Του Κωνσταντίνου Γκότση,
Η ανισότητα είναι για αιώνες ένα καίριο θέμα συζήτησης στο ευρύ φάσμα των κοινωνικών επιστημών, αποτελώντας, διαχρονικά, έναν βαρυσήμαντο (ίσως τον κυριότερο) παράγοντα ανάφλεξης των συγκρούσεων και αλλαγών στην κοινωνία, ιδίως σε περιόδους κρίσεων και αναταραχών. Με το πέρασμα των χρόνων και της μεταβολής των συνθηκών, έχουν αναπτυχθεί ποικίλες θεωρίες και απόψεις σχετικά με τους λόγους της ύπαρξης και διαμόρφωσης της ανισότητας, καθώς και του βαθμού που αυτή γίνεται αποδεκτή από τα άτομα στην εκάστοτε περίοδο.
Οι διάφορες μορφές ανισότητας, λοιπόν, αποτελούν σημείο διένεξης, τόσο ιστορικά όσο και τη σημερινή εποχή, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης, ως κομμάτι της τριβής των ατόμων στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Το ζήτημα αυτό πραγματεύεται και το βιβλίο του Γάλλου οικονομολόγου Thomas Piketty, Μικρή ιστορία της ισότητας, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη, σε μετάφραση του Άγγελου Μουταφίδη. Συγκεκριμένα, εξετάζει την άμβλυνση των ανισοτήτων στο πέρασμα του χρόνου ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις και παρουσιάζει την κοινωνιολογική του σκέψη και τις πολιτικές του θέσεις σχετικά με το πώς οι ανισότητες μπορούν να μειωθούν περαιτέρω μελλοντικά, τείνοντας σε έναν κόσμο ίσο και δικαιότερο.
Ο συγγραφέας του βιβλίου γεννήθηκε το 1971 στο Παρίσι και ξεκίνησε τις σπουδές του στο École Normale Supérieure με ειδίκευση στα ανώτερα μαθηματικά. Μετέπειτα, σπούδασε Οικονομική Επιστήμη στο École des Hautes Études en Sciences Sociales και, στη συνέχεια, ξεκίνησε την ακαδημαϊκή του πορεία σε ηλικία 23 ετών, διδάσκοντας στο M.I.T. (1993-95), το École des Hautes Études en Sciences Sociales (2000) και το École d’ Économie de Paris (2007). Έχει γράψει πληθώρα βιβλίων και άρθρων, τόσο ατομικά όσο και συνεργατικά με άλλους οικονομολόγους, έχοντας ξεχωρίσει τα έργα του: Το κεφάλαιο τον 21ο αιώνα και Κεφάλαιο και Ιδεολογία.
Στο βιβλίο που παρουσιάζουμε, ο Thomas Piketty επιχειρεί, αρχικά, να δείξει μέσω μακροοικονομικών δεικτών την αδιαμφισβήτητη οικονομική πρόοδο που έχει σημειωθεί από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα, επισημαίνοντας την κλιμάκωση του ρυθμού βελτίωσης κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Επικεντρώνεται, κυρίως, στην ανάλυση κοινωνικοοικονομικών δεικτών, οι οποίοι, παρότι δείχνουν την τεράστια μείωση της ανισότητας μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και την ανάδυση της μεσαίας τάξης, αποδεικνύουν πως ακόμη υπάρχει βαθιά απόκλιση για την επίτευξη της οικονομικής ισότητας, τόσο με εισοδηματικά όσο και με περιουσιακά κριτήρια. Μάλιστα, εστιάζει σημαντικά στην ανισότητα που παρατηρείται σχετικά με τη συγκέντρωση ιδιοκτησίας και, κατ’ επέκταση, εξουσίας.
Επιπλέον, στην ανάλυσή του, ενσωματώνει και περιβαλλοντικούς δείκτες, θέλοντας να θίξει τις (άνισες) οικολογικές επιπτώσεις που έχουν επιφέρει οι ανθρώπινες δραστηριότητες όλης αυτής της περιόδου. Όπως αναφέρει αρκετές φορές στο βιβλίο του, η ραγδαία ανάπτυξη του δυτικού κόσμου, καθώς, επίσης, της Ιαπωνίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και της Κίνας από τη δεκαετία του ’80 και έπειτα, συντελέστηκε, σε μεγάλο βαθμό, εξαιτίας του «διεθνούς καταμερισμού της εργασίας και της αχαλίνωτης εκμετάλλευσης των φυσικών και ανθρώπινων πόρων». Ωστόσο, επισημαίνει πως, για την όσο γίνεται καλύτερη κατανόηση της μεταβολής των συνθηκών και της διαμόρφωσης της τωρινής κατάστασης, χρειάζεται να πραγματοποιείται μια σύνθετη ανάλυση διάφορων κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών δεδομένων, που θα μας βοηθήσουν να καταρτίσουμε νέους κανόνες δικαιοσύνης, με στόχο την ισότητα.
Εν συνεχεία, ο συγγραφέας ξετυλίγει το «νήμα της ιστορίας», με σκοπό να εξηγήσει την πορεία της κατανομής του πλούτου και της εξουσίας από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα. Εξηγεί, σε πρώτη φάση, τη στρατιωτική και δημοσιονομική κυριαρχία των δυτικοευρωπαϊκών χωρών που αναπτύχθηκε λόγω του έντονου διακρατικού ανταγωνισμού στη Γηραιά Ήπειρο και που οδήγησε στην περίοδο της δουλοκτητικής και αποικιακής περιόδου, εστιάζοντας στις περιπτώσεις της Γαλλίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς και των Η.Π.Α. Θίγει, επίσης, το ζήτημα των επανορθώσεων, κατά την έξοδο από τη δουλοκτησία και την αποικιοκρατία, υποστηρίζοντας πως αυτή η μετάβαση έγινε ξανά προς όφελος των κυρίαρχων δυνάμεων της εποχής και ότι μέχρι σήμερα δεν έχει αποδοθεί δικαιοσύνη, καθώς δεν έχουν αποκατασταθεί οι ζημιές του φυλετισμού και της αποικιοκρατίας.
Μετέπειτα, με σκοπό να εξηγήσει τον μετασχηματισμό των κοινωνικών και ταξικών ανισοτήτων σε παγκόσμια κλίμακα, καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου, εξετάζει τα γεγονότα που άλλαξαν, εν μέρει, το status quo, το πώς καταλήξαμε στην «οικονομική πλουτοκρατία» και, τέλος, καταπιάνεται με το σύστημα του «συμμετοχικού σοσιαλισμού». Μάλιστα, αφιερώνεται ολόκληρο κεφάλαιο στην περίοδο της «μεγάλης αναδιανομής» (1914-1980), αναλύοντας την επινόηση και την εφαρμογή του κοινωνικού κράτους και της προοδευτικής φορολογίας, ως εργαλεία συστημικού κομφορμισμού του καπιταλισμού.
Κλείνοντας, έχοντας θέσει τις απόψεις του για το σημερινό σύστημα της ελεύθερης κυκλοφορίας του κεφαλαίου, δίχως ρυθμιστικών και φορολογικών αντίβαρων, μιλά για τη μάχη υπέρ της ισότητας κατά τον 21ο αιώνα, τη δημιουργία σχεδίων δίκαιης ανάπτυξης και τον προσδιορισμό αξιόπιστων στόχων κοινωνικής δικαιοσύνης οικουμενικής κλίμακας, βάσει παραδειγμάτων του παρελθόντος. Παράλληλα, υποστηρίζει πως πρέπει να μάθουμε και να δεσμευτούμε σε θεσμικά, νομικά, κοινωνικά, φορολογικά και εκπαιδευτικά συστήματα, στο πλαίσιο του «συμμετοχικού, οικολογικού και πολυφυλετικού σοσιαλισμού» και του «δημοκρατικού φεντεραλισμού», που μπορούν να κάνουν την ισότητα μια διαρκή πραγματικότητα. Αυτό, σύμφωνα με τον ίδιο, μπορεί να επιτευχθεί μέσω κοινωνικών κινητοποιήσεων και με την «επανοικειοποίηση» της οικονομικής γνώσης από τους πολίτες, που θα κατευθύνουν τον κόσμο προς μια κοινή στοχοθεσία και τον ρου της ιστορίας προς τη μεταβολή των συσχετισμών δύναμης.
Πρόκειται για ένα έργο που αναδεικνύει ένα διαχρονικό ζήτημα πολιτικής και ιδεολογικής διαμάχης, αυτό της ανισότητας, με τον Thomas Piketty να δομεί και να παρουσιάζει την άποψή του και την αισιόδοξη οπτική του μέσω αξιοσημείωτων ιστορικών στοιχείων και γεγονότων. Αποτελεί ένα βιβλίο ιστορικού, οικονομικού, πολιτικού και, ευρύτερα, κοινωνικού ενδιαφέροντος, το οποίο συνίσταται ακόμα και για άτομα διαφορετικής ιδεολογικής κατεύθυνσης από τον συγγραφέα, λόγω των αξιόλογων ιστορικών του στοιχείων που περιλαμβάνει και της συμβολής του στη συζήτηση για τον προσδιορισμό του μελλοντικού κόσμου.
