεται να αντικαταστήσει τον πατέρα και να γίνει αυτός η πατρική φιγούρα στη ζωή ενός ανθρώπου όταν συνειδητοποιεί την ανθρώπινή αδυναμία του βιολογικού του πατέρα και τα ψεγάδια του. Ο Θεός είναι αυτός που παρέχει από εκείνη τη στιγμή την ασφάλεια και την προστασία όπως ένα πατέρας.
Ακολούθως, στην παράσταση, ο Φρόιντ θεωρεί ότι οι τραγωδίες πολέμου που γίνονταν εκείνη την περίοδο, δηλαδή ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η γενοκτονία των Εβραίων, ήταν η τρανή απόδειξη ότι ο Θεός δεν υπάρχει, γιατί αν υπήρχε, και τα επέτρεπε όλα αυτά, δεν θα ήταν Θεός, αλλά ο διάβολος! Το αντεπιχείρημα του επισκέπτη ήταν ότι ο Θεός έδωσε ελεύθερη βούληση στον άνθρωπο, ώστε να αποφασίσει μόνος τί συμπεριφορά θα έχει, ηθική ή ανήθικη. Αυτό συμβαίνει καθώς αν παρενέβαινε ο ίδιος, τότε δεν θα είχε νόημα η ζωή. Οι άνθρωποι θα ήταν πειθήνια όργανα του Θεού και θα λειτουργούσαν όλα υπό τον έλεγχό του. Άρα, δεν θα μιλούσαμε για αυτόνομα άτομα, αλλά για ανδράποδα.
Επίσης, έγινε αναφορά και σ’ αλλά σημαντικά θέματα όπως ο θάνατος. Ο Φρόιντ, στην παράσταση, εξηγούσε με παράπονο πως ο θάνατος είναι η υπόσχεση της ζωής που δεν τηρήθηκε. Όλα αυτά που κάποιος δεν έζησε, κατά τη διάρκεια της ζωής του, ενώ επιθυμούσε να τα κάνει. Ο θάνατος είναι η ελπίδα ότι θα πραγματοποιηθούν όλα τα όνειρα και τα απωθημένα που έχουμε. Τουλάχιστον αυτό ισχύει σύμφωνα με την εξήγηση που δίνουν οι θρησκείες για τη μεταθανάτια ζωή, γιατί για τους άθεους ο θάνατος είναι μια οριστική κατάσταση, το άγνωστο ή και… το τίποτα. Όλη η ζωή δεν αποσκοπεί πουθενά, αφού στο τέλος θα πεθάνουμε και το πιο θλιβερό είναι η επίγνωση αυτής της ζοφερής πραγματικότητας. Ο επισκέπτης, όμως, το θεωρεί αυτό ως σημαντικό πλεονέκτημα, γιατί ο άνθρωπος φτάνει σ’ ένα τέλος, ενώ για τον Θεό δεν υπάρχει ποτέ αυτό. Η ροή του χρόνου γι’ αυτόν είναι διηνεκής. Είναι τα πάντα, ξέρει τα πάντα, υπάρχει για πάντα. Στον άνθρωπο αυτό δεν ισχύει! Χρειάζεται να κοπιάσει για να πετύχει τους στόχους του, να διαβάσει για να αποκτήσει το αγαθό της γνώσης και να ζήσει πραγματικά με πάθος και τόλμη, ώστε να κάνει αυτή τη μία ευκαιρία, που του δίνεται, να αξίζει.
Πολύ σημαντική είναι και η παρουσία του Ναζί αξιωματικού που αντιπροσωπεύει τον άνθρωπο που διακατέχεται από μίσος. Αυτό το μίσος προσπαθεί να βρει έναν αποδιοπομπαίο τράγο για να το εκφράσει. Στην παράσταση είναι οι εβραίοι, αλλά στην πραγματικότητα αυτή η κακεντρέχεια είναι απόρροια των δικών του συμπλεγμάτων κατωτερότητας. Αυτός ο φθόνος είναι κάτι που νιώθει για τον ίδιο του τον εαυτό, που τον θεωρεί ανάξιο και τον μισεί, αλλά και για να δώσει εξήγηση στα δικά του προβλήματα χωρίς να επωμιστεί ο ίδιος την ευθύνη. Όλη αυτή, όμως, η κατάσταση είναι κάτι που δεν μπορεί να παραδεχθεί στον ίδιο, γι’ αυτό εκφράζεται έτσι, για να μισήσει κάποιον όσο μισεί τον εαυτό του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Είδαμε τον Επισκέπτη στο ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, theatro.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Sigmud Freud on religion, verywellmind.com, διαθέσιμο εδώ.
